ETENA kakandayolaka, lo ngielongelo mɔtshi ya la Côte d’Ivoire yele anto wa lɛkɔ komonga l’ekondjelo k’efula, Pascal akatatɛ nkanyiya woho wakokande monga la lɔsɛnɔ la dimɛna efula. Lam’ele nde akeyaka yema ya bɔksɛ, Pascal akatatɛ ndjambola dihole diakandakoke ntshɔ dia toyalowanya lo bɔksɛ ko monga la falanga efula. Etena kakandakotsha ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi, nde akɔshi yɛdikɔ ya ntshɔ l’Erɔpɛ. Koko, lam’ele nde komonga la mikanda washa onto lotshungɔ la mbɔtɔ lo wodja okina, nde akɔshi yɛdikɔ ya mbɔtɔ l’Erɔpɛ lo woshɛshɛ.

Etena kakandakotsha ɛnɔnyi 27 lo 1998, Pascal akadje ekolo lo mboka. Nde akɔtɔ lo Ghana ko mbeta lo Togo ndo lo Bénin ndo l’ekomelo nde akatokomaka l’osomba wa Birni Nkonni lo wodja wa Niger. Oma laasɔ, ekakatanu efula wakookongɛka la ntondo. Dia nde ntshɔ otsha lo nɔrdɛ, nde akahombe ntshɔ lo mutuka wa woke ko ndekana oswe wa Sahara. Oma laasɔ etena kakandahombe nkoma lo ndjale ka Mediteraneya, nde akahombe mbɔtɔ lo masuwa dia tokoma l’Erɔpɛ. Ngasɔ mbakahombe monga lɔkɛndɔ lande, koko awui ahende wakayetaka la Niger mbakayowodjɛka wekamu.

Dui dia ntondo ele, nde komonga la falanga. Dui dia hende ele, nde akayɛnanaka la Noé, ombatshi mboka wakayotatɛ mbeetsha Bible. Kɛnɛ kakandeke kakawonanda efula ndo nde akatshikitanya yɛdikɔ yande. Nde akayoyadjɛka eyango wa lo nyuma lo dihole dia eyango wa lo demba. Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1999, Pascal akabatizama. Dia mɛnya lowando lande otsha le Jehowa, nde akatatɛ nkamba olimu w’ombatshi mboka lo 2001 la Niger l’osomba wakandeke akambo wa mɛtɛ. Ngande wakandɔsaka olimu w’ombashi mboka? Nde mbutaka ate: “Lekɔ lo nkondja wahɔ efula oma l’olimu w’ombatshi mboka.”

L’ɛnyɛlɔ kaki Pascal, anto efula wambɛna ɔnɛ ndjadjɛ eyango wa lo nyuma mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo lɔsɛnɔ. Dia vɔ nkotsha eyango ɛsɔ, anto amɔtshi wakonɔ oma l’Erɔpɛ dia tokamba l’ahole wewɔ l’ohomba w’apandjudi efula l’Afrique. Ɛmɛnyi wa Jehowa suke la 65 w’oma l’Erɔpɛ wele l’ɛnɔnyi lam’asa 17 la 70 wakonɔ otsha lo wedja wa l’Afrikɛ wa l’owɛstɛ wewɔ l’ohomba efula w’apandjudi. Ɛnyɛlɔ: Bénin, Burkina Faso, Niger ndo Togo. * Kakɔna kakaatshutshuya dia monɔ ndo wahɔ akɔna wakawakondja?

Anne-Rakel w’ose Danemark mbutaka ate: “Ambutshi ami wakakambe oko waa misiɔnɛrɛ lo wodja wa Sénégal. Lakakombola monga misiɔnɛrɛ dikambo vɔ wakatɛkɛtaka dimɛna lo kɛnɛ kendana l’olimu wa misiɔnɛrɛ.” Ambeta ɛnɔnyi oko 15, kam’akakotsha Anne-Rakel ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi, nde akonɔ otsha lo Togo lɛnɛ akambande lo etshumanelo k’akanga wa mpoke. Onde woho wakandonɔ akakeketsha anto akina? Nde  mbutaka ate: “Kosɛmi ka womoto nde la kosɛmi ka pami wakayondjelaka la Togo.”

Ɔnangɛso l’ose France laya l’ɛnɔnyi 70 lelɛwɔ Aurele mbutaka ate: “Ambeta ɛnɔnyi etanu etena kakamalongola pasiɔ lakahombe mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi, mbidjasɛ ki la France ndo kongɛka Paradiso kana mfudia olimu w’esambishelo.” Nde akayɔsɔnaka dia mfudia olimu w’esambishelo. Ɛnɔnyi esato oma laasɔ, nde l’Albert-Fayette ka wadɛnde wakonɔ otsha la Bénin. Aurele mbutaka ate: “Woho wakataye lanɛ dia ndjokambɛ Jehowa ekɔ dikambo dia dimɛna efula diahatatasalaka ndooko lushi. Ahole amɔtshi wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ kele l’omamu w’ashi mboholakami woho wayonga lɔsɛnɔ lo Paradiso.”

Clodomir nde la Lysiane ka wadɛnde wakonɔ oma la France otsha la Bénin ambeta ɛnɔnyi 16. Vɔ mongaka l’olengolengo w’efula w’ase nkumbo kawɔ ndo wa angɛnyi awɔ wakatshikala la France, ndo oma l’etatelo vɔ wakɛnaka dia ayonga wolo vɔ mbekɛ lɔsɛnɔ la la Bénin. Koko, vɔ wakokaka wɔma wokoka nɛ dia l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mamba. Clodomir mbutaka ate: “L’ɛnɔnyi 16 wambotokamba la Bénin, tekɔ la diɛsɛ lo woho wakimanyiyaso onto ɔtɔi ɔnɔnyi tshɛ dia mbeka akambo wa mɛtɛ lo yɛdikɔ ya l’atei atei.”

Sébastien nde la Johanna ka wadɛnde w’ase France, wakonɔ vɔ lawɔ otsha la Bénin lo 2010. Sébastien mbutaka ate: “Tekɔ l’awui efula wa nsala l’etshumanelo. Woho wakambaso lanɛ tetɛka oko anto wɔtɔ kalasa ka Teokrasi kɛmɔtshi k’esadi esadi.” Etombelo akɔna wakondjawɔ l’esambishelo? Johanna mbutaka ate: “Anto nangaka akambo wa mɛtɛ efula. Kaanga etena keso bu l’esambishelo vɔ temadiaka lo mboka ko toka ambola wendana la Bible ndo tɔlɔmba ekanda aso.” Shɛngiya yakɔna yambonga la wonwelo awɔ lo diwala diawɔ? Sébastien mbutaka ate: “Diwala diaso diambokeketala. Dimi mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbetsha lushi l’otondo kaamɛ la wadɛmi.”

Eric nde la Katy ka wadɛnde wekɔ lo nkamba oko ambatshi mboka lo nɔrdɛ ka Bénin. Ɛnɔnyi oko dikumi etena kakiwɔ weke la France, vɔ wakadiaka asawo watɛkɛta dia tokamba lɛnɛ ewɔ l’ohomba w’apandjudi ndo wakasawolaka l’ekambi wa lo tena tshɛ. Dui sɔ mbakaakonya dia vɔ monɔ otsha la Bénin lo 2005. Vɔ wakɛnyi ehamelo wa mamba wakasalema. Eric mbutaka ate: “Ɛnɔnyi ehende la ntondo, l’olui aso wa la Tanguiéta taki apandjudi 9 koko ɛlɔ kɛnɛ taya apandjudi 30. Lushi la lomingu tshɛ anto wɔtɔ lo nsanganya mongaka lam’asa 50 la 80. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ ɔngɛnɔngɛnɔ wahadjama anya.”

Naa ekakatanu wakahomana l’apandjudi amɔtshi wakatshu tokamba lɛnɛ ewɔ l’ohomba w’apandjudi?  Benjamin lele l’ɛnɔnyi 33 ekɔ ɔnango Anne-Rakel. Etena kakinde la Danemark lo 2000, nde akahomana la misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi wakakambe la Togo. Benjamin mbutaka ate: “Etena kakamatɛ misiɔnɛrɛ ɔsɔ dia dimi kombolaka nkamba olimu w’ombatshi mboka, nde akambutɛ ate: ‘Wɛ koka ntshɔ dia tokamba olimu w’ombatshi mboka la Togo.’” Benjamin akakane yimba la diu sɔ. Nde ambutaka ate: “L’etena kɛsɔ ko latakotsha ɛnɔnyi 20 koko laasɔ ko akadiyɛmi ahende wambotshɔka dia tokamba la Togo. Dui sɔ mbakambisha ohetoheto wa dimi ntshɔ tokamba lɛkɔ.” Ɔnkɔnɛ, nde akonɔ koko akatohomana l’okakatanu. Benjamin mbutaka ate: “Okakatanu akɔ ko dimi kɔtɛkɛtaka Falase kaanga yema tshitshɛ. Laki l’okakatanu lo ngɔndɔ shamalo y’etatelo dia nsawola l’anto.” L’edjedja ka wonya nde akayeyaka Falase. Ɛlɔ kɛnɛ Benjamin aya ose nkumbo ka Bɛtɛlɛ la Bénin ndo nde ekɔ lo nkamba lɛnɛ akahanyawɔ ekanda ndo lo departɛma diendana l’awui w’ɔrdinatɛrɛ.

La ntondo ka vɔ monɔ otsha la Bénin, Eric nde la Katy ka wadɛnde lakatatɛkɛtshi diawɔ la diko wakatakambi l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka la France katɛkɛtawɔ ɔtɛkɛta okina. Ekakatanu akɔna wakatohomana la wɔ? Katy mbutaka ate: “Taki l’okakatanu dia ntana dihole dia mbishɛ ɔtɛ. L’edja ka ngɔndɔ efula takadjasɛ lo luudu laki komonga la kura ndo l’ɛlɔnda w’ashi.” Erik kotshaka ate: “Asukanyi aso wakahomaka mishiki la dui dia wolo polo ndo la kati k’otsho. Takahombe monga la solo dia lotusha dia mbekɛ akambo wa ngasɔ.” Nde la wadɛnde mbutaka ɔnɛ: “Ɛngɛnɔngɛnɔ wakondjaso lo nkamba l’ɛtshi ka nkɛtɛ kahatasambishama ndeka ekakatanu wahomana la so la fwa.”

Aya ɛnɔnyi etanu wambonɔ Michel nde la Marie-Agnès wadi l’omi waya l’ɛnɔnyi 50 l’ɛmɔtshi oma la France otsha la Bénin. Vɔ wakayambolaka woho wa lɔsɛnɔ layowotɔsɛna lɛkɔ. Michel mbutaka ate: “Anto amɔtshi wakɛdikaka wonwelo aso l’onto latakɛndakɛnda laadiko di’ɔkɔdi ko takotolaka pusupusu odjashi lo pusupusu kakɔ. Takakoke mboka wɔma otondonga sho kombeya dia Jehowa mbakatakotolaka pusupusu laadiko di’ɔkɔdi. Ɔnkɔnɛ, takonɔ otsha la Bénin sho la Jehowa.”

Wanɛ wambonɔka otsha lo wedja wewɔ l’ohomba w’apandjudi efula mbutaka dia ekɔ ohomba ndjalɔngɔsɔla dia nsala akambo anɛ: Nkongɛ akambo la ntondo, mbeka woho wa mbekɛ lɔsɛnɔ la lɛkɔ, aha ntshupa falanga otshupatshupa ndo ndjaɛkɛ le Jehowa.—Luka 14:28-30.

Sébastien lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko mbutaka ate: “La ntondo ka dimi la Johanna monɔ otsha la Bénin, takombe falanga l’edja k’ɛnɔnyi ehende lo nkitshakitsha adepasɛ wendana la tɔkɛnyɔ ndo lo mbewɔ osombasomba wa diangɔ.” Vɔ tshɔka ɔnɔnyi tshɛ l’Erɔpɛ dia tokamba djimulimu mɔtshi l’edja ka ngɔndɔ ngana l’oyango wa vɔ nkondja yema ya  dikuta dia vɔ ntetemala l’olimu w’ombatshi mboka la Bénin.

Marie-Thérèse ekɔ l’atei w’akadiyɛso 20 w’enyemba wakonɔ dia tokamba l’Afrikɛ wa l’owɛstɛ lɛnɛ ele ohomba efula w’apandjudi. Nde akakambaka olimu wa nkɛndjakɛndja mutuka etena kakinde la France, koko lo 2006 nde akɔshi yɛdikɔ ya tokamba olimu w’ombatshi mboka la Niger. Edja efula la ntondo, nde akeyaka ɔnɛ olimu w’ombatshi mboka mbele olimu wa dimɛna wahombande nkamba. Marie-Thérèse mbutaka ate: “Etena kakamakalola la France lakalɔmbɛ owandji ami w’olimu dia sho ntshikitanya ekongelo kami k’olimu ndo nde aketawɔ. Nshi nyɛ ntatɛ oma lo Ngɔndɔ ka tanu polo Ngɔndɔ k’enanɛi dimi kambaka olimu ami wa nkɛndjakɛndja mutuka ndo oma lo Ngɔndɔ ka divwa polo Ngɔndɔ ka nɛi dimi tshɔka dia tokamba olimu w’ombatshi mboka la Niger.”

Wanɛ wayanga “ntondo Diolelo” koka nongamɛ dia Jehowa ‘ayowakotshɛ diangɔ dikina tshɛ.’ (Mat. 6:33) Tɔshi ɛnyɛlɔ ka kadiyɛso Saphira. Nde ekɔ onyemba lo wodja wa France, aya suke la nkotsha ɛnɔnyi 30 ndo nde ekɔ lo nkamba oko ombatshi mboka la Bénin. Lo 2011, nde akakalola otsha la France dia toyanga yema ya dikuta l’oyango wa nde nkondja woho wa nde totetemala l’olimu w’ombatshi mboka l’Afrikɛ ɔnɔnyi okina (ɔnɔnyi ande wa samalo). Saphira mbutaka ate: “Olimu ami wakahombe nshila Lushi la tanu lɔmɔtshi, koko lakahombe nyomokamba nshi dikumi nkina dia nkondja falanga ya nsɛna ɔnɔnyi wayaye w’otondo. Laasɔ ko ambotshikalɛ paka mingu hiende tsho la France. Lakatɛ Jehowa okakatanu ɔsɔ lo dɔmbɛlɔ. Ɔtɛkɛta kele edja, owandji wa lo kɔpanyi kɛmɔtshi akantelefɔnɛ dia mimbolami kana layokoka tɔhɛna onto ɔmɔtshi l’edja ka mingu hiende.” Saphira akatshu l’olimu Lushi l’ɔtɔi dia nde tolowanyema oma le ɔnɛ lakandahombe mpɛna. Nde mbutaka ate: “Lakatokashimɔka nɛ dia ɔnɛ lakamahombe mpɛna ɔsɔ aki kadiyɛso k’Okristo kaki l’ohomba wa dikimɔ dia nshi dikumi dia tɔtɔ lo Kalasa k’ambatshi mboka. Owandji ande w’olimu konanga mbosha dikimɔ naka onto lahomba mbɔhɛna atatanema. Nde akasɛngasɛnga Jehowa dia mbokimanyiya oko wakamasalaka.”

Anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wakatshu tokamba l’Afrikɛ wa l’owɛstɛ wakonɔ pondjo lɛkɔ. Koko akina wakatshu paka ɛnɔnyi engana eto ko nkalola lo wodja awɔ wa lotɔ. Kaanga nshi nyɛ, apandjudi asɔ wakakondja wahɔ oma lo ɛnɔnyi wakawatetsha l’Afrikɛ wa l’owɛstɛ. Vɔ wambɛna ɔnɛ kambɛ Jehowa mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ.