Papa kami aki ekumanyi kɛmɔtshi ka lo Église unie wa la Canada, laasɔ lomingu tshɛ nde akatotomaka dimi la kosɛmi ka womoto lo kalasa k’ana w’akɛnda, kakakongɛ ɔtɛmwɛlɔ lushi la lomingu tshɛ la pindju. Ko l’eshidi 11 takatshɔka la papa l’olimu wa l’ɔtɛmwɛlɔ. Ko l’ɔkɔngɔ wa midi, sho ndjotshɔ la Mama lo Mbalasa ka Diolelo. Takɛnyi mbala kakɔ ɔtɔi otshikitanu wele lam’asa ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ ehende.

Mama akatɛka Bob nde la Marion Hutcheson wanɛ waki angɛnyi ande w’edjedja awui wakandekaka oma lo Bible, ko vɔ lawɔ wakayokomaka Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo 1958, Ɔnangɛso nde la kadiyɛso Hutcheson wakambɔshi ko wakatshu kaamɛ la mi ndo anawɔ asato w’apami lo losanganya la wedja efula la nshi nyɛi lakasalema l’osomba wa New York City, laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: La volonté divine. Lamboyoshihodia wonya ɔnɛ dia komonga dui dia wɔdu le wɔ dia ntshɔ kaamɛ la mi, koko losanganya lɔsɔ laki losanganya loleki dimɛna lahamohɛki pondjo lo lɔsɛnɔ lami.

Etena kakimi dikɛnda, takadjasɛka lɛnɛ akawalongaka ngɔmbɛ, nsombo, ɛkɔkɔ ndo nkɔkɔ, lakangɛnangɛnaka efula nonga waa nyama. Lakayokanaka yimba dia dimi mbɔtɔ lo inivɛrsite ko ndjokoma onganga wasakɛ waa nyama (vétérinaire). Mama akatɛ ekumanyi kɛmɔtshi ka l’etshumanelo kaso dui sɔ. La ngandji tshɛ nde akambohola dia tekɔ lo nsɛna “lo nshi y’ekomelo” ndo nde akamɛnya woho wele wɔtwɛlɔ wa l’inivɛrsite l’edja k’ɛnɔnyi efula ayonga la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasami la Jehowa. (2 Tim. 3:1) Ko lakayɔsaka yɛdikɔ yaha mbɔtɔ l’inivɛrsite.

Lakatetemalaka ndjambola kɛnɛ kayomosala l’ɔkɔngɔ wa dimi nongola dipɔlɔmɛ. Dimi konangaka nsambisha, koko lakatshɔka l’esambishelo wikɛndɛ tshɛ ndo dimi kɔfɔnyaka dia layokoma ombatshi mboka. L’etena kakɔ, ko papa nde la kosɛnde ka pami, waki komonga Ɛmɛnyi wa Jehowa, watshutshuya dia dimi ndeka ndjasha lo nkamba lo kɔpanyi ka woke ka asirasɛ ka la Toronto. Kosɛki papa la  pami aki la dihole dia lokumu efula lɛkɔ, ko lakayetawɔka olimu akɔ.

La Toronto, lakalekaka mbetsha wenya ami efula lo nkamba olimu ndo lo mbekesanɛ l’anto wele bu ambetawudi ndo dui sɔ diakayokonyaka dia mbetshaka nsanganya ndo diaha sambishaka mbala la mbala. Lakadjasɛka ntondotondo la tshɛmi laki komonga Ɔmɛnyi, koko l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande, lakayongaka l’ohomba wa dihole dikina dia mbidjasɛ.

Ɔnangɛso nde kadiyɛso Hutcheson, wanɛ wakatshu la mi lo losanganya la woke lakasalema lo 1958, waki oko ambutshi le mi. Vɔ wakambelɛ dia dimi todjasɛ lakawɔ ndo wakakimanyiya dia dimi mpama lo nyuma. Lo 1960, lakabatizama kaamɛ la John ɔnawɔ la pami. John akatatɛ nkamba oko ombatshi mboka, ko dui sɔ diakakeketsha dia dimi nyomoleka ndjasha l’esambishelo. Anangɛso wa l’etshumanelo wakɛnyi ehamelo ami wa lo nyuma ndo lakayɔsɔnamaka dia dimi monga omendji wa Losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso w’Okristo.

Lo 1966, lakatshuke Randi Berge, ombatshi mboka wele l’ohetoheto wakalomɔlomɔka dia ntshɔ dia tokamba lɛnɛ akiwɔ l’ohomba efula. Omendji aso w’otshimbedi akayashaka le so, nde akatokeketsha dia sho ntshɔ tokimanyiya etshumanelo ka la Orillia, la Ontario. Ko takatshu aha la ntshimbatshimba.

Kam’akatakome la Orillia, lakatoyelaka lokolo laki Randi lo nkamba oko ombatshi mboka wa pondjo. Lakatoyashaka efula oko woho wakandayashaka! L’ɔkɔngɔ wa dimi ntatɛ nkamba wolo dia nkoma ombatshi mboka wa dimɛna, lakayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nkamba la Bible ndo mɛna woho wakakishihodiaka anto akambo wa mɛtɛ. Aki tshondo y’ɔtshɔkɔ le mi dia nkimanyiya atshukanyi amɔtshi wa diambo wadjasɛ la Orillia dia vɔ nsala etshikitanu lo nsɛnɔ yawɔ ndo nkoma ekambi wa Jehowa.

Lam’akatatshu dia tembola Toronto, lakatɛnanaka la Arnold MacNamara, laki ɔmɔtshi l’atei w’anangɛso wakalɔmbɔlaka Bɛtɛlɛ. Nde akatombola dia kana tayolanga nkoma ambatshi mboka wa laande. Mbala kakɔ ɔtɔi lakawokadimola nte: “Eelo! Dihole tshɛ  koko aha la Québec!” Lakasɛngiyama la tokanyi ta kɔlɔ taki l’anto efula wa la Canada wakatɛkɛtaka Angɛlɛ lo dikambo di’anto wakadjasɛka la Québec, lɛnɛ akawatɛkɛtaka Falase. L’etena kɛsɔ, anto wakatɔmbɔkɔ ndo wakalangaka dia Prɔvɛnsɛ ka Québec ntshika mendama oma le Canada.

Arnold akakadimola ate: “Québec mbele tshɔi ya dihole diatanema filialɛ katoma anto oko ambatshi mboka wa laande l’etena kɛnɛ.” Mbala kakɔ ɔtɔi laketawɔ ntshɔ. Lakashile mbeya dia Randi akalangaka tokamba lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, lakayoshihodiaka dia ɔsɔ aki yɛdikɔ yoleki dimɛna lo tɛdikɔ ta lo lɔsɛnɔ laso!

L’ɔkɔngɔ wa dimi mbɔtɔ kalasa ka mbeka Falase l’edja ka mingu tshanu, dimi la Randi la atshukanyi akina takatshu la Rimouski, kilɔmɛtrɛ oko 540 lo nɔrdɛ ɛstɛ ka Montréal. Taki teke l’awui efula wa mbeka, dui sɔ diakɛnama hwe etena kakamadiaka waewoyelo amɔtshi lo losanganya lɔmɔtshi la woke. Lakate nte, lo losanganya laso la woke layela, tayonga la “tofudu efula telɛwɔ Autruche” lo dihole dia dimi mbuta ɔnɛ tayonga “l’anangɛso ndo akadiyɛso efula w’oma lo wodja w’Autriche.”

La Ramouski, sho akɔ anɛi takatongaka kaamɛ la akadiyɛso anɛi w’enyemba waki l’ohetoheto, mbidja ndo ɔnangɛso nde la kadiyɛso Huberdeaus ndo l’anawɔ ahende wa wamato. Ɔnangɛso nde la kadiyɛso Huberdeaus wakafutɛka luudu la woke laki la toshambrɛ esambele ndo ambatshi mboka tshɛ wakadjasɛka lɔkɔ wakakimanyiyaka dia futɛ luudu lɔsɔ. Takelɛ luudu lɔsɔ ɔnɛ Maison Blanche nɛ dia lɔ laki wɛma ndo laki la akundji wa wɛma. Mbala efula takadjasɛka lam’asa anto 12 ndo 14 lɛkɔ. Oko wakiso ambatshi mboka wa laande, dimi la Randi takatshɔka l’esambishelo la pindju tshɛ, l’ɔkɔngɔ a midi ndo l’akɔlɔ, ɔnkɔnɛ, taki la lowando l’efula dia monga l’onto ɔmɔtshi laki wonya tshɛ suke dia totshindɛ l’esambishelo, oyadi kaanga l’akɔlɔ lo nshi ya tshitshi k’efula.

Takayekesanɛka efula la ambatshi mboka wa kɔlamelo asɔ ndo vɔ wakayongaka oko nkumbo kaso. Ntena dimɔtshi, takahɛtshaka nseka dia dja ko sho mbidjasɛ l’emamu adiɔ kana taki la lushi lɔmɔtshi lakatasanganyaka diangɔ ko sho mbodiahɛ kaamɛ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi akeyaka mpoma mishiki, laasɔ l’akɔlɔ wa Lushi la samalo tshɛ, takembaka ndo takanɔka lokombe kaamɛ.

Anto efula wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Rimouski wakayashaka efula lo Bible! L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi etanu, taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛna ambeki wa Bible efula wahama polo ndo lo batisimu. Etshumanelo kakahame otsha lo apandjudi oko 35.

La Québec, takalongola olowanyelo woleki dimɛna wendana l’esambishelo. Takɛnyi woho wakatokimanyiyaka Jehowa l’olimu w’esambishelo ndo tokotshiyɛ ehomba aso wa lo demba. Ndo nto, takeke woho mboka anto wakatɛkɛtaka Falase ngandji, ɔtɛkɛta awɔ ndo mbekelo yawɔ, kɛsɔ akatokimanyiya dia sho nanga ndo mbekelo nkina.​—2 Kɔr. 6:13.

Aha la sho nongamɛ, filialɛ akatɔlɔmbɛ dia sho monɔ otsha l’osomba wa Tracadie, lo wedi okina wa ɛstɛ ka l’omamu wɔkɛdi wa Nouveau-Brunswick. Dui sɔ diakatokonya l’okakatanu ɔmɔtshi, nɛ dia laasɔ ko sho oma la nsinya kɔtra k’ofutelo wa luudu ndo laki la kɔtra kɛmɔtshi ka kambaka oko ombetsha lo kalasa mɔtshi l’edja ka wenya atango engana lo lomingu. Laadiko a laasɔ, ambeki aso amɔtshi wa Bible waki weke kodikomaka apandjudi ndo taki l’atei atei wa wokelo wa Mbalasa ka Diolelo kɛmɔtshi.

Takasale dɔmbɛlɔ wikɛndɛ w’otondo lo dikambo diendana la wonwelo ndo tembola Tracadie, dihole diakatshikitana etale la Ramouski. Koko takɔshi yɛdikɔ ya ntshɔ lam’ele Jehowa kombolaka dia sho ntshɔ lɛkɔ, sho pombaka ntshɔ. Takadje Jehowa l’ohemba ndo takɛnyi woho wakandanya wekamu la wekamu. (Mal. 3:10) Mbala efula, lonyuma la wolo laki la Randi,  yimba yande ya ndjahondja ndo shɛkɛsɛkɛ yande ya dimɛna, akakonya dia sho monɔ aha l’okakatanu.

Tshɔi y’ekumanyi kaki l’etshumanelo kaso k’oyoyo, aki Robert Ross. Nde aki ombatshi mboka nde la Linda ya wadɛnde lɛkɔ ndo vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya ntshikala lɛkɔ l’ɔkɔngɔ wa ɔnawɔ la ntondo mbotɔ. Kaanga mbakawayashaka dia mbodia ɔnawɔ la pami, vɔ wakatokeketsha mɛtɛ efula dimi la Randi lo woho wakawatolongola la ngandji tshɛ ndo ohetoheto waki lawɔ l’olimu w’esambishelo.

L’ɔkɔngɔ wa sho nkamba oko ambatshi mboka la Tracadie l’edja k’ɛnɔnyi ehende, takalongola nto leeta lɔmɔtshi lakiso konongamɛka, mbuta ate nkamba oko emendji w’etshimbedi. Takakambe l’otshimbeki wa Angɛlɛ l’edja k’ɛnɔnyi esambele, l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, wakanyomoyototoma nto lo otshimbedi wa Falase la Québec. Omendji aso wa distrikɛ wa la Québec lokombo lande, Léonce Crépeault, nde akamandolaka l’asawo wakamashaka. Koko l’ɔkɔngɔ a laasɔ, nde akamimbolaka ate: “Ngande wakokawɔ nyomoleka nkeketsha anto?” a Woho wakandakotola yambalo yande otsha le mi, akakimanyiya dia dimi ndeka ndjasha lo ndowanya wetshelo ami dia vɔ ndeka monga wɔdu di’anto nshihodia.

Diɛsɛ dioleki tshɛ diahamohɛki diakamalongola ele nɛ dia mbɔtɔ lo Losanganya la wedja efula lakasalema lo 1978 laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Mbetawɔ kambodja otshumba,” lakasalema la Montréal. Lakakambaka lo dihole diendana la Mbo ya Ndɛ. Takalongamɛka dia nongola anto 80 000 ndo yɛdikɔ y’oyoyo yendana la mbo ya ndɛ yakɔsama ndo takahombe ndesha anto asɔ lo yoho yotshikitanyi la woho wakatasalaka lo nshi yakete. Awui tshɛ waki eyoyo le mi: dihomɔ, ekongelo ka mbo ya ndɛ ndo yoho ya nkatɛ diangɔ sɔ tshɛ. Taki la mituka oko 20 wa weke waki la frigo l’etei wele kokambaka ntena dimɔtshi dimɛna. La ntondo ka etatelo ka lushi la ntondo, sho kokoka mbɔtɔ l’etei ka stade dia tɔlɔngɔsɔla diangɔ polo la midi k’otsho, l’ɔtɛ wa ponde kɛmɔtshi kakakongɛma dia kɛnyama. Oma laasɔ, takayotatɛka mpɛtsha dja la ntondo ka wonya mpotɔ dia nkatɛ yangɔ ya ndɛ ya la pindju! Takalɛmbɛ efula, koko lakakondja wetshelo efula wendana la nkamba olimu wa wolo, ntshunda lo nyuma ndo yema shɛkɛsɛkɛ yakasalaka asekami wakayakimɔ la lolango. Takayekesanɛka efula, ko takayonga angɛnyi polo ndo ɛlɔ kɛnɛ. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wakiso la wɔ wa mbɔtɔ lo losanganya la woke l’ohomba efula lakasalema la Québec, prɔvɛnsɛ kakawahɛnyahɛnyaka  Ɛmɛnyi l’asa ɔnɔnyi 1940 ndo 1960 lee!

Lakakondja wetshelo efula oma le asekami emendji lo nsanganya yaso ya weke yakasalema la Montréal. Ɔnɔnyi mɔtshi, David Splane, ɔnɛ lakamba l’etena kɛnɛ oko ose Olui-walɔmbɔla, akalɔmbɔlaka biro ka nsanganya ya weke. Lo losanganya lokina lakayele, etena kakawanɔmbɛ dia dimi nkamba l’ɔkɛndɛ ɔsɔ, David akasukɛ lo yɛdikɔ y’efula.

Lo 2011, l’ɔkɔngɔ wa sho nkamba l’edja k’ɛnɔnyi 36 l’olimu w’otshimbedi, wakambelɛ dia dimi tokamba oko ombetsha lo Kalasa ka dikumanyi dia l’etshumanelo. Dimi la Randi takashama lo mbeto 75 yotshikitanyi l’edja k’ɛnɔnyi ehende, koko awui asɔ tshɛ wakalɔmbaka dia monga la yimba ya ndjahondja. L’ekomelo ka lomingu tshɛ, dikumanyi waki la lowando l’efula nɛ dia vɔ wakɛnyi woho wayakiyanya Olui-walɔmbɔla lo kɛnɛ kendana la diɔtɔnganelo diasawɔ la Jehowa.

L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, lakayongaka ombetsha lo Kalasa k’Esambisha wa Diolelo. Mbala efula ambeki wakalɛmbaka ndo wakayakiyanyaka l’ɔtɛ wa lokema la wekelo: mbidjasɛ lo kalasa l’edja ka wenya esambele lo lushi, nsala adɛvɔara l’edja ka wenya esato w’etondo dikɔlɔ tshɛ kana nkandola adɛvɔara anɛi kana atanu lo lomingu. Dimi l’ombetsha okina takawalembetshiya dia vɔ hawokoke nsala awui asɔ tshɛ aha l’ekimanyielo ka Jehowa. Lakatetemala mbohɔ woho wakaambe ambeki dia mɛna ɔnɛ lo ndjaɛkɛ le Jehowa, mbakawakoke nsala awui efula wakiwɔ kɔfɔnyaka.

Woho wakayashaka mama le anto akina akakimanyiya ambeki ande wa Bible dia vɔ mpama ndo akakimanyiya ndo papa dia nde ntshikitanya nkanyi yande lo kɛnɛ kendana l’akambo wa mɛtɛ. Nshi shato l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki mama, papa akatokashimola lo ndja lo sawo dimɔtshi dia lo sɛkɛ diakasalema lo Mbalasa ka Diolelo ndo nde akatetemala mbɔtɔ nsanganya l’edja k’ɛnɔnyi 26 wakayelana. Kaanga mbele papa kobatizama, dikumanyi wakambutɛ dia nde mbaki onto la ntondo lakakomaka lo nsanganya lomingu tshɛ.

Mama aki ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le mi ndo le akosɛmi wa wamato. Akosɛmi akɔ asato tshɛ wa wamato ndo waomɛwɔ wekɔ lo kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ. Ahende l’atei awɔ wekɔ lo nkamba lo biro ya filialɛ, ɔmɔtshi la Portugal ndo okina la Haïti

Dimi la Randi tekɔ lo nkamba wonya ɔnɛ oko ambatshi mboka wa laande la Hamilton, lo Ontario. Lam’akiso l’olimu w’otshimbedi, takangɛnangɛnaka tshindɛ anto akina dia tosala waendelo awɔ w’eyoyo ndo otsha le ambeki awɔ wa Bible. Koko wonya ɔnɛ, tekɔ lo ngɛnangɛna dia mɛna woho watahame ambeki aso lo nyuma. Ndo etena kambotoyɔtɔ lɔngɛnyi l’anangɛso ndo akadiyɛso wa l’etshumanelo kaso k’oyoyo, sho ndjaokaka dia tambokeketshama dia mɛna woho waasukɛ Jehowa lo ntena di’amɛna ndo dia kɔlɔ.

Naka sho nkaloya washo aso l’ɔkɔngɔ, sho mongaka la lowando l’efula lo woho wakayashaka anto efula le so. Lo wedi aso, takahembe mɛnya “woho wayakiyanyaso l’otema ɔtɔi” lo dikambo di’anto akina, lo mbakeketsha dia vɔ kambɛ Jehowa lo yoho yoleki tshɛ yakokawɔ nsala dui sɔ. (2 Kɔr. 7:6, 7) Ɛnyɛlɔ, lo nkumbo kɛmɔtshi, wadi, ɔna la pami ndo ɔna la womoto, vɔ tshɛ wekɔ lo olimu wa lo ntena tshɛ. Ko lakambola omi dia kana nde la wɔ koka nkamba oko ombatshi mboka. Nde akakadimola ate, nde ekɔ lo mbasukɛ vɔ akɔ asato. Ko lakawombola nte: “Onde wɛ kokaka mbasukɛ oleki Jehowa?” Lakokeketsha dia nde ngɛnangɛna la woho wakawangɛnangɛnaka. Ngɔndɔ shamalo oma laasɔ, nde akayoyalaka ombatshi mboka.

Dimi la Randi tekɔ lo ntetemala “mbewoya lɔlɔnga layaye” awui wendana la “akambo wa diambo” waki Jehowa ndo tekɔ lo nongamɛ vɔ wayɔngɛnangɛna kambɛ Jehowa efula oko woho wakatasale.​—Os. 71:17, 18.