1, 2. a) Akɔna ele “khum’ekanga pundju pundju,” ndo lande na kele nde kokaka la lokombo lɔsɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Lande na kele woho walɔmbɔla Jehowa tokotolaka otsha le nde?

NKUMEKANGA SOBHUZA II ka la Swaziland akolɛ suke l’ɛnɔnyi 61. Nde ekɔ l’atei wa nkumi ya dikanga ya nshi nyɛ yakolɛ edja. Woho wakolɛ nkumekanga Sobhuza edja mambiyaka anto efula, koko ekɔ nkumekanga kɛmɔtshi kayolɛ pondjo pondjo. Diakɔ diele Bible mbeelɛka ɔnɛ “Nkumekanga ka pondjo.” (1 Tim. 1:17) Omembi w’esambo ɔmɔtshi akatɛtɛmɔla Nkumekanga kɛsɔ ate: “[Jehowa] eli khum’ekanga pundju pundju.”—Osam. 10:16.

² Lam’ele lowandji laki Jehowa bu la ekomelo, lɔ mɛtɛ ntshikitana la mandji y’ana w’anto. Koko woho walɔmbɔla Jehowa tokotolaka otsha le nde. Nkumekanga kakolɛ l’Isariyɛlɛ w’edjedja l’edja k’ɛnɔnyi 40 akatombola Nzambi ate: “[Jehowa] keli kanga ketshi la ngandji ka mamba. Ndi huki kele esadi, ambulula too la ngandji ka shikaa. [Jehowa] akakitsha kiti kandi ka diulelu l’ulungu. Diulelu diandi dieli ladiku dia andja tshe.” (Osam. 103:8, 19) Jehowa bu tsho Nkumekanga kaso, koko nde ekɔ nto Shɛso ka ngandji lele l’olongo. Dui sɔ monyiyaka ambola ahende anɛ: Ngande wakasale Jehowa akambo oko Ombutshi? Ngande wakɛnya Jehowa anto lowandji lande ntatɛ oma lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa l’ekambɔ k’Ɛdɛna? Ekadimwelo wa ambola asɔ  wayotokonya dia sho ndjasukanya la Jehowa ndo mbɔtɛmɔla l’etema aso tshɛ.

3. Onto akɔna aki onto la ntondo lakatongama lo nkumbo ka Jehowa, ndo waa na wakayotongama oko “ana” wa Nzambi?

³ Jehowa aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kakandatonge Ɔnande ɛtɔi. Nde kombɔɔsa oko onto la l’ɛse. Koko nde akawooke ngandji ndo akɔɔlɔmbɛ dia nde mbokimanyiya dia ntonga ditongami dikina dia kokele. (Kɔl. 1:15-17) L’atei wa ditongami sɔ mbaki ndo miliyara y’andjelo. Andjelo asɔ mbelamɛka ɔnɛ: ‘Ekambi ande wasala lolango lande,’ vɔ kambɛka Nzambi l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nde mbashaka nɛmɔ lo mbaelɛ ɔnɛ “ana” ande. Ndo vɔ mbele lo nkumbo ka Jehowa.—Osam. 103:20-22; Jobo 38:7.

4. Ngande wakayɔtɔ anto lo nkumbo kaki Nzambi?

⁴ L’ɔkɔngɔ wa Jehowa ntonga olongo la nkɛtɛ, nde akanunya nkumbo kande. L’ɔkɔngɔ wa nde nɔngɔsɔla nkɛtɛ oko edjaselo ka dimɛna, nde akatonge onto la ntondo Adama l’efanelo kande. (Etat. 1:26-28) Lam’ele nde mbakatonge Adama, Jehowa aki la lotshungɔ la nongamɛ di’Adama monga l’okitanyiya otsha le nde. Oko Ombutshi, Jehowa akasha Adama la Eva ɛlɛmbɛ ande tshɛ la ngandji. Koko, ɛlɛmbɛ ɛsɔ kombadja lo shasa.—Adia Etatelu 2:15-17.

5. Kakɔna kakasale Nzambi dia ndodia nkɛtɛ l’ana w’anto?

⁵ Otshikitanyi la nkumi ya dikanga y’ana w’anto, Jehowa ndjaɛkɛka le ambolami ande nɛ dia nde mbashaka yema ya lowandji. Ɛnyɛlɔ, nde akasha Adama lowandji laadiko dia ditongami tshɛ diasɛna ndo akawosha ɔkɛndɛ wa mbɔlɛ nyama tshɛ nkombo. (Etat. 1:26; 2:19, 20) Lo dihole dia nde ntonga nkɛtɛ kamboshila ndola l’anto wa kokele, Nzambi akatongɛ Adama womoto la kokele, mbuta ate Eva dia nde monga okimanyedi ande. (Etat. 2:21, 22) Oma laasɔ, nde akawasha diaaso dia vɔ ndodia nkɛtɛ l’anawɔ. Otondongaka akambo kondjofukutana, tshike vɔ wotokonya nkɛtɛ k’otondo paradiso. Otondonga akambo wakasalema ngasɔ, tshike vɔ wotokoka ntɛmɔla Jehowa kaamɛ la andjelo ande wa l’olongo. Ande diɛsɛ dia dimɛna diaki la wɔ lee! Dui sɔ mɛnyaka dia Jehowa mɛtɛ ekɔ Shɛso ka ngandji.

6. a) Ngande wakatatɛ ɔtɔmbɔkwɛlɔ lo nkumbo ka Nzambi? b) Lande na kele ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ konembetshiya dia Jehowa akashisha lowandji laki la nde la nkɛtɛ?

⁶ Lonyangu ko, Adama la Eva konanga dia Jehowa monga Omboledi awɔ. Vɔ wakayele Satana l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ande. (Etat. 3:1-6) L’ɔkɔngɔ wa vɔ tɔmbɔkwɛ Nzambi, vɔ wakatatɛ nsowa ndo wakayovɔka vɔ l’anawɔ. (Etat. 3:16-19; Rɔmɔ 5:12) L’etena kɛsɔ ko Nzambi aya bu l’anto wookitanyiya la nkɛtɛ. Onde dui sɔ diakalembetshiyaka ɔnɛ Nzambi akashisha lowandji laki la nde laadiko dia nkɛtɛ ndo di’anto waki lɔkɔ? Keema. Nde akɛnya lowandji lande lo mbatondja oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna ndo akakitsha akɛruba ahende lo mbɔtwɛlɔ k’ekambɔ k’Ɛdɛna diaha vɔ nkalola lɛkɔ. (Etat. 3:23, 24) Koko Nzambi akɛnya woho wende ombutshi wa ngandji lo nshikikɛ dia yɛdikɔ yakandɔshi ya nkenga nkumbo kele l’ana wa l’olongo ndo wa la nkɛtɛ yakahombe kotshama. Nde akalake dia ntondja ‘kanula’ yakahombe ndjodiaka Satana ko minya etombelo wa kɔlɔ w’oma lo pɛkato kakasale Adama.—Adia Etatelu 3:15.

7, 8. a) Ngande wakayokoma anto wa lo nshi ya Nɔa? b) Kakɔna kakasale Jehowa dia mbɛdia nkɛtɛ ndo nkokɛ anto?

⁷ Lo ntambe yakayele, apami amɔtshi wakasɔnɛ dia ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. L’atei awɔ mbaki Abɛlɛ nde la Ɛnɔkɛ. Koko  efula k’anto wakatone dia Jehowa monga Shɛwɔ ndo Nkumekanga kawɔ. Lo nshi ya Nɔa, nkɛtɛ yakalole “[l’]akambu wa ngala.” (Etat. 6:11) Onde dui sɔ nembetshiyaka dia Jehowa akashisha lowandji lande la nkɛtɛ? Kakɔna kɛnya akambo wakete l’ɔkɔndɔ?

⁸ Tɔsɛdingole ɔkɔndɔ wa Nɔa. Jehowa akawosha tɛdikɔ takahombe nkamba la nde dia nsɛla waato wa shaka dia nshimbɛ Nɔa la nkumbo kande. Nzambi akawɛnya ngandji k’efula kokande anto etena kakandasha Nɔa ɔkɛndɛ wa monga “osambisha w’akambo w’ɛlɔlɔ.” (2 Pet. 2:5) Ondo Nɔa akasambishaka anto wa lo nshi yande dia vɔ ndjalɔngɔsɔla l’elanyelo kaki la ntondo kawɔ, koko ekɔ oko vɔ wakadje elongo l’atoyi. L’edja k’ɛnɔnyi efula, Nɔa nde la nkumbo kande wakasɛnɛ kaamɛ l’anto wa ngala wakasalaka awui wa mindo efula. Oko wende Ombutshi wayakiyanya dikambo di’anto, Jehowa akakokɛ Nɔa la nkumbo kande ndo akaatshɔkɔla. Lo ndɔsha Mvula k’elola, Jehowa akɛnya lowandji lande le anto ndo le andjelo wakatɔmbɔkɔ. Jehowa mɛtɛ akatetemala monga la lowandji la nkɛtɛ.—Etat. 7:17-24.

9. Naa diaaso diakasha Jehowa anto l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola?

⁹ Etena kakayatombaka Nɔa nde la nkumbo kande oma lo waato ndo kakawatatɛ mpɛnga hiɛlɛlɛ ya dimɛna, vɔ waki la lowando otsha le Jehowa l’ɔtɛ wakandakotsha ehomba awɔ ndo wakandaakokɛ. Aha la ntshimbatshimba, Nɔa akasale dihole di’elambwelo ndo akalambola Jehowa elambo dia mbɔtɛmɔla. Nzambi akatshɔkɔla Nɔa la nkumbo kande ndo akawadjangɛ ate: “Nyutani, nyufulaneli, nyuludia kete.” (Etat. 8:20–9:1) Mbala kɛsɔ nto, anto wakakondja diaaso dia vɔ ntɛmɔla Nzambi kaamɛ ndo ndodia nkɛtɛ l’anawɔ.

10. a) Lende ndo ngande wakatatɛ anto tɔmbɔkwɛ Jehowa l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola? b) Yɛdikɔ yakɔna yakɔshi Jehowa dia lolango lande kotshama?

¹⁰ Koko Mvula k’elola kominya eongelo kele keema kokele ndo anto wakatetemala sɛngiyama oma le Satana la ɛdiɛngɛ ande. Kombeta edja, anto wakanyomɔtɔmbɔkwɛ lowandji laki Jehowa. Ɛnyɛlɔ, Nimirɔdɛ ya kanula ya Nɔa akatone nɛmbɛ lowandji la Jehowa. Nimirɔdɛ aki oko “minginga ka dihunga la ntundu ka [Jehowa].” Nde akake esomba wa weke, ɛnyɛlɔ Babɛlɛ, ndo akayaetɛ nkumekanga “lu kete ya Shinare.” (Etat. 10:8-12) Kakɔna kakahombe salɛ Nkumekanga ka pondjo nkumekanga k’ɔtɔmbɔki kɛsɔ ndo welo wakandadjaka dia mfukutanya sangwelo diaki Nzambi dia ‘ndodia nkɛtɛ’? Nzambi akafukutanya ɔtɛkɛta w’anto ko akaakonya dia vɔ pandjɔnɛ “lu beke tshe dia kete.” Vɔ wakatetemala ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.—Etat. 11:1-9.

11. Ngande wakɛnya Jehowa kɔlamelo yande otsha le Abrahama w’ɔngɛnyi ande?

¹¹ Kaanga mbakatɛmɔlaka anto efula tozambizambi ta kashi l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola, akanga wa kɔlamelo amɔtshi wakatetemala ntɛmɔla Jehowa. Ɔmɔtshi l’atei awɔ aki Abrahama. Nde akatshike lɔsɛnɔ la dimɛna la la Ura ko akatotatɛ mbidjasɛ lo tidu t’apɛma l’edja k’ɛnɔnyi efula. (Etat. 11:31; Hɛb. 11:8, 9) Etena kakatekekɔka Abrahama, nde akatadjasɛka suke la nkumi ya dikanga ndo efula l’atei awɔ wakadjasɛka l’esomba wakadingama la mpele. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Jehowa akakokɛka Abrahama nde la nkumbo kande. Omembi w’esambo akafunde lo kɛnɛ kendana la woho wakokɛ Jehowa ekambi ande ate: “[Nzambi] kumbetawo antu mbatshela kolo. Ndi akahangwela khumi ya dikanga dia dikambu diawo.” (Osam. 105:13, 14) Jehowa akalake Abrahama l’ɔtɛ wa kɔlamelo yaki la nde le nde ate: “Khumi ya dikanga efula yayutumba uma le ye.”—Etat. 17:6; Jak. 2:23.

12. Ngande wakɛnya Jehowa wolo ande l’Edjibito, ndo shɛngiya yakɔna yaki la dui sɔ le wodja ande?

 ¹² Nzambi akayotɛka Izaka y’ɔna Abrahama ndo Jakɔbɔ y’okana ande daka diande dia mbatshɔkɔla ndo ntondja nkumi ya dikanga oma l’ɔlɔndji awɔ. (Etat. 26:3-5; 35:11) Koko la ntondo ka daka sɔ kotshama, tokanula ta Jakɔbɔ wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito. Onde kɛsɔ akɛnya dia Jehowa hayokotsha daka diande kana ɔnɛ nde aya bu la lowandji laadiko dia nkɛtɛ? Ndooko lushi ɔtɔi. L’etena kakandashikikɛ, Jehowa akayɛnyaka Farawɔ kanga otako wolo wele la nde. Ase Isariyɛlɛ wakɛnya mbetawɔ kaki la wɔ le Jehowa, ko nde akaatshungola lo yoho ya diambo lo ndjale ka Beela. Mbokɛmaka dia Jehowa aki Omboledi w’andja w’otondo ndo oko wakinde Ombutshi, nde akakambe la wolo ande wahadjama anya dia nkokɛ ekambi ande.—Adia Etumbelu 14:13, 14.

13, 14. a) Kakɔna kakembe ase Isariyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la lowandji laki Jehowa? b) Daka diakɔna diendana la diolelo diakasha Nzambi Davidɛ?

¹³ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito, wakembɛ Jehowa osambo w’otshumba. Osambo akɔ watanema lo Etumbelu tshapita 15 wekɔ ndo l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wele lo divɛsa 18 wata ɔnɛ: “[Jehowa] ayulelaka pundju, pundju.” Aha la taamu, Jehowa akayala Nkumekanga ka wodja w’Isariyɛlɛ. (Euh. 33:5) Koko ase Isariyɛlɛ kɔngɛnangɛna lo woho waki Jehowa Ɔnɔmbɔdi awɔ nɛ dia nde aki Nzambi kahɛnama. Ɛnɔnyi oko 400 l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma l’Edjibito, vɔ wakalɔmbɛ Nzambi dia nde mbasha nkumekanga k’onto oko wakidiɔ lo wedja wakasukana la wɔ. (1 Sam. 8:5) Kaanga mbakasalema akambo ngasɔ, Jehowa akatetemala monga nkumekanga kawɔ nɛ dia nde akɛnya dui sɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Davidɛ nkumekanga ka hende.

¹⁴ Etena kakayatondjaka Davidɛ ɔshɛtɛ wa sheke oma la Jɛrusalɛma, ase Lɛwi wakembe osambo wele l’ɛtɛkɛta wahohamamɛki wofundami lo 1 Ekondo 16:31 wata ɔnɛ: “Wataki l’atei a wedja tshe vati: [Jehowa] uleli!” Sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Lam’ele Jehowa mbele Nkumekanga ka pondjo, ngande wakandayala Nkumekanga l’etena kɛsɔ?’ Jehowa mongaka Nkumekanga naka nde ambotondja lowandji lande sɛkɛ kana ambokamba la ehomɔ kɛmɔtshi  dia nsala akambo la lotshungɔ lande l’etena kɛmɔtshi kana dia nkandola okakatanu ɔmɔtshi. Woho wakamba Jehowa la lowandji lande ɔsɔ nembetshiyaka akambo efula. La ntondo ka Davidɛ mvɔ, Jehowa akoolake ate lowandji lande layotetemalaka pondjo pondjo lo mbotɛ ɔnɛ: “Dimi layunyia on’aye l’okongo aye, one lakayuti weme; ku layushikike diulelu diandi.” (2 Sam. 7:12, 13) L’ekomelo a shimu, ‘ɔna’ Davidɛ ɔsɔ akayɛnama olekanyi ɛnɔnyi 1000 l’ɔkɔngɔ. Onto ɔsɔ akandayonga ndo etena kakɔna kakandahombe ndjonga Nkumekanga?

15, 16. Etena kakɔna kakasɔnama Yeso oko Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi, ndo sheke yakɔna yakandadje l’ambeki ande la dikɔlɔ dia lushi lakandavu?

¹⁵ Lo 29 T.D., Joani Obatizanyi akatatɛ nsambisha ate: “Diolelo dia l’olongo diaya suke.” (Mat. 3:2) Etena kakabatizama Yeso oma le Joani, Jehowa akɔɔsɔnɛ oko Mɛsiya wakalakema ndo oko ɔnɛ layoyonga Nkumekanga lo Diolelo diande. Jehowa akɛnya ngandji kakandokaka Yeso la ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Ɔnɛ ele Ɔnami la ngandji letawɔmi.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Yeso akatombolaka She lo tshimbo y’olimu ande w’esambishelo. (Jni. 17:4) Nde akasale dui sɔ lo nsambisha Diolelo diaki Nzambi. (Luka 4:43) Nde aketsha ambeki ande dia nɔmba dia Diolelo diaki Nzambi ndja. (Mat. 6:10) Lam’ele nde akeyaka dia nde mbakasɔnama oko Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi, Yeso akatɛ atunyi ande ate: “Diolelo dia Nzambi diekɔ l’atei anyu.” (Luka 17:21) La dikɔlɔ dia lushi lakandavu, Yeso akadje ‘sheke ya Diolelo’ l’ambeki ande wa kɔlamelo dia mbasha diɛsɛ dia tolɛ la nde oko nkumi ya dikanga lo Diolelo diaki Nzambi.—Adia Luka 22:28-30.

17. Lowandji lakɔna lakalongola Yeso lo ntambe ka ntondo, ko lowandji la ngande lakandakonge dia ndjolongola?

¹⁷ Etena kakɔna kakahombe Yeso ntatɛ mbolɛ oko Nkumekanga lo Diolelo diaki Nzambi? Aha ko lushi lakandadje sheke l’ambeki ande. L’ɔkɔngɔ a midi wa lushi lakɔ ambeki ande wakalawɔ kɛ vwa. (Jni. 16:32) Koko oko wakidiɔ lo nshi yakete, Jehowa koshisha lowandji lande. Nde akolola Ɔnande l’ɔkɔngɔ wa nshi shato ndo lo lushi la Pɛntɛkɔsta 33 T.D., Yeso akatatɛ mbolɛ etshumanelo k’anango w’akitami. (Kɔl. 1:13) Koko Yeso akahombe nkonga yema dia nde ndjotatɛ nɔmbɔla nkɛtɛ k’otondo oko ‘kanula’ yakalakema. Jehowa akatɛ Ɔnande ate: “Udjase lu lunya lami la pami, edja ndu lam’ayumukitsha atunyi aye la tshina di’akaka aye.”—Osam. 110:1.

18, 19. Kakɔna kambototshutshuyama dia nsala, ndo ambola akɔna wayokadimɔma lo sawo diayela?

¹⁸ Aya ɛnɔnyi nunu wambodjama lowandji laki Jehowa tɔfwɛfwɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ. Koko ndooko lushi lakashisha Jehowa lowandji lande. Oko wende Ombutshi wa ngandji, nde akakokɛ ambolami ande waki l’okitanyiya wele oko Nɔa, Abrahama ndo Davidɛ ndo nde akakotsha ehomba awɔ. Onde kɛsɔ hatotshutshuya dia sho nɛmbɛ Nkumekanga kaso ndo ndjasukanya suke suke la nde?

¹⁹ Diakɔ diele, sho pombaka ndjambola ɔnɛ: Ngande wambokoma Jehowa Nkumekanga lo nshi yaso nyɛ? Ngande wakokaso mɛnya dia tekɔ ambolami wa Diolelo diaki Jehowa ndo nkoma ana wa kokele lo nkumbo kande? Kakɔna kalembetshiya dɔmbɛlɔ dialɔmbaso ɔnɛ Diolelo dia Nzambi diaye? Ambola asɔ wayokadimɔma lo sawo diayaye.