Tokambe Jehowa la kɛnɛmɔ tshɛ
Tokambe Jehowa la kɛnɛmɔ tshɛ
‘Akambo wele la kɛnɛmɔ, . . . nyotetemale nkana yimba lo akambo asɔ.’—FIL. 4:8.
1, 2. Kakɔna kakonya anto efula wa l’andja ɔnɛ diaha vɔ mbɔsa lɔsɛnɔ la nɛmɔ, ndo ambola akɔna wambɔma?
NSHI nyɛ mbamboleka andja wasɛnaso ɔnɛ monga la tena dia wolo ndo diasha ɔkɛi. Anto wele bu la diɔtɔnganelo la Jehowa mbɔsaka dia hawokoke ntondoya lɔsɛnɔ lo ‘tena dia pâ dia wolo mbikikɛ’ nɛ. (2 Tim. 3:1-5) Vɔ bu ndoko l’onto lakoka mbakimanyiya dia nkandola ekakatanu wele la wɔ ndo mbala efula vɔ hawokoke mbakandola tshɛ lo tshɛ. Diaha vɔ ndeka ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ, anto efula ndjashaka lo tɔkɛnyɔ t’eyoyo tâkimanyiya dia vɔ mbohɛ ekakatanu ɛsɔ.
2 Dia ndɔshana l’ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ, mbala efula anto mbetshaka ɛngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia ntondo. Naka hawɔsɛnyi wolo, Akristo koka kotwama esadi eto dia nsala akambo oko ase andja ɔnɛ. Ngande wakokaso mbewɔ dikambo sɔ? Onde dui sɔ nembetshiyaka dia sho pombaka mbewɔ ɛngɛnɔngɛnɔ tshɛ wa lo lɔsɛnɔ? Ngande wakokaso monga la wɛdimo lam’asa ndjasha lo ɛngɛnɔngɛnɔ ndo mɛmba ɛkɛndɛ wele la so? Atɔndɔ akɔna wa l’Afundelo wahomba tɔlɔmbɔla diaha sho ndeka ndjakiyanya lo dikambo diaso shoamɛ?
Tonge la kɛnɛmɔ l’andja ɔnɛ wele anto anangi w’ɛngɛnɔngɛnɔ
3, 4. Ngande watokimanyiya Afundelo dia sho mɛna ohomba wa monga la kɛnɛmɔ?
3 Aha la tâmu, anto wa l’andja ɔnɛ mbɔsaka ‘ngandji k’ɛngɛnɔngɛnɔ’ la nɛmɔ di’efula. (2 Tim. 3:4) Vɔ mbutaka ɔnɛ oyadi sho koyashaka amboleka l’ɛngɛnɔngɛnɔ, dui sɔ hadiototoshishɛ lonyuma laso. (Tuk. 21:17) Ɔnkɔnɛ, l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbakalake ɔpɔstɔlɔ Paulo Timɔtɛ nde la Tito dia vɔ mbɔsa lɔsɛnɔ la nɛmɔ lo mikanda wakandâfundɛ. Nkamba l’alako asɔ ayotokimanyiya diaha sho nsɛngiyama la yimba y’andja ɔnɛ lo mbɔsa lɔsɛnɔ oko ɛngɔ k’anyanya.—Adia 1 Timote 2:1, 2; Tito 2:2-8.
4 Ntambe efula la ntondo, Sɔlɔmana akɛnya ohomba wa tshungolaka etena ka kanaka yimba l’akambo w’ohomba wa lo lɔsɛnɔ lo dihole dia ndjasha tshɛ paka l’oweso w’ɛngɛnɔngɛnɔ. (Und. 3:4; 7:2-4) Ɔnkɔnɛ lam’ele lɔsɛnɔ lekɔ mondo, sho pombaka ‘nsala la wolo’ dia ndjoshimbamɛ. (Luka 13:24) Dia sho nsala dikambo sɔ, sho pombaka ntetemala nsɛdingola “akambu weli la kenemo.” (Fil. 4:8, 9) Dui sɔ nembetshiyaka dia sho mbidja yimba l’akambo tshɛ wendana la lɔsɛnɔ l’Okristo.
5. Dui diakɔna dia lo lɔsɛnɔ diahombaso mbɔsa la nɛmɔ?
5 Ɛnyɛlɔ, Akristo mbɔsaka ɔkɛndɛ wele la wɔ wa nkamba olimu l’etete la nɛmɔ l’ɛnyɛlɔ ka Jehowa la Yeso. (Joa. 5:17) Lo nsala ngasɔ, vɔ mandɔmaka mbala efula l’ɔtɛ wakambawɔ olimu l’etete ndo lo woho wewɔ anto wakokawɔ mbɛkɛ otema. Lo yoho ya lânde, ewandji wa nkumbo pombaka nkamba olimu l’etete dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo yawɔ nɛ dia onto latona dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo kande “ambutuna mbetawo kandi.”—1 Tim. 5:8.
Tɔsake ɔtɛmwɛlɔ aso la nɛmɔ ndo tɔngɛnangɛnake
6. Kakɔna kɛnya dia sho pombaka mbɔsa ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa la nɛmɔ?
6 Nshi tshɛ Jehowa okɔsaka akambo wendana l’ɔtɛmwɛlɔ la nɛmɔ. Ɛnyɛlɔ, l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ase Isariyɛlɛ wakakondjaka mpokoso ya wolo etena kakawayashaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. (Jas. 23:12, 13) Lo ntambe ka ntondo T.D., ambeki wa Kristo wakahombe nsala la wolo dia ntetemala nama ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ pudipudi oma lo wetshelo ndo ditshelo dia kɔlɔ. (2 Joa. 7-11; Eny. 2:14-16) Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wekɔ lo ntetemala mbɔsa ɔtɛmwɛlɔ awɔ la nɛmɔ.—1 Tim. 6:20.
7. Ngande wakayalɔngɔsɔlaka Paulo di’olimu w’esambishelo?
7 Olimu w’esambishelo ekɔ kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu w’esambishelo, sho pombaka mbɔsa la nɛmɔ lo ndjalɔngɔsɔlaka la ntondo. Paulo akalembetshiya woho wakandɔsaka anto wakandasambishaka. Nde akafunde ate: “Dimi lakayala wehu w’antu tshe dia dimi nshimbela amotshi. Dimi latutshaka akambu tshe dia lukumu l’ololo, dia dimi kundja yema uma loko.” (1 Kor. 9:22, 23) Paulo aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkimanyiya anto lo nyuma ndo nde akakanaka yimba efula lo woho wakandahombe nkotsha ehomba w’ampokami ande. Lo nsala ngasɔ, nde akâkeketsha dia vɔ ntɛmɔla Jehowa.
8. a) Ɔkɛndɛ akɔna wele la so otsha le anto wasambishaso? b) Ngande wakoka nɔmbɔla wekelo wa Bible tokimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu w’esambishelo?
8 Ngande wakɔsaka Paulo olimu w’esambishelo? Nde aki la nsaki ka ‘kambɛ’ Jehowa ndo anto wakakokaka mpokamɛ losango l’akambo wa mɛtɛ. (Romo 12:11; 1 Kor. 9:19) Etena ketawɔso ɔkɛndɛ wa mbetsha anto Ɔtɛkɛta waki Nzambi, oyadi etena kalɔmbɔlaso wekelo wa Bible la ngelo, lo nsanganya y’Akristo kana l’Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo wa la dikɔlɔ, onde sho ndjaokaka dia tekɔ l’ɔkɛndɛ otsha le anto wetshaso? Ondo sho fɔnyaka dia nɔmbɔla wekelo wa Bible mbala la mbala ekɔ dikambo dia wolo diahatakoke nsala. Lo mɛtɛ, ekɔ ohomba tshungolaka etena oma l’akambo aso hita dia nkimanyiya anto akina. Shi kɛsɔ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta wakate Yeso w’ɔnɛ: ‘Ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbisha ndeka wa nongola’? (Etsha 20:35) Mbetsha anto akina mboka ka panda telaka ɔngɛnɔngɛnɔ wahakoke mbɛdikama.
9, 10. a) Onde monga la kɛnɛmɔ nembetshiya ɔnɛ hatokoke nkɔkɔla demba ndo ngɛnangɛna kâmɛ l’anto akina? Lembetshiya. b) Kakɔna kayokimanyiya dikumanyi dia vɔ monga kiɔkɔ y’ekeketshelo le ɛkɔkɔ ndo mbadja lo demba?
9 Monga la kɛnɛmɔ halembetshiya ɔnɛ hatokoke nkɔkɔla demba ndo ngɛnangɛna kâmɛ l’anto akina. Yeso akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka kokele lo woho wakandatshungolaka etena aha paka dia mbetsha tsho, koko ndo dia nkɔkɔla demba ndo monga la diɔtɔnganelo dia shikaa l’anto akina. (Luka 5:27-29; Joa. 12:1, 2) Ndo nto, monga la kɛnɛmɔ halembetshiya to ɔnɛ sho pombaka mongaka mbala tshɛ l’ɛnamelo k’onto lele awui wolo. Otondongaka Yeso aki kanga awui wolo, onde anto akina wotokoka mbɔtɔ lo demba? Kânga ana w’akɛnda wakangɛnangɛnaka monga suke la nde. (Mako 10:13-16) Ngande wakokaso mbokoya dionga dia wɛdimo diaki la Yeso?
10 Etena kakandatɛkɛtaka dikambo dia ekumanyi kɛmɔtshi, ɔnangɛso ɔmɔtshi akate ate: “Nde aki awui wolo oya le nde ndamɛ, koko nde konongamɛka dia anto akina monga kokele.” Onde kɛsɔ mbakoka mbutama lo dikambo diayɛ? Ekɔ dimɛna monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kalongamɛso oma le anto akina. Ɛnyɛlɔ, ana mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kawadjɛ ambutshi eyango wakokawɔ nkotsha ndo kâkimanyiyawɔ dia vɔ mbakotsha. Woho akɔ wâmɛ mbele, dikumanyi kokaka nkeketsha ase etshumanelo dia vɔ mpama lo nyuma ndo mbasha alako wa shikaa wɛnya woho wakokawɔ nsala dikambo sɔ. Ndo nto, ekumanyi kele la wɛdimo lo dikambo diande ndamɛ mongaka kiɔkɔ y’ekeketshelo ndo anto mbɔtɔka lo demba. (Romo 12:3) Kadiyɛso kɛmɔtshi akate ate: “Halolange ekumanyi kɔsa akambo tshɛ paka lo shɛkɛsɛkɛ. Koko, naka nde ekɔ awui wolo tena tshɛ, kete ayonga wolo di’anto mbɔtɔ lo demba.” Kadiyɛso kekina mbɔsaka dia “ɛkɔkɔ kokaka mboka wɔma mbɔtɔ dikumanyi dimɔtshi lo demba l’ɔtɛ wewɔ awui wolo efula.” Dikumanyi hawohombe pondjo nkitshakitsha ɔngɛnɔngɛnɔ wahomba monga l’asekawɔ ambetawudi etena katɛmɔlawɔ Jehowa, ‘Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ.’—1 Tim. 1:11.
Tɛmbɛ ɛkɛndɛ l’etshumanelo
11. Kakɔna kalembetshiya ‘nkotsha kɛnɛ kalɔmbama’ dia mɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo?
11 Etena kakakeketsha Paulo apami wa l’etshumanelo dia vɔ nkotsha kɛnɛ kalɔmbama dia dia mɛmba ɛkɛndɛ wa weke, nde konanga mbakeketsha dia vɔ nkotsha nsaki yawɔ hita. Koko, nde akafunde ate: “Naka untu ambuyanga ulimu w’umendji wa lu ekelizia, ndi ambulanga ulimu w’ololo.” (1 Tim. 3:1, 4) Dia apami w’Akristo ‘nkotsha kɛnɛ kalɔmbama,’ vɔ pombaka monga la nsaki k’efula ka nkɛnɛmɔla waonga wa lo nyuma walɔmbama dia kambɛ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ. Naka ɔnangɛso ɔmɔtshi ambolongola batismu ambeta ɔnɔnyi ɔtɔi kana ndekana ndo ekɔ lo nkotsha kɛnɛ kalɔmba Afundelo lo yɛdikɔ yakoka kele lo 1 Timote 3:8-13 dia nkamba oko okambi wakimanyiya, kete nde kokaka ndowɔma dia nkamba olimu akɔ. Tolembete dia divɛsa 8 mbutaka hwe ɔnɛ: ‘Woho akɔ wâmɛ mbele, ekambi wakimanyiya pombaka monga la kɛnɛmɔ.’
12, 13. Ɛnya toho takoka anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ nkotsha kɛnɛ kalɔmbama dia mɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo.
12 Onde wɛ ekɔ ɔnangɛso lambobatizama laya suke la nkotsha ɛnɔnyi akumi ahende lɔsa ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa la nɛmɔ? Ekɔ toho efula takokayɛ nkotsha kɛnɛ kalɔmbama dia mɛmba ɛkɛndɛ. Yoho mɔtshi ele lo ndowanya olimu ayɛ w’esambishelo. Onde wɛ ngɛnangɛnaka nsambisha kâmɛ l’anto wele l’ɛnɔnyi wotshikitanyi? Onde wɛ salaka la wolo dia nkondja onto ɔmɔtshi la wɛ mbekaka la nde Bible? Naka wɛ nɔmbɔlaka wekelo wa Bible lo ndjela alako washama lo nsanganya y’Akristo, kete wɛ ayolowanya diewo diayɛ dia mbetsha. Ndo nto, wɛ ayeka dia mboka anto weka awui wa Jehowa kɛtshi. Etena katatɛ ombeki ayɛ wa Bible mɛna ohomba wa nsala etshikitanu lo lɔsɛnɔ lande, kimanyiyande la solo dia lotutsha ndo l’ɔkɔmi tshɛ dia nde nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible.
13 Nyu anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ, nyongake suke dia nkimanyiya epalanga wa l’etshumanelo kanyu lo yɛdikɔ yakoka. Lâdiko dia lâsɔ, nyu kokaka mɛnya dia nyu kombolaka dia Mbalasa ka Diolelo mongaka l’ɛnamelo ka dimɛna lo mbishaka lonya l’osolelo ndo lo wɔmbɛlɔ atɔ. Etena kashanyu ekimanyielo lo toho tshɛ takokanyu nsala dikambo sɔ, dui sɔ mɛnyaka dia nyu mbɔsaka olimu anyu la nɛmɔ. L’ɛnyɛlɔ ka Timɔtɛ, nyu koka mbeka dia ndjasha l’otema ɔtɔi dia nkotsha ehomba wa l’etshumanelo.—Adia Filipi 2:19-22.
14. Ngande wakoka anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ ‘pembama ntondo’ dia ndjɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo?
14 Dikumanyi le, nyokambake l’anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ wasala la wolo dia “[nda]wo saki ya kolo y’elongo w’apami” ndo wayela ‘losembwe, mbetawɔ, ngandji, ki,’ kâmɛ la waonga akina w’ɛlɔlɔ. (2 Tim. 2:22) Lo mbasha elimu wakokawɔ nsala l’etshumanelo, vɔ kokaka ‘pembama ntondo’ dia ndjɛmba ɛkɛndɛ dia ‘ehamelo awɔ mɛnama le anto tshɛ.’—1 Tim. 3:10; 4:15.
Tɔsake ase etshumanelo ndo ase nkumbo yaso la nɛmɔ
15. Lo ndjela 1 Timote 5:1, 2, ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka anto akina la nɛmɔ?
15 Mbɔsa anangɛso ndo akadiyɛso la nɛmɔ nembetshiyaka nto mbelɛmiya. Lo dako diakandasha Timɔtɛ, Paulo akawɛnya ohomba wa nde nɛmiyaka anto akina. (Adia 1 Timote 5:1, 2.) Dikambo sɔ diekɔ ohomba efula, djekoleko lo diɔtɔnganelo diele lam’asaso l’onto lele bu pami kana womoto oko sho. Woho wakalɛmiyaka Jɔbɔ wamato djekoleko wadɛnde, ekɔ ɛnyɛlɔ kahombaso mbokoya. Nde akasalaka la wolo diaha nkɔmiya womoto okina. (Jobo 31:1) Mbɔsa anangɛso l’akadiyɛso la nɛmɔ nembetshiyaka dia hatohombe nkɛnya la nsaki yawɔ ya demba kana nsala dikambo tshɛ diakoka mbasha pâ l’asolo. Mbɔsa anto akina la nɛmɔ ekɔ ohomba djekoleko etena kembɔna anto ahende la kanyi ya ntshukana. Okristo wayasha nɛmɔ hatɔkɛnya pondjo la nsaki ya demba ndo ya lo yimba yaki onto ɔmɔtshi lele bu pami kana womoto oko nde.—Tuk. 12:22.
16. Otshikitanyi la kanyi yele l’anto efula wa l’andja ɔnɛ lo dikambo dia waomi ndo waa papa, ngande wɛnya Bible ɔkɛndɛ wele la wɔ?
16 Sho pombaka nto nsala la wolo dia mbɔsaka ɛkɛndɛ wakatosha Nzambi lo nkumbo la nɛmɔ. Andja waki Satana mɔnyɔlaka ɔkɛndɛ wele la omi ndo papa. Awui wɛnyawɔ lo tɔkɛnyɔ kitshakitshaka nɛmɔ diele l’ɛtɛ wa nkumbo, waomi ndo waa papa. Koko, Afundelo mbishaka omi ɛkɛndɛ efula lo mbuta ɔnɛ omi mbele “ote a umuntu.”—Ef. 5:23; 1 Kor. 11:3.
17. Lembetshiya woho wele nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo mɛnyaka dia tekɔ lo mbɔsa ɛkɛndɛ aso la nɛmɔ.
17 Omi mbeyaka nkotsha ehomba wa l’emunyi w’ase nkumbo kande. Koko, naka nde hawasha ɛlɔmbwɛlɔ ka lo nyuma, kete dui sɔ diayɛnya dia nde bu la shɛnɔdi ndo la lomba. (Euh. 6:6, 7) Ɔnkɔnɛ, 1 Timote 3:4 mɛnyaka dia naka wɛ ekɔ owandji wa nkumbo ndo kombolaka mɛmba ɛkɛndɛ wa lâdiko l’etshumanelo, kete wɛ pombaka monga pami ‘kalɔmbɔla anto wa lo luudu layɛ lo yoho ya dimɛna ndo kele l’ana wakitanyiya dui diayɛ la kɛnɛmɔ tshɛ.’ Lo dikambo sɔ, yambola wate: ‘Onde dimi tshungolaka etena dia salaka ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo l’ase nkumbo kami?’ Wamato amɔtshi w’Akristo sɛngasɛngaka waomɛwɔ dia vɔ mbalɔmbɔla lo nyuma. Omi tshɛ pombaka mbɔsa ɔkɛndɛ ɔsɔ la nɛmɔ. Lo mɛtɛ, wadi w’Akristo pombaka nsukɛ tɛdikɔ tendana la Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo ndo nkamba kâmɛ la waomɛwɔ dia dikambo sɔ salemaka lo yoho ya dimɛna.
18. Ngande wakoka ana mbeka dia monga la kɛnɛmɔ?
18 Ana vɔ lawɔ keketshamaka dia ndjasha l’akambo wayowakimanyiya dia vɔ ndjokambɛ Jehowa lo nshi yayaye. (Und. 12:1) Kema kɔlɔ di’ana mbeka dia nkamba olimu l’etete lo nsala elimu wa la ngelo wakokawɔ nsala lo ndjela akoka ndo ɛnɔnyi wele la wɔ. (Del. 3:27) Etena kaki nkumekanga Davidi eke dikɛnda, nde akeke dia monga olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ. Ndo nto, nde akeke dia monga omembi w’esambu ndo diewo sɔ diakayokonyaka dia nde tembɛka nkumekanga Saulo esambo. (1 Sam. 16:11, 12, 18-21) Aha la tâmu, etena kakinde ɔlɔngɔlɔngɔ Davidi akeyaka woho wa ngɛnyangɛnya anto oma lo kembo yande, koko nde akeke nto dia monga l’akoka w’ohomba efula wakayokambaka la nde l’ɔkɔngɔ dia ntombola Jehowa. Olimu w’olami w’ɛkɔkɔ wakôkimanyiya dia nde nɔmbɔla wodja w’Isariyɛlɛ la solo dia lotutsha. Nyu ɛlɔngɔlɔngɔ, elimu akɔna wekanyu dia nyu ndjokambɛ Otungi anyu ndo ndjɛmba ɛkɛndɛ lo nshi yayaye?
Totetemale monga la wɛdimo
19, 20. Wɛdimo akɔna wambotoyashikikɛ dia monga la wɔ lo woho wayaɔsaso shoamɛ ndo wɔsaso ɔtɛmwɛlɔ aso?
19 Sho tshɛ kokaka nsala la wolo dia ntetemala monga la wɛdimo lo woho wayaɔsaso, mbuta ate hatohombe ndeka ndjakiyanya lo dikambo diaso shoamɛ. Hatokombola ndjaetɛ ‘akanga w‘ɔlɔlɔ lo tshambandeko.’ (Und. 7:16) Nsala shɛkɛsɛkɛ lo yɛdikɔ yakoka kokaka nshidiya nkɛlɛ kana lonyangu lele l’anto akina oyadi la ngelo, l’olimu kana lo diɔtɔnganelo diasaso l’anangɛso ndo l’akadiyɛso w’Akristo. Ase nkumbo pombaka ndjalama diaha mɔnyɔlaka anto lo tshambandeko diaha vɔ ndjofukutanya wɔladi wahomba monga la ngelo. L’atei w’etshumanelo, onto tshɛ kokaka mbeka dia mbɔla ndo ngɛnangɛna oko onto l’ɔnango, lo ntetemala nsawola dimɛna ndo lo mbetshaka akambo wakeketsha ndo w’amɛna.—2 Kor. 13:10; Ef. 4:29.
20 Tekɔ lo nsɛna l’andja wele anto hawɔshi ɛlɛmbɛ wa Jehowa la nɛmɔ. Koko ekambi waki Jehowa mbɔsaka dia ekɔ ohomba efula monga l’okitanyiya ndo la kɔlamelo otsha le nde. Ekɔ mɛtɛ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia sho monga lo nkumbo ka woke k’anto watɛmɔla Jehowa la ‘kɛnɛmɔ tshɛ.’ Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ toyashikikɛ dia ntetemala mbɔsa lɔsɛnɔ ndo ɔtɛmwɛlɔ aso la nɛmɔ di’efula.
Ngande wayoyokadimola?
• Lande na kahombaso ndɔshana la kanyi yele l’ase andja ɔnɛ y’ɔnɛ lɔsɛnɔ bu la nɛmɔ?
• Ngande wakokaso mbɔsa olimu w’esambishelo la nɛmɔ ndo mbɔngɛnangɛna?
• Ngande wele woho wɔsaso ɛkɛndɛ mɛnyaka dia tekɔ la kɛnɛmɔ kana bu?
• Lande na kele mbɔsa anangɛso ndo ase nkumbo yaso la nɛmɔ ekɔ dui di’ohomba efula?
[Ambola wa wekelo]
[Esato wa lo lɛkɛ 12]
Omi pombaka nkotsha ehomba wa l’emunyi ndo wa lo nyuma w’ase nkumbo kande