1-2. a) Pɔɔlɔ aki la ntondo k’okakatanu akɔna etena kakandafundɛ ase Ɛfɛsɔ mukanda ndo lande na kakandaafundɛ? b) Ambola akɔna wayotɔsɛdingola?

 LAM’AKINDE lo lokanu la Rɔmɔ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalange nkeketsha asekande ambetawudi. Nde kokoka mbowaembola okoko l’okoko, diɔ diakɔ diakandaafundɛ mikanda. Nde akafundɛ ase Ɛfɛsɔ mukanda ɔmɔtshi l’atei wa mikanda ɛsɔ oya lo 60 kana 61 T.D.—Ɛf. 1:1; 4:1.

² Ɛnɔnyi oko dikumi la ntondo, Pɔɔlɔ aketsha etena kɛmɔtshi l’Ɛfɛsɔ, asambisha ndo etsha anto lokumu l’ɔlɔlɔ. (Ets. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Nde akokaka anango ngandji k’efula ndo akalangaka mbakimanyiya dia vɔ ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. Ko lande na kakandafundɛ Akristo w’akitami lo kɛnɛ kendana la wodjima ndo osase? Ndo wetshelo akɔna wakoka nkondja Okristo tshɛ oma lo dako sɔ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ekadimwelo wa ambola asɔ.

OMA LO WODJIMA OTSHA L’OSASE

3. Ɛtɛkɛta akɔna wa didjidji wakakambe la Pɔɔlɔ lo mukanda ande otsha le ase Ɛfɛsɔ?

³ Pɔɔlɔ akafundɛ Akristo waki l’Ɛfɛsɔ ate: “Nyu nyaki ntondo wodjima, koko kakianɛ nyaya osase.” (Ɛf. 5:8) Lanɛ Pɔɔlɔ akakambe l’ɛtɛkɛta wa didjidji wodjima ndo osase dia mɛnya otshikitanu wa diambo wakasale ase Ɛfɛsɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole lande na kakate Pɔɔlɔ di’ase Ɛfɛsɔ waki “ntondo lo wodjima.”

4. Lo yoho yakɔna yele ase Ɛfɛsɔ waki lo wodjima lo kɛnɛ kendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ?

⁴ Anto wekɔ lo wodjima l’ɔtɛ w’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. La ntondo ka vɔ mbeka akambo wa mɛtɛ ndo nkoma Akristo, ase Ɛfɛsɔ  wele Pɔɔlɔ akafundaka lo dikambo diawɔ waki ɛhɔmbɔ wa tokanyi t’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo dikanyiyakanyiya. Osomba w’Ɛfɛsɔ waki la tɛmpɛlɔ ka lokumu efula kakawelɛka Artɛmi, tɔ mbakɔsaka anto wa lo nshi y’edjedja dia tɔ mbaki l’atei wa tɛmpɛlɔ esambele yakatshɔka nkumu l’andja w’otondo. Anto wakatshɔka lo tɛmpɛlɔ dia tɔtɛmɔla dikishi. Wanɛ wakasalaka ndo wakasondjaka dikishi dia jambizambi yelɛwɔ Artɛmi wakakondjaka falanga efula. (Ets. 19:​23-27) Ndo nto, osomba ɔsɔ wakeyamaka efula l’ɔtɛ w’awui wa maji.—Ets. 19:19.

5. Lo yoho yakɔna yaki ase Ɛfɛsɔ lo wodjima lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ?

⁵ Wodjima l’awui wendana la lɔkɛwɔ. Ase Ɛfɛsɔ wakeyamaka efula lo woho wakayashaka anto efula l’awui wa mindo ndo lo lɔkɛwɔ la mfumbɔ nsɔnyi. Anto efula wakatondjaka awui wa mindo oma l’enyɔ awɔ lo tɔkɛnyɔ takasalemaka l’osomba ndo kaanga lo waa fɛtɛ y’ɛtɛmwɛlɔ. (Ɛf. 5:3) Ase Ɛfɛsɔ efula ‘wakanya yimba tshɛ lo ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ,’ etelo kalembetshiya tshɛkɛta lo tshɛkɛta ɔnɛ “hayowasha paa.” (Ɛf. 4:​17-19) La ntondo ka vɔ mbeka kɛnɛ kaki ntondo ɔlɔlɔ kana kɔlɔ, nkum’etema yaki ase Ɛfɛsɔ kɔkɛtaka ndo vɔ kɔfɔnyaka kaanga yema ɔnɛ vɔ wayoyokoya la Jehowa l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakawasalaka. Diakɔ diakate Pɔɔlɔ dia vɔ waki “lo wodjima ndo vɔ mangana la lɔsɛnɔ l’oma le Nzambi.”

6. Lande na kakakoke Pɔɔlɔ mbuta di’ase Ɛfɛsɔ waya ‘kakianɛ osase’?

⁶ Koko ase Ɛfɛsɔ amɔtshi kotetemala ntshikala lo wodjima. Pɔɔlɔ akafunde lo dikambo diawɔ ate: “Kakianɛ nyaya osase lo kɛnɛ kendana la Nkumadiɔndjɔ.” (Ɛf. 5:8) Vɔ waketawɔ osase w’akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible. (Os. 119:105) Ase Ɛfɛsɔ asɔ wakatshike ditshelo diawɔ di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo lɔkɛwɔ lawɔ la mindo. Vɔ wakakome lo ‘mbokoya Nzambi’ ndo vɔ wakasale tshɛ kakiwɔ l’akoka wa nsala dia ntɛmɔla Jehowa ndo mbɔngɛnyangɛnya.—Ɛf. 5:1.

7. Lo yoho yakɔna yele awui wahomana laso ɛlɔ kɛnɛ fɔnaka la wanɛ wakahomanaka l’Akristo efula wa l’Ɛfɛsɔ?

⁷ Lo yoho yakɔ yaamɛ mbele la ntondo ka  sho mbeka akambo wa mɛtɛ, taki lo wodjima lo kɛnɛ kendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ ndo lo lɔkɛwɔ. Amɔtshi l’atei aso takasalaka fɛtɛ y’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi; akina waki la yoho ya lɔsɛnɔ la mindo. Koko kam’akateke atɔndɔ wa Jehowa wendana l’ɔlɔlɔ la kɔlɔ, takasale etshikitanu. Takatatɛ mbɔtɔnganyiya lɔsɛnɔ laso la kɛnɛ katɔlɔmbande. Ndo etombelo wambonga la dui sɔ ele, tambokondja ɛtshɔkɔ efula. (Isa. 48:17) Kaanga mbediɔ ngasɔ, tekɔ lo ntetemala mpomana l’ekakatanu. Sho pombaka ntetemala ndawɔ awui wa wodjima wakatatshike l’ɔkɔngɔ ndo “ntetemala nkɛndakɛnda oko ana w’osase.” Ngande wakokaso nsala dui sɔ?

EWƆ WODJIMA

8. Lo ndjela Ɛfɛsɔ 5:​3-5, awui akɔna wakahombe ase Ɛfɛsɔ mbewɔ?

⁸ Adia Ɛfɛsɔ 5:​3-5. Dia vɔ ntetemala mangana la lɔkɛwɔ la mindo la wodjima, Akristo wa l’Ɛfɛsɔ wakahombe ntetemala ntona ditshelo diahangɛnyangɛnya Jehowa. Ditshelo sɔ komendanaka tsho l’awui wa mindo wa dieyanelo koko ndo l’ɛtɛkɛta wa nsɔnyi. Pɔɔlɔ akoohola ase Ɛfɛsɔ dia vɔ pombaka mbewɔ awui wa ngasɔ naka vɔ nangaka ‘nkondja sango lo Diolelo dia Kristo ndo dia Nzambi.’

9. Lande na kahombaso mbewɔ awui tshɛ wakoka ndjotokonya dia nsala awui wa mindo?

⁹ Sho lawɔ nto pombaka ntetemala ndɔsha diaha sho nkɔ “lo etsha w’anyanya wa wodjima.” (Ɛf. 5:11) Mbala efula awui weta mɛnyaka di’onto lenda, lahokamɛ kana latɛkɛta mbala efula awui wa mindo mbaleka nkɔ l’awui wa kɔlɔ. (Eta. 3:6; Jak. 1:​14, 15) Lo wodja ɔmɔtshi, anangɛso efula wakakenge olui “w’angɛnyi” lo rɛzo sɔsio ɔmɔtshi. L’etatelo, efula ka l’atei awɔ wakatatɛ nsawola awui wendana la Jehowa ndo akambo wa mɛtɛ. Koko, yema yema wakayotatɛ nsawola awui wahangɛnyangɛnya Jehowa. Asawo awɔ wakayolekaka mendana l’awui wa dieyanelo. L’ekomelo, efula ka l’atei awɔ wakayetawɔ di’awui wa mindo wakawasawolaka wakayaakonya lo nsala awui wa mindo wa dieyanelo.

10. Ngande wahemba Satana dia tokesa? (Ɛfɛsɔ 5:6)

¹⁰ Andja wa Satana nyangaka dia tokesa, lo tokonya dia sho mbɔsa di’awui welɛ Jehowa ɔnɛ wekɔ mindo bu kɔlɔ lo tshɛ kawɔ. (2 Pe. 2:19) Dui sɔ hadiotambiya! Tshelo mɔtshi ya mayɛlɛ yokokambaka la Satana aya edja ele dia nkesa anto diaha vɔ nshihodia kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ. (Isa. 5:20; 2 Kɔr. 4:4) Bu dui dia diambo lo woho wele waa filmɛ efula, awui wa lo televiziɔ ndo waa sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ keketshaka tokanyi tahɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe wa Jehowa! Satana nyangaka dia tokesa lo tokonya dia mfɔnya ɔnɛ ditshelo ndo yoho ya lɔsɛnɔ ya mindo mbetawɔmaka ndo yɔ bu waale.—Adia Ɛfɛsɔ 5:6.

11. Ngande wele kɛnɛ kakakomɛ Angela mɛnyaka ohomba wa nkamba la dako dia lomba diatanaso l’Ɛfɛsɔ 5:7? (Enda ndo osato.)

¹¹ Satana nangaka dia sho mbekesanɛ l’anto wahatotokimanyiya dia nkitanyiya atɔndɔ wa Jehowa. Diakɔ diakakeketsha Pɔɔlɔ ase Ɛfɛsɔ ate: “Tanyongake la diɔtɔnganelo la wɔ,” mbuta ate l’anto wasala kɛnɛ kele kɔlɔ lo washo wa Nzambi. (Ɛf. 5:7) Koko ekɔ ohomba sho monga la yewo y’efula oleki ndo woho wakahombe ase Ɛfɛsɔ wa lo nshi y’edjedja monga la yɔ, nɛ dia ɛlɔ kɛnɛ tokoka mbetsha wenya l’anto aha tsho l’okoko l’okoko, koko ndo nto lo waa rɛzo sɔsio. Angela, aladjasɛ l’Asie, akɛnyi dia rɛzo sɔsio koka monga waale. Nde mbetawɔka ɔnɛ: “Yema yema, ekanelo kami ka yimba kakatatɛ ntshikitana. Lakayokomaka l’etena kɛmɔtshi kele nkum’otema kami hayomanya lo mbɔtɔ ‘lɔngɛnyi’ l’anto  waki kɔnɛmiyaka atɔndɔ wa lo Bible. L’ekomelo lakayotatɛ mfɔnya di’aki dimɛna ndjela yoho ya lɔsɛnɔ yatona Jehowa.” Diɛsɛ ko dikumanyi dioludi la ngandji diakakimanyiya Angela dia nsala etshikitanu. Nde mbutaka ate: “Wony’ɔnɛ lambolodia yimba yami l’awui wa lo nyuma lo dihole di’awui wa lo rɛzo sɔsio.”

12. Kakɔna kayotokimanyiya dia nkitanyiya atɔndɔ wa Jehowa wendana la ɔlɔlɔ ndo kɔlɔ?

¹² Sho pombaka ndɔshana l’ekanelo ka yimba k’andja ɔnɛ kata dia lɔkɛwɔ la mindo mbetawɔmaka. Sho mbeyaka dui sɔ dimɛna. (Ɛf. 4:​19, 20) Sho pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde lambɔsa yɛdikɔ ya mbewɔ diɔtɔnganelo di’anyanya l’asekami wa l’olimu, wa la kalasa kana anto akina wahalɛmiya atɔndɔ wosembwe wa Jehowa? Onde dimi sukɛka la dihonga tshɛ atɔndɔ wa Jehowa kaanga mbakoka anto amɔtshi mɔnyɔlami l’ɔtɛ wasalami dui sɔ?’ Oko wadiɛnya 2 Timɔte 2:​20-22, sho lawɔ pombaka monga la yambalo y’efula, etena kasɔnaso angɛnyi l’etshumanelo k’Akristo. Tatohɛke di’anto amɔtshi hawototokimanyiya dia ntetemala ntshikala la kɔlamelo l’olimu wakambɛso Jehowa.

TƆKƐNDƐKƐNDƐ “OKO ANA W’OSASE”

13. Kakɔna kalembetshiya “nkɛndakɛnda oko ana w’osase”? (Ɛfɛsɔ 5:​7-9)

¹³ Pɔɔlɔ akakeketsha Akristo wa l’Ɛfɛsɔ diaha tsho ntetemala ntona wodjima, koko ndo nto “nkɛndakɛnda oko ana w’osase.” (Adia Ɛfɛsɔ 5:​7-9.) Kakɔna kalembetshiya dui sɔ? Lo tshena pe, dui sɔ nembetshiyaka ndjalɔmbɔlaka oko Akristo wa mɛtɛ tena tshɛ. Yoho mɔtshi yakotshaso oyango ɔsɔ ele mbadiaka la yambalo tshɛ ndo mbekaka Bible ndo ekanda walembetshiya Bible. Lo yoho ya laande, ekɔ ohomba mbidja yambalo y’efula lo ɛnyɛlɔ ndo lo wetshelo wa Yeso Kristo lele, “osase w’andja.”—Jni. 8:12; Tok. 6:23.

14. Ngande wakoka nyuma k’ekila tokimanyiya?

¹⁴ Sho lawɔ tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ka nyuma k’ekila ka Nzambi, dia sho monga l’akoka wa ntetemala ndjalɔmbɔla “oko ana w’osase.” Lande na? Nɛ dia keema ɔtɔmbɔ l’esɔ dia ntetemala ntshikala pudipudi l’andja wa mindo ɔnɛ. (1 Tɛs. 4:​3-5, 7, 8) Nyuma k’ekila  koka tokimanyiya dia ndɔshana la tokanyi ta l’andja ɔnɛ, mbidja ndo awui wa filozofi ndo tokanyi talɔshana la taki Nzambi. Nyuma k’ekila koka tokimanyiya nto dia ntɔ “woho w’ɔlɔlɔ tshɛ ndo la losembwe.”—Ɛf. 5:9.

15. Lo toho takɔna takokaso nongola nyuma k’ekila? (Ɛfɛsɔ 5:​19, 20)

¹⁵ Yoho mɔtshi yakokaso nongola nyuma k’ekila ele lo kilɔmba. Yeso akate dia Jehowa ayosha “nyuma k’ekila le wanɛ wɔɔlɔmbatɔ.” (Luka 11:13) Ndo etena katombolaso Jehowa kaamɛ lo nsanganya y’Akristo, sho nongolaka nto nyuma k’ekila. (Adia Ɛfɛsɔ 5:​19, 20.) Shɛngiya yele la nyuma k’ekila ka Nzambi yayotokimanyiya dia nsɛna lo yoho yangɛnyangɛnya Nzambi.

16. Kakɔna kayotokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba? (Ɛfɛsɔ 5:​10, 17)

¹⁶ Etena kongaso la tɛdikɔ t’ohomba ta mbɔsa, sho pombaka nshihodia “kɛnɛ kele lolango la Jehowa” ndo nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lɔ. (Adia Ɛfɛsɔ 5:​10, 17.) Etena kasholaso atɔndɔ wa lo Bible wɔtɔnɛ la dui diele laso, sho nyangaka mɛtɛ kanyi ya Nzambi lo dikambo diakɔ. Oma laasɔ naka sho nkamba l’atɔndɔ ande, kete ondo tayoleka monga l’akoka wa mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna.

17. Kakɔna kalembetshiya nkamba la wenya aso la lomba tshɛ? (Ɛfɛsɔ 5:​15, 16) (Enda ndo osato.)

¹⁷ Pɔɔlɔ akalake nto Akristo wa l’Ɛfɛsɔ dia nkamba la wenya awɔ la lomba tshɛ. (Adia Ɛfɛsɔ 5:​15, 16.) “Kanga kɔlɔ,” mbuta ate otunyi aso Satana, nangaka dia sho ntetemala mbesa lomombo la l’andja ɔnɛ diaha sho monga l’etena ka ndjasha l’olimu wa Nzambi. (1 Jni. 5:19) Dui sɔ koka monga wɔdu le Okristo dia mbetsha lomombo la l’emunyi, kasala kana olimu wa dimɛna la ntondo lo waaso wakondjande dia kambɛ Jehowa. Naka dui dia ngasɔ diambotomba, kete diɔ diayɛnya dia nde ambɔsɛngiyama oma lo ekanelo ka yimba k’andja ɔnɛ. Lo mɛtɛ awui asɔ bu kɔlɔ, koko vɔ hawohombe pondjo mbeta lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso. Dia nkɛndakɛnda “oko  ana w’osase,” sho pombaka nkamba ‘la wenya aso lo yoho yoleki dimɛna,’ lo mbika washo lo kɛnɛ kele mɛtɛ ohomba.

18. Wanya akɔna wakatakola Donald dia nde nkamba la wenya ande lo yoho yoleki dimɛna?

¹⁸ Kamba la waaso tshɛ wakondjayɛ dia ndeka kambɛ Jehowa. Dui sɔ mbakasale Donald, ladjasɛ l’Afrique du sud. Nde mbutaka ate: “Lakayakiyanya dikambo dia lɔsɛnɔ lami ndo lakasɛngasɛnga Jehowa dia kimanyiyami dia dimi nyomoleka ndjasha l’olimu w’esambishelo. Lakalɔmbɛ dia ntana olimu wayombisha diaaso dia ndeka ndjasha l’olimu w’esambishelo. L’ekimanyielo ka Jehowa, lakakondja olimu wa dimɛna. Oma laasɔ, dimi la wadɛmi takatatɛ nkamba olimu wa lo tena tshɛ.”

19. Ngande wakokaso ntetemala nkɛndakɛnda “oko ana w’osase”?

¹⁹ Mukanda wakafundɛ Pɔɔlɔ ase Ɛfɛsɔ wakaakimanyiya mɛtɛ dia vɔ ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. Ndo dako diakasambiyama sɔ koka tokimanyiya ndo sho lawɔ. Oko wakatadiɛnyi, dui sɔ koka tokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ ndo angɛnyi aso la lomba tshɛ. Dako sɔ koka tokimanyiya dia ntetemala nkɛndakɛnda l’osase w’akambo wa mɛtɛ lo monga l’ekongelo ka dimɛna ka wekelo wa Bible. Ndo dako sɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa nyuma k’ekila kakoka tokimanyiya dia nkɛnɛmɔla waonga w’amɛna. Nkamba la kɛnɛ kakafunde Pɔɔlɔ koka tokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba, tɔtɔnɛ l’ekanelo ka yimba ka Jehowa. Naka sho nsala awui anɛ, kete tayonga l’akoka wa mbewɔ wodjima w’andja ɔnɛ ndo ntetemala l’osase!