Wadielo wa Bible mbele kiɔkɔ y’ekeketshelo le mi

Kɔndwama oma le Marceau Leroy

ETENA kakamatatɛ mbadia Bible lo woshɛshɛ lo luudu lami, lakatatɛ mbadia ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Ntunduntundu [Nzambi] akatungi ulungu la kete.” Bonde kakamadiaka lo woshɛshɛ? Lo mɛtɛ, Papa laki kombetawɔka Nzambi takandahombe ngɛnangɛna dibuku diaki l’anya ami, mbuta ate Bible.

Ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo kakamatatɛ mbadia Bible ndo ɛtɛkɛta wakamadia lo dibuku di’Etatelu wakamunanda woho w’anyanya. Lakate nte: ‘Ɛtɛkɛta ɛnɛ nembetshiyaka bonde kɔtɔnɛ ɛlɛmbɛ wakɛndjakɛndja diangɔ diakatongama wôkomambiyaka.’ Ɔnkɔnɛ, lakadia Bible oma lo eshidi enanɛi wa dikɔlɔ polo ndo eshidi ɛnɛi wa pindju. Oma lâsɔ mbakamatatɛ monga la mbekelo ka mbadiaka Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Layanga nyolembetshiya woho wele wadielo wa Bible kiɔkɔ y’ekeketshelo le mi.

“Wɛ ayohomba diadiaka lushi tshɛ”

Lakotɔ lo 1926 lo ngelo ka Vermelles katshimawɔ charbon kele lo nɔrdɛ ka France. Etena kakalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo, ase France waki l’ohomba efula wa charbon. Ɔnkɔnɛ, vɔ kɔnɔmbami dia nkamba olimu w’ɔsɔlayi nɛ dia laki otshimi wa charbon. Koko dia dimi monga la lɔsɛnɔ la dimɛna, lakatatɛ mbeka awui wendana la aradiyo ndo la kura. Dui sɔ diakakimanyiya dia mɛna woho wɔtɔnɛ ɛlɛmbɛ wakɛndjakɛndja diangɔ diakatongama. Lakakondja Bible kami ka ntondo oma le osekami lakɔtɔka la mi kalasa etena kakimi l’ɛnɔnyi 21 ndo nde akambutɛ ɔnɛ: “Ɔnɛ ekɔ dibuku dia dimɛna mbadia.” L’ɔkɔngɔ wa dimi nshidiya mbadia Bible, lakashikikɛ dia tɔ kekɔ Ɔtɛkɛta waki Nzambi wele l’awui wakandashwɛ anto.

Lakɔshi Bible enanɛi nɛ dia lakafɔnyaka ɔnɛ asukanyi ami vɔ lawɔ nangaka kiadia. Dui dia diambo ko, vɔ wakasɔkɛ ndo wakapɛnyahɛnya. Ewotɔ ami wakayashaka lo dikanyiyakanyiya wakambutɛ vɔate: “Eya dia naka wɛ ambotatɛ mbadia dibuku nɛ, wɛ ayohomba diadiaka lushi tshɛ.” Dimi lakadiadiaka ndo ndoko lushi lakamanyange dia nsala dui sɔ. Wadielo wa Bible akayonga tshondo ya mbekelo le mi.

Lam’ele asukanyi ami amɔtshi wakeyaka dia dimi ndjashaka lo awui wa lo Bible, vɔ wakambisha ekanda wakawasha Ɛmɛnyi wa Jehowa. Tobukubuku tele oko Un monde, un gouvernement * (diɛnyami lo Falase) diakalembetshiyaka bonde kata Bible dia paka Diolelo diaki Nzambi mbele tshɔi y’elongamelo kele l’anto. (Mat. 6:10) Lakɔshi yɛdikɔ ya wolo ya mbutɛ wanyami anto elongamelo kɛsɔ.

Noël ɔngɛnyi ami wa lo nshi ya dikɛnda mbaki onto la ntondo lakamasha Bible ko nde  nongola. Lam’ele nde aki oseka Mupɛ la nsɔlɔ, nde akatɛnyanya la pami kɛmɔtshi kakɔtɔka kalasa dia nde ndjonga osasɛrdɔsɛ. Lakoke wɔma, koko avɛsa wele oko Osambu 115:4-8 ndo Mateu 23:9, 10 wakamadia wakakimanyiya dia dimi nshihodia dia Nzambi halange ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo mbisha andjashi Nzambi titrɛ. Dui sɔ diakambisha dihonga dia dimi mamɛ dietawɔ diami. Etombelo akɔna wakonge la dui sɔ? Noël aketawɔ akambo wa mɛtɛ ndo nde ekɔ lo kambɛ Nzambi la kɔlamelo edja ndo ɛlɔ kɛnɛ.

Ndo nto, lakatshu tembola enondo ami la womoto. Omɛnde aki l’abuku wendana l’awui w’ɛdiɛngɛ ndo ɛdiɛngɛ wakɔhɛnyahɛnyaka. L’etatelo, lakɔsaka dia dimi bu l’akoka wa mbosambisha. Koko avɛsa wele oko Heberu 1:14 wakashikikɛ ɔnɛ andjelo waki Jehowa wekɔ lo sukɛmi. Etena kakandakambe l’atɔndɔ wa lo Bible ndo kakandatshumbe diangɔ tshɛ diendana l’awui w’ɛdiɛngɛ, ɛdiɛngɛ kombɔhɛnyahɛnya nto. Nde l’enondo ami la womoto wakakome Ɛmɛnyi wa Jehowa wele l’ohetoheto.

Lo 1947, Arthur Emiot laki Ɔmɛnyi wa Jehowa w’ose Amɛrikɛ akaye lakami dia ndjomenda. L’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, lakawombola dihole diakasalaka Ɛmɛnyi wa Jehowa nsanganya. Nde akambutɛ ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wekɔ lo nsangana la Liévin osomba wakanganyi kilɔmɛtɛlɛ oko 10 la lɛnɛ akamadjashi. Lo nshi shɔ aki dui dia wolo di’onto monga la dikalo. Ɔnkɔnɛ, lakatshɔka lo nsanganya l’ekolo l’edja ka ngɔndɔ efula. Olimu aso wakashimbama la France l’edja k’ɛnɔnyi enanɛi. Lâsɔ ko eke paka Ɛmɛnyi wa Jehowa 2380 la France ndo efula ka l’atei awɔ waki ase Pologne. Koko lo Ngɔndɔ ka divwa 1, 1947, ewandji wa lɛɛta wakasha Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la France lotshungɔ l’ɔtɛmwɛlɔ nto. Bɛtɛlɛ kakanyomohikama nto la Paris lo ngelo ka Villa Guibert. Lam’ele lâsɔ tshɛ ko atonge kânga ombatshi mboka ɔtɔi la France, Olimu aso wa Diolelo wa Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1947 wakate dia wekɔ l’ohomba w’efula w’ambatshi mboka wa pondjo wahomba sambishaka wenya 150 ngɔndɔ tshɛ. (Lo ɔnɔnyi wa 1949, lofulo la wenya lɔsɔ lakayokitshakitshamaka lo wenya 100.) Dia nkitanyiya ɛtɛkɛta waki Yeso wele lo Joani 17:17 wata ɔnɛ “Dui dia [Nzambi] dieko mete,” lakabatizama lo 1948 ndo lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1949 lakakome ombatshi mboka.

Lakakalola la Dunkerque l’ɔkɔngɔ wa dimi ntomba oma lo lokanu

Dimi kombiviya l’osomba wa Agen wele lo sidɛ ka France lɛnɛ akawatome mbala ka ntondo dia totatɛ nkamba olimu ami w’ombatshi mboka. Lam’ele lakatshike olimu w’otshimi wa charbon, wakakoke nɔmbami dia nkamba olimu w’ɔsɔlayi. Ɔnkɔnɛ, wakambidje lo lokanu nɛ dia lakatone nkamba olimu w’ɔsɔlayi. Kânga mbakimi komonga la lotshungɔ la monga la Bible lɔkɔ, lakakondja akatshi angana w’oma lo dibuku di’Esambu. Awui wakamadiaka lɔkɔ wakakeketshaka. L’ɔkɔngɔ wa vɔ tshungolami, lakahombe mbɔsa yɛdikɔ: Onde lakahombe ntshika olimu wa lo tena tshɛ dia dimi mbika ngelo? Mbala kɛsɔ nto, kɛnɛ kakamadia lo Bible kakakimanyiya. Lakakane yimba l’ɛtɛkɛta waki Paulo wele lo Filipi 4:11-13 wata ɔnɛ: “Dimi mbeyaka ntsha akambu tshe la wulu wa one latunkikitshaka.” Lakɔshi yɛdikɔ ya ntetemala nkamba olimu w’ombatshi mboka. Lo 1950, wakatome nto dihole dikina, mbuta ate la Dunkerque lɛnɛ akamatasambishisha ntondo.

Etena kakamakome lɛkɔ, dimi komonga ndoko l’ɛngɔ. Lam’ele osomba wakalanyema vwa lo Ta dia hende di’andja w’otondo, aki dikambo dia wolo dia ntana mpango. Lakatshu tenda nkumbo kɛmɔtshi kakamasambishaka. Kam’akamɛnyi womoto kanga ngelo, nde akambutɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ate: “Mama lɛɛ! Yɔnɛ Leroy ambotshungɔ. Omɛmi totaka ɔnɛ otondonga anto wele oko wɛ wekɔ efula, tshike ata totowɔlɔma ndoko lushi.” Vɔ wakambisha mpango ka mbidjasɛ edja ndo lam’akakoke etena kakamatatɛ nkamba olimu ami. Lushi lakɔ lâmɛ, Evans y’ɔnango Arthur Emiot akakondjɛ olimu. * Nde akakambaka olimu w’okadimudi lo dibongo ndo aki l’ohomba w’onto lakahombaka nsala djamu l’otsho dia nama mashuwa. Nde akamɛnyanya la kɔmanda ka lâdiko ka mashuwa. L’ɔkɔngɔ wa vɔ tondjami oma lo lokanu, lakɔndɛ oko shɛkɛ ya lɔmbɔ. Etena kakatɛ Evans kɔmanda ka mashuwa bonde kakamɔndɛ oko shɛkɛ ya lɔmbɔ, nde akambutɛ dia dimi ndɛka mbo ya ndɛ yaki lo frigo. Lushi lakɔ lâmɛ lɔsɔ, lakakondja mpango, olimu ndo mbo ya ndɛ! Dui  sɔ diakakeketsha mbetawɔ kaki la mi l’ɛtɛkɛta waki Yeso wele lo Mateu 6:25-33.

Etena kakamatatɛ mɛngɔla, dimi la Simon Apolinarski laki osekami ombatshi mboka takahombe ntana mpango kekina, koko takɔshi yɛdikɔ ya ntshikala lɛnɛ akawatotome. Wakatosha mpango lo lokoto la mponda l’omusu ndo sho taketamaka lo mbeto ya tefutefu yakawasale la nsɔdu. Takasambishaka lushi l’otondo. Takasambisha kanga lokoto lɔsɔ ndo nde akɔtɔ l’ɔnɔngɔ w’anto efula waketawɔ akambo wa mɛtɛ. Oshimu kele edja, tojurnalistɛ takatondja sawo dimɔtshi lo jurnalɛ diakewolaka ase Dunkerque ɔnɛ “Ɛmɛnyi wa Jehowa wambotɔtwɛ l’osomba.” Koko paka dimi la Simon l’apandjudi angana ato mbaki Ɛmɛnyi wa Jehowa waki l’osomba ɔsɔ! Kɛnɛ kakatokimanyiya dia nshika ekolo la ntondo k’ekakatanu ɛsɔ ele woho wakatakanaka yimba l’elongamelo kaso k’Akristo ndo woho wakakotshaka Jehowa ehomba aso. Etena kakawatotome dihole dikina lo 1952, takatshike paka apandjudi 30 wakasambishaka ngɔndɔ tshɛ la Dunkerque.

Ɛkɛndɛ w’eyoyo wakakeketsha

L’ɔkɔngɔ wa dimi nsala nshi ngana tsho l’osomba wa Amiens, wakatome oko ombatshi mboka wa lânde lo ngelo ka la Paris ka Boulogne-Billancourt. Lakalɔmbɔlaka ambeki wa Bible ndo amɔtshi l’atei awɔ wakayokambaka olimu wa lo tena tshɛ ndo olimu wa misiɔnɛrɛ. Ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi wakawelɛka Guy Mabilat aketawɔ akambo wa mɛtɛ ndo akasɔnama oko omendji w’otshimbedi ndo omendji wa distrikɛ. L’ɔkɔngɔ diko, nde mbakayongaka l’ɔkɛndɛ wa nkongɛ mashinyi watondja ekanda lo Bɛtɛlɛ ka nshi nyɛ ka la Louviers kânganyi yema la Paris. Asawo wa mbala la mbala wakamasawolaka l’anto l’olimu w’esambishelo wakakimanyiya dia dimi nkakatshiya Ɔtɛkɛta waki Nzambi lo yimba yami. Ndo nto, dui sɔ diakambisha ɔngɛnɔngɛnɔ ndo diakakimanyiya dia ndowanya diewo diami dia mbetsha.

Lakatomama oko omendji w’otshimbedi mbala kakɔ ɔtɔi lo 1953 l’osomba wa Alsace-Lorraine wakalɔmbwama oma le wodja wa Allemagne mbala hiende lam’asa 1871 ndo 1945. Ɔnkɔnɛ, lakahombe nyomotatɛ mbeka ɔtɛkɛta wa allemand nto. Etena kakamatatɛ olimu w’otshimbedi, mituka yema tshitshɛ tsho mbakikɔ, mbidja ndo televiziɔ, mashinyi w’etape, aradiyo kana ɔrdinatɛrɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. Koko dimi kɔsɛnaka lɔsɛnɔ la pâ ndo komonga l’okiyanu. Ɔsɔ mɛtɛ aki etena kakaleke ɔngɛnɔngɛnɔ le mi. Woho wakamakambaka la dako dia lo Bible diatɔlɔmba dia ‘monga la sso di’ɔsɛlɛngɛ’ akakimanyiya diaha mbekola yimba yami oma l’olimu wakamakambɛka Jehowa.—Mat. 6:19-22.

Losanganya la woke lakasalema la Paris lo 1955 l’aki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “ Le Royaume triomphant ” aki losanganya lahamohɛki pondjo. Lɛkɔ mbakamatohomana la Irène Kolanski lakayonga wadɛmi ndo nde akatatɛ olimu wa lo tena tshɛ ɔnɔnyi ɔtɔi la ntondo kami. Ambutshi ande waki ase Pologne ndo vɔ wakakambɛ Jehowa l’ohetoheto l’edja k’ɛnɔnyi efula. Adolf Weber  akatshu towaenda la France. Nde aki okambi wa dikambɔ waki ɔnangɛso Russell ndo akatshu l’Erɔpɛ dia tosambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. Dimi la Irène takatshukana lo 1956 ndo takatatɛ nkamba olimu w’otshimbedi dimi la nde. Nde mɛtɛ akasukɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula.

Ɛnɔnyi ehende l’ɔkɔngɔ, dui diakimi konongamɛka ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakasalema, mbuta ate lakasɔnama oko omendji wa distrikɛ. Koko, lam’ele anangɛso waki l’akoka komonga efula, lakatetemala membola tshumanelo dimɔtshi oko omendji w’otshimbedi. Laki mɛtɛ l’awui efula wa nsala l’etena kɛsɔ! Lâdiko dia wenya 100 wakamahombaka nsambisha, lomingu tshɛ lakahombaka mbisha asawo, membola elui esato wa Wekelo wa dibuku, menda fɔrmilɛrɛ ndo nɔngɔsɔla alapɔlɔ. Ngande wakamahombe ntshungola etena ka mbadiaka Ɔtɛkɛta waki Nzambi? Laki la yɛdikɔ tshɔi ya mbɔsa, mbuta ate lakahombe paka mpatola akatshi amɔtshi oma lo Bible k’omusu ko dimi talamanaka la wɔ. Mbala tshɛ kakamakongaka onto ɔmɔtshi lakamashana la nde randevu, lakɔsaka akatshi amɔtshi dia mbadia. Waaso wa tomondo asɔ wakamadiaka Bible wakakeketsha yɛdikɔ yakamɔshi ya ntetemala olimu ami.

Lo 1967, dimi la Irène takalongola leeta la tonga ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ ka la Boulogne-Billancourt. Lakatatɛ nkamba lo departɛma diendana l’awui w’esambishelo ndo aya ɛnɔnyi ndekana 40 wemi lo nkamba olimu ɔsɔ. Etenyi kɛmɔtshi ka dimɛna k’olimu ɔsɔ aki nkadimola mikanda waki la ambola w’awui wa lo Bible. Ande woho wakamangɛnangɛnaka nsala eyangelo wa lotshimola l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ‘mamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ’ lee! (Fil. 1:7) Dimi mongaka nto l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nɔmbɔla ɔtɛmwɛlɔ wa la pindju la ntondo ka sho ndɛ yangɔ ya pindju. Lo 1976, lakasɔnama oko ose kɔmite ka filialɛ ka la France.

Yoho ya lɔsɛnɔ yoleki dimɛna

Kânga mbakamahomana l’ekakatanu, lotshundu ndo hemɔ mbamboleka mɛnyami pâ nɛ dia awui asɔ hawoyombisha dimi la Irène akoka wa nsala kɛnɛ kalangaso. Koko wadielo ndo wekelo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kâmɛ tokimanyiyaka dia sho ntetemala monga l’elongamelo. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia tshɔka la bisi otsha l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ dia tosambisha anto akina elongamelo kele la so. Ɛnɔnyi ndekana 120 wambotetsha dimi la wadɛmi l’olimu wa lo tena tshɛ totshutshuyaka dia sho nkeketsha l’otema ɔtɔi wanɛ walanga nkamba olimu ɔsɔ dia vɔ ndjasha lo yoho ya lɔsɛnɔ y’ohomba ndo y’ɔngɛnɔngɛnɔ shɔ. Etena kakafunde nkumekanga Davidi ɛtɛkɛta wele l’Osambu 37:25, nde aki “aya usumbi,” koko l’ɛnyɛlɔ kande, dimi “latenyi untu ololo asekama.”

Jehowa keketshakami nshi tshɛ lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande. Ewotɔ ami kondjakesa etena kakawakambutɛ ambolekana ɛnɔnyi 60 dia layonga la mbekelo ka mbadiaka Bible lɔsɛnɔ lami l’otondo. Lakayonga la mbekelo ka mbadiaka Bible nshi tshɛ ndo dimi bu la lonyangu l’ɔtɛ wasalami dui sɔ.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Dimi la Simon

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Etena kakamakambaka oko omendji wa distrikɛ

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Bible kafɔna la kɛnɛ kakawambisha ntondo

[Osato wa lo lɛkɛ 6]

Lushi laso la diwala

[Osato wa lo lɛkɛ 6]

Dimi la Irène ngɛnangɛnaka mbadia ndo mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi