1. Kakɔna kakokatokimanyiya dia mbeka dia nanga prɔfɛsiya ya lo Bible?

 ƆNANGƐSO ɔmɔtshi l’ɔlɔngɔlɔngɔ lelɛwɔ Ben akate ate: “Dimi nangaka mbeka prɔfɛsiya ya lo Bible.” Onde wɛ ekɔ lande kanyi ɔtɔi? Ko kana wɛ mɛnaka dia prɔfɛsiya ekɔ wolo nshihodia? Wɛ koka nto mfɔnya dia wekelo wa prɔfɛsiya nɛndjaka demba. Koko, naka wɛ mbeka awui efula wɛnya lande na kakasale Jehowa dia prɔfɛsiya mfundama l’Ɔtɛkɛta ande, kete wɛ mbeyaka ntshikitanya kanyi yayɛ.

2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

² Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola aha tsho lande na kahombaso mbeka prɔfɛsiya ya lo Bible, koko ndo woho wakokaso ndjieka. Oma laasɔ, tayɔsɛdingola prɔfɛsiya hiende ya lo dibuku dia Danyɛlɛ dia mɛna lande na kele naka sho ndjishihodia dimɛna, kete dui sɔ diayokoka tokimanyiya ɛlɔ kɛnɛ.

3. Kakɔna kahombaso nsala naka sho nangaka nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible?

³ Sho pombaka nyanga ekimanyielo naka talanga nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛnɛ. Ohɔsa dia wɛ ambotshɔ dia tembola dihole dimɔtshi diahayeye, koko ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi mbeyaka dihole sɔ dimɛna. Nde mbeyaka shikaa dihole dieyɛ ndo lɛnɛ akonya mboka tshɛ. Ndooko onyake wɛ ayetawɔ di’ɔngɛnyi ɔsɔ ntshɔ kaamɛ la yɛ! Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa mbeyaka etena kakɔna kasɛnaso ndo kakɔna katokongɛ lo mboka kele la ntondo kaso. Laasɔ, dia nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible, sho pombaka nɔmba Jehowa ekimanyielo l’okitshakitsha tshɛ.​—Dan. 2:28; 2 Pe. 1:19, 20.

4. Lande na kakasale Jehowa dia prɔfɛsiya fundama l’Ɔtɛkɛta ande? (Jɛrɛmiya 29:11) (Enda ndo osato.)

⁴ L’ɛnyɛlɔ k’ombutshi w’ɔlɔlɔ, Jehowa nangaka di’anande monga la nshi yayaye y’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Adia Jɛrɛmiya 29:11.)  Koko otshikitanyi l’ombutshi akɔna tshɛ w’onto, Jehowa koka mbuta awui wayosalema lo nshi yayaye l’eshikikelo tshɛ. Nde akasale dia prɔfɛsiya fundama l’Ɔtɛkɛta ande woho wa sho monga l’akoka wa mbeya awui w’ohomba la ntondo ka vɔ salema. (Isa. 46:10) Prɔfɛsiya ya lo Bible yekɔ woshasha wa la ngandji w’oma le Shɛso lele l’olongo. Ko ngande wakokayɛ monga l’eshikikelo dia kɛnɛ kata Bible kayokotshama?

5. Wetshelo akɔna wakoka ɔlɔngɔlɔngɔ nkondja oma lo kɛnɛ kakakomɛ Max?

⁵ La kalasa, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka aso ningama mbala efula l’anto wahaleke nɛmiya Bible kana wahalɛmiya Bible kaanga yema tshitshɛ. Kɛnɛ katawɔ ndo lɔkɛwɔ lawɔ koka mbidja taamu lo wɛɔngɔ w’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wele Ɛmɛnyi wa Jehowa. Tende kɛnɛ kakakomɛ ɔnangɛso ɔmɔtshi lelɛwɔ Max. Nde mbutaka ate: “Etena kakimi l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, lakatatɛ monga la taamu l’awui wakambetshaka ambutshi ami lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo ɔnɛ Bible kakasambiyama oma le Nzambi.” Kakɔna kakasale ambutshi ande? Nde mbutaka ate: “Vɔ komomala, kaanga mbakameyaka dia dui sɔ diakaakiyanya.” Ambutshi waki Max wakakadimola lo ambola ande lo nkamba la Bible. Max nde lawɔ akasale dui dimɔtshi. Nde mbutaka ate: “Dimi lakeke prɔfɛsiya ya lo Bible lo dimɛ ndo lakakɛtshanyaka awui wakamekaka dimi l’ɛlɔngɔlɔngɔ ekina.” Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Max mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, lakayetawɔka dia Bible kakasambiyama oma le Nzambi!”

6. Ahombayɛ nsala naka wɛ ekɔ la taamu ndo lande na?

⁶ Naka l’ɛnyɛlɔ kaki Max, wɛ ambotatɛ monga la taamu ɔnɛ awui wele lo Bible bu mɛtɛ, kete toyaɛndjake onongo. Koko wɛ pombaka nsala dui dimɔtshi lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ. Taamu tekɔ oko matadi. Naka wɛ minya yimba lɔkɔ, kete tɔ koka ndanya ɛngɔ ka nɛmɔ efula. Dia minya taamu takoka ndanya mbetawɔ kayɛ, wɛ pombaka ndjambola wate: ‘Onde dimi mbetawɔka kɛnɛ kata Bible lo diakambo nshi yayaye? Naka wɛ bu l’eshikikelo lo kɛnɛ katatɔ, kete wɛ pombaka mbeka prɔfɛsiya ya lo Bible yamboshilaka la kotshama. Ngande wakokayɛ nsala dui sɔ?

7. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakasha Danyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la woho wa mbeka prɔfɛsiya? (Danyɛlɛ 12:10) (Enda ndo osato.)

⁷ Danyɛlɛ akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka woho wa mbeka prɔfɛsiya. Nde akekaka prɔfɛsiya l’eyango w’amɛna, mbuta ate dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ. Danyɛlɛ aki la okitshakitsha, lo mbeya dia Jehowa ayosha wanɛ waweya ndo wasɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ ande wa pudipudi eokelo. (Dan. 2:27, 28; adia Danyɛlɛ 12:10.) Danyɛlɛ akɛnya dia nde aki la kɔlamelo lo ndjaɛkɛ le Jehowa dia nkondja ekimanyielo. (Dan. 2:18) Ndo nto, Danyɛlɛ akekaka la yambalo tshɛ. Nde akasalaka eyangelo l’Afundelo wakasambiyama wakikɔ lo nshi yande. (Jɛr. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ngande wakokayɛ mbokoya Danyɛlɛ?

8. Lande na katona anto amɔtshi dia mbetawɔ dia prɔfɛsiya ya lo Bible kotshamaka ndo kakɔna kahombaso nsala?

⁸ Sɛdingola eyango ayɛ. Onde nsaki kayɛ ka  mbeya akambo wa mɛtɛ mbakotshutshuya dia mbeka prɔfɛsiya ya lo Bible? Naka ngasɔ, kete Jehowa ayokokimanyiya. (Jni. 4:23, 24; 14:16, 17) Koko anto akina mbekaka Bible l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ekina. Amɔtshi mbeyaka nsala dui sɔ nɛ dia vɔ nangaka mɛnya dia Bible kosambiyama oma le Nzambi. Vɔ fɔnyaka dia naka Bible kosambiyama oma le Nzambi, kete vɔ kokaka nshikikɛ vɔamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo kɛnɛ kele kɔlɔ. Diakɔ diele, sho pombaka mbeka l’eyango w’amɛna. Ndo nto, tekɔ l’ohomba wa dionga dimɔtshi di’ohomba efula dia sho nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible.

9. Dionga diakɔna diahombaso monga la diɔ dia nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible? Lembetshiya.

⁹ Onga l’okitshakitsha. Jehowa ndakaka dia nkimanyiya akanga w’okitshakitsha. (Jak. 4:6) Laasɔ, sho pombaka mbɔlɔmba ekimanyielo dia sho nshihodia prɔfɛsiya ya lo Bible. Sho pombaka nto mbetawɔ dia tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo koye oma le ehomɔ kakamba la nde dia tosha mbo ya ndɛ ya lo nyuma l’etena kahombama. (Luka 12:42) Jehowa ekɔ Nzambi kadja awui l’ɔnɔngɔ, laasɔ mbokɛmaka dia nde pombaka nkamba paka l’ehomɔ ɔtɔi dia tokimanyiya dia nshihodia akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta ande.​—1 Kɔr. 14:33; Ɛf. 4:4-6.

10. Wetshelo akɔna wakondjayɛ oma l’ɛnyɛlɔ kaki Esther?

¹⁰ Ekaka la yambalo tshɛ. Ɔsa prɔfɛsiya ɔtɔi kangɛnangɛnayɛ ndo nsala eyangelo lo kɛnɛ kendana la tɔ ntondo. Kɛsɔ mbakasale kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Esther. Nde akayashaka lo prɔfɛsiya yakatɛkɛtaka di’oyelo waki Mɛsiya. Nde mbutaka ate: “Lam’akimi l’ɛnɔnyi 15, lakatatɛ nsala eyangelo dia nkondja tolembetelo tɛnya dia prɔfɛsiya shɔ yakafundama la ntondo ka nshi ya Yeso.” Kɛnɛ kakandeke lo mbadia awui wendana la Wɛɔmbɔ wa lo Ndjale Kambovɔ kakawetawoya. Nde akɛnyi dia: “Ɛmɔtshi l’atei awɔ wakafundama la ntondo ka nshi ya Kristo, laasɔ prɔfɛsiya yele lo wɛɔmbɔ ɛsɔ ndja oma le Nzambi.” Esther suyaka ate: “Lakahombe mbadia awui asɔ mbala efula, la ntondo ka ndjaashihodia.” Koko nde ekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wa welo wakandadje. L’ɔkɔngɔ wa nde mbeka la yambalo tshɛ prɔfɛsiya mɔtshi ya lo Bible, nde mbutaka ate: “Lambokoka nshihodia hwe dia prɔfɛsiya ya lo Bible yekɔ mɛtɛ!”

11. Ngande wakondjaso wahɔ lo mbishola shoamɛ dia Bible kekɔ mɛtɛ?

¹¹ Etena kɛnaso woho wakakotshama prɔfɛsiya mɔtshi ya l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho mongaka la wɛkamu wa tshɛ le Jehowa ndo lo yoho yatɔlɔmbɔlande. Ndo nto, prɔfɛsiya ya lo Bible tokimanyiyaka dia nkongɛ nshi yayaye l’asolo walomɔlomɔ, oyadi ehemba akɔna wahomana la so nshi nyɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole lo tshena pe prɔfɛsiya hiende yakafunde Danyɛlɛ yakotshama nshi nyɛ. Nshihodia prɔfɛsiya shɔ koka tokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba.

12. Akaka wa “lowolo sanganyema la diwomba dia wɔdu” nembetshiyaka na? (Danyɛlɛ 2:41-43)

¹² Adia Danyɛlɛ 2:41-43. Lo dɔ diakalembetshiyɛ Danyɛlɛ nkumekanga Nɛbukadinɛza, akaka wa lohingu lakɛnyi nkumekanga wakasalema  “la lowolo sanganyema la diwomba dia wɔdu.” Lo mbɛdika prɔfɛsiya kɛsɔ la nkina yele lo dibuku dia Danyɛlɛ ndo dia Ɛnyɛlɔ, sho koka mbuta dia akaka nembetshiyaka Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ, lowandji laheme andja w’otondo ɛlɔ kɛnɛ. Lo kɛnɛ kendana la lowandji lɔsɔ laheme andja w’otondo, Danyɛlɛ mbutaka dia ‘diolelo sɔ diayonga etenyi wolo etenyi wɔdu.’ Lande na etenyi wɔdu? Nɛ dia anto k’anto, wanɛ wele didjidji dia diwomba dia wɔdu, kitshakitshaka akoka awɔ wa nsala akambo la wolo oko wolo wa lowolo. b

13. Naa akambo wa mɛtɛ w’ohomba wakokaso mbeya lam’ele tamboshihodia prɔfɛsiya kɛnɛ?

¹³ Oma lo kɛnɛ kakɔndɔla Danyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la dɔ dia lohingu ndo djekoleko lo kɛnɛ kendana la akaka alɔ, sho mbekaka akambo wa mɛtɛ efula w’ohomba. Ntondotondo, lowandji laheme andja w’otondo la Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ lakɛnya wolo awɔ lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, wodja w’Anglɛtɛrɛ ndo w’Amɛrikɛ waki l’atei wa wedja wakadje etshumba efula lo Ta dia ntondo ndo Ta dia hende di’andja w’otondo. Koko lowandji laheme andja w’otondo lɔsɔ laya bu la wolo w’efula ndo layotatetemalaka nshisha wolo awɔ l’ɔtɛ w’ewanu wele lam’asa anto awɔ hita. Dui dia hende, lowandji lɔsɔ mbele lowandji l’ekomelo laheme andja w’otondo lahomba nɔmbɔla la ntondo ka Diolelo dia Nzambi ndanya waolelo tshɛ w’ana w’anto. Kaanga mbele lo ntena dimɔtshi mandji mɔtshi yakaamanɛ la lowandji la Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ, lowandji laheme andja w’otondo, wedja ɛsɔ hawɔhɛnaki pondjo lowandji lɔsɔ. Sho mbeyaka dikambo sɔ nɛ dia “dive” diele didjidji dia Diolelo dia Nzambi diayɔtɛtshatɛtsha akaka, mbuta ate etenyi ka lohingu kele didjidji dia lowandji la Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ.​—Dan. 2:34, 35, 44, 45.

14. Ngande wele nshihodia prɔfɛsiya kendana l’akaka wa lowolo ndo wa diwomba tokimanyiyaka dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba?

¹⁴ Onde wɛ ambetawɔ dia prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ kendana l’akaka wa lowolo ndo wa diwomba kekɔ mɛtɛ? Naka eelo, kete dui sɔ diayonga la shɛngiya lo yoho ya sɛnayɛ. Wɛ hatoyanga dia ndjamɔtshiyɛ lomombo la l’emunyi l’andja wele keema edja wayanga ndanyema. (Luka 12:16-21; 1 Jni. 2:15-17) Nshihodia prɔfɛsiya kɛnɛ ayokokimanyiya nto dia mɛna ohomba w’olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo. (Mat. 6:33; 28:18-20) L’ɔkɔngɔ wa wɛ mbeka prɔfɛsiya kɛnɛ, lande na keyɛ hayaoke dimbola nɛ: ‘Onde tɛdikɔ tɔsami mɛnyaka dia dimi mbetawɔka dia keema edja, Diolelo dia Nzambi diayanga nkomiya mandji tshɛ y’ana w’anto?’

15. Ele “nkumekanga ka nɔrdɛ” ndo “nkumekanga ka sidɛ” ɛlɔ kɛnɛ? (Danyɛlɛ 11:40)

¹⁵ Adia Danyɛlɛ 11:40. Danyɛlɛ tshapita 11 tɛkɛtaka dia nkumi ya dikanga hiende, kana mandji ya pɔlitikɛ ya wolo yalɔshana lam’asawɔ l’oyango wa mbahemɛ andja w’otondo. Lo mbɛdika prɔfɛsiya kɛnɛ la nkina ya lo Bible, sho kokaka mbeya dia “nkumekanga ka nɔrdɛ” ekɔ Russie la wedja wosukɛ ndo “nkumekanga ka sidɛ” ekɔ lowandji la Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ, lowandji laheme andja w’otondo. c

16. Ekakatanu akɔna wahomana la wanɛ wasɛna l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka “nkumekanga ka nɔrdɛ”?

¹⁶ Ekambi wa Nzambi wasɛna lo ɛlɔmbwɛlɔ ka “nkumekanga ka nɔrdɛ” wekɔ lo mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’oma le nkumekanga kɛsɔ. Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wakakɔmama ndo wakadjama lo nkanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Koko kɛnɛ kasala “nkumekanga ka nɔrdɛ” hasha anangɛso wɔma, koko keketshaka mbetawɔ  kawɔ. Lande na? Nɛ dia anangɛso mbeyaka di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wahomana l’ekambi wa Nzambi wekɔ lo nkotsha prɔfɛsiya kakate Danyɛlɛ. d (Dan. 11:41) Mbeya dikambo sɔ koka tokimanyiya dia ntetemala nama elongamelo ndo olowanyi aso.

17. Ekakatanu akɔna wahomana l’ekambi wa Nzambi lo ɛlɔmbwɛlɔ ka “nkumekanga ka sidɛ”?

¹⁷ Lo nshi yakete, “nkumekanga ka sidɛ” akalɔsha ekambi wa Jehowa okoko l’okoko. Ɛnyɛlɔ l’atei atei wa ntambe ka 20, anangɛso efula wakadjama lo nkanu l’ɔtɛ wa lomangemange lawɔ l’Okristo ndo ana amɔtshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatshanyema oma lo waa kalasa l’ɔkɔkɔ akɔ waamɛ. Koko l’ɛnɔnyi akumi weke kambeta, ekambi wa Jehowa wasɛna l’ɛtshi ka nkɛtɛ kaki nkumekanga kɛsɔ wakahomana l’ehemba efula wa mayɛlɛ wakadje kɔlamelo yawɔ lo Diolelo diaki Nzambi l’ohemba. Ɛnyɛlɔ, lo nshi ya kapanyɛ k’otsha lo longanda, Okristo mbeyaka mpembama dia nsukɛ tshunda dimɔtshi dia pɔlitikɛ kana onto ɔmɔtshi lodjisha elungi. Nde mbeyaka ntona dia ntshɔ tɔvɔtɛ, koko lo yimba ndo l’otema, nde ekɔ lo nsukɛ wedi  ɔmɔtshi. Ekɔ ohomba efula dia sho nama lomangemange laso l’awui wa pɔlitikɛ, aha tsho oma lo ditshelo diaso, koko ndo lo tokanyi taso!​—Jni. 15:18, 19; 18:36.

18. Kakɔna kasalaso la ntondo k’owanu wele lam’asa “nkumekanga ka nɔrdɛ” la “nkumekanga ka sidɛ”? (Enda ndo osato.)

¹⁸ Wanɛ wele bu la mbetawɔ lo prɔfɛsiya ya lo Bible koka ndjakiyanya otamanya etena kɛnawɔ “nkumekanga ka sidɛ” ‘akɔmana nseke’ nde la “nkumekanga ka nɔrdɛ.” (Dan. 11:40 nɔtɛ.) Nkumi ya dikanga yakɔ hiende yekɔ la bɔmbɛ nikliyɛrɛ efula yakoka ndanya ɛngɔ tshɛ kele la lɔsɛnɔ lanɛ la nkɛtɛ. Koko sho mbeyaka dia Jehowa hatetawɔ dia dui dia ngasɔ salema. (Isa. 45:18) Laasɔ, lo dihole dia lohetsho lele lam’asa “nkumekanga ka sidɛ” la “nkumekanga ka nɔrdɛ” totshindja wɔɔngɔ, nyɛsɔ tɔkeketshake mbetawɔ kaso. Lɔ shikikɛka di’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo kaya nsuke.

19. Kakɔna kakokaso mbeya lo kɛnɛ kɛndana la prɔfɛsiya ya lo Bible?

¹⁹ Hateye woho wayokotshama prɔfɛsiya mɔtshi ya lo Bible. Kaanga omvutshi Danyɛlɛ koshihodia kitshimudi ya vuiwui tshɛ yakandafunde. (Dan. 12:8, 9) Koko aha naka hatoshihodia tshɛ lo tshɛ woho wayokotshama prɔfɛsiya kɛmɔtshi, kete laasɔ tɔ hatokotshama. Aha la taamu, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayotosholɛ kɛnɛ kahombaso mbeya l’etena shikaa oko wakandasale lo nshi yakete.​—Amɔ. 3:7.

20. Naa prɔfɛsiya ya diambo ya lo Bible yayanga kotshama keema edja ndo kakɔna kahombaso ntetemala la nsala?

²⁰ Diewoyelo dia “ki la lotui tshitshi” diayoshama. (1 Tɛs. 5:3) Oma laasɔ, mandji ya pɔlitikɛ yayokadimwɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo wayowalanya tshɛ. (Ɛny. 17:16, 17) Oma laasɔ nto, vɔ wayɔlɔsha ekambi wa Nzambi. (Ɛzk. 38:18, 19) Awui asɔ mbayokonya mbala kakɔ ɔtɔi lo ta di’ekomelo di’Aramangɛdɔna. (Ɛny. 16:14, 16) Sho koka monga l’eshikikelo di’awui asɔ wayanga salema keema edja. Koko etena kaakatakongɛ awui asɔ, nyɛsɔ totetemale mɛnya lowando laso le Shɛso lele l’olongo loludi la ngandji lo mbidja yimba lo prɔfɛsiya ya lo Bible ndo lo nkimanyiya anto akina dia nsala woho akɔ waamɛ.