1. Lam’ele takatongama l’efanelo ka Nzambi, naa dikoka dieso la diɔ?

“ƆNA mbudi diwongo, kete nyango mbɔshinde.” Anto efula kambaka la wɛɛla ɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ. Ekɔ ngasɔ nɛ dia ana efula fɔnaka l’ambutshi awɔ. Ana powɔka waonga wele l’ambutshi awɔ. Jehowa Shɛso lele l’olongo ekɔ Ombishi wa lɔsɛnɔ. (Osam. 36:9) Oko weso anande, sho fɔnaka la nde lo yoho mɔtshi. Ɛnyɛlɔ, lam’ele takatongama l’efanelo kande, tekɔ la dikoka dia nkana yimba lo dui dimɔtshi, mbɔsa tɛdikɔ, mbɔtɔ l’anto lɔngɛnyi ndo nama lɔngɛnyi lakɔ.—Etat. 1:26.

2. Lo na ohikami lɔngɛnyi lasaso la Jehowa?

² Jehowa mbakoka monga Ɔngɛnyi aso woleki dimɛna. Lɔngɛnyi lɔsɔ pikama lo ngandji katokande ndo mbetawɔ kele la so le nde ndo le Ɔnande. Yeso akate ate: “Nzambi akalange andja lo yɛdikɔ y’efula, diakɔ diakandakimɔ Ɔnande ɛtɔi lakandote, dia onto tshɛ longa la mbetawɔ le nde atovɔke, koko akondja lɔsɛnɔ la pondjo.” (Jni. 3:16) Tekɔ la bɛnyɛlɔ efula di’anto waki la diɔtɔnganelo dia ma ma lam’asawɔ la Jehowa. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ pende l’atei adiɔ.

3, 4. Otshikitanu akɔna waki lam’asa lɔngɛnyi laki lam’asa Jehowa l’Abrahama la lɔnɛ laki lam’asa Jehowa la tokanula t’Abrahama?

³ Jehowa akelɛ Abrahama lɔtshɛtshɛ l’ase Isariyɛlɛ ɔnɛ “ongenyi ami Abarahama.” (Is. 41:8) Lo 2 Ekondo 20:7 Abrahama  mbelamɛka nto ɔnɛ ɔngɛnyi wa Nzambi. Lo na akahikama lɔngɛnyi la wolo laki lam’asa pami ka kɔlamelo kɛsɔ nde la Otungi ande? Lɔ lakahikama lo mbetawɔ kaki l’Abrahama.—Etat. 15:6; adia Jakɔba 2:21-23.

⁴ Etena kakakome tokanula t’Abrahama wodja w’Isariyɛlɛ w’edjedja, Jehowa mbaki ntondo Shɛwɔ ndo Ɔngɛnyi awɔ. Longanyu ko, wakayoshishaka lɔngɛnyi laki lam’asawɔ la Nzambi. Lande na? Dikambo vɔ kotetemala monga la mbetawɔ lo alaka waki Jehowa.

5, 6. a) Ngande wakayayokoma ɔngɛnyi wa Jehowa? b) Ambola akɔna wakokayɛ ndjaoka?

⁵ Etena kayoyotalekaka mbeka akambo wendana la Jehowa, mbayotalekaka nkeketala mbetawɔ kayɛ ndo mbayotalekaka mfula ngandji kawokayɛ. Ɛnyɛlɔ, lam’akayatatɛ mbeka Bible, wɛ akashola dia Nzambi ekɔ Onto la mɛtɛ ndo lakokayɛ monga la diɔtɔnganelo dia ma ma la nde. Wɛ akeye nto dia sho tshɛ takahowɔ pɛkato l’ɔtɛ w’ohindodi w’Adama. Wɛ akayeya nto di’anto tshɛ wakayanganya la Nzambi. (Kɔl. 1:21) Oma laasɔ, wɛ akayoshikikɛ nto dia Shɛso lele l’olongo bu etale la so ndo nde ndjashaka le so. Etena kakateke dia Jehowa akatome Yeso dia ndjofuta oshinga w’etshungwelo ndo kakatatatɛ monga la mbetawɔ l’olambo akɔ, takatatɛ monga la lɔngɛnyi la Nzambi.

⁶ Lam’ohɔyɛ etena kakayeke akambo asɔ, yambola wate: ‘Onde lekɔ lo ntetemala ndowanya lɔngɛnyi lasami la Nzambi? Onde wɛkamu ndo ngandji kokami Jehowa y’Ɔngɛnyi ami kekɔ lo tatetemala mpama?’ Ngidiyɔna nde lawɔ aki la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kande ka dimɛna dia sho kiokoya.

7-9. a) Dikambo diakɔna dia diambo diakɛnyi Ngidiyɔna, ndo etombelo akɔna waki la dui diakɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Ngande wakokaso nkeketsha lɔngɛnyi lasaso Jehowa?

⁷ Ombadi Ngidiyɔna akakambɛ Jehowa l’etena kakahɛnyahɛnyamaka ase Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka. Embadi tshapita 6 kɔndɔlaka woho wakaye ondjelo wa Jehowa le Ngidiyɔna la Ofara. L’etena kɛsɔ, ase Midiyana waki asukanyi w’ase Isariyɛlɛ ndo vɔ waki waale le wɔ. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ, Ngidiyɔna kosusola eponga lo dihole di’esuswelo, koko nde akatosusolaka lo dihole diakawamulaka wanu diakandakoke mbishɛ eponga akɔ esadi eto. Etena kakɛnama ondjelo le Ngidiyɔna ndo kakandawotɛ ate wɛ ekɔ “pami ka wulu,” Ngidiyɔna akaambe ndo akatatɛ ndjambola dia kana Jehowa lakatshungola ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito ayowatshungola nto l’etena kɛsɔ. Etena kakandatɛkɛtaka dikambo di’Otungi, ondjelo akashikikɛ Ngidiyɔna dia Jehowa ayowosukɛ.

⁸ Ngidiyɔna akayambolaka dia kana nde mɛtɛ ayokoka “[totshungola] Isariyele uma lu anya wa Midiyana.” Jehowa akokadimula ate: “Mete, dimi layuyala la ye, we ayudiaka asi Midiyana uku . . . untu otoi.” (Emb. 6:11-16) Koko lam’ele nde akatetemalaka ndjambola woho wakahombe dui sɔ salema, Ngidiyɔna akayanga djembetelo mɔtshi. Tolembete dia lo sawo diawɔ, Ngidiyɔna kombidja taamu dia Jehowa ekɔ Onto la mɛtɛ.

⁹ Kɛnɛ kakayosalemaka l’ɔkɔngɔ, Mbakayolekaka nkeketsha mbetawɔ kaki Ngidiyɔna ndo ndjoosukanya suke suke la Nzambi. Ngidiyɔna akakatɛ ondjelo yangɔ ya ndɛ ko akawosha. Lam’akatshumbama mbo ya ndɛ shɔ lo yoho ya dihindo etena kakananda ondjelo danga, Ngidiyɔna akashikikɛ ɔnɛ ondjelo ɔsɔ aki mɛtɛ onyimpala wa Jehowa. La wɔma tshɛ, Ngidiyɔna akate ate: “Yee! Khumemi [Jehowa], lambusumbo! Ne dia lambena ondjelo aye, we [Jehowa], l’ashu.” (Emb. 6:17-22) Ko onde dui sɔ diakadje wekamu lam’asa Ngidiyɔna la Nzambi? Ndooko, nɛ dia lo yoho shɔ mbakayeyaka Ngidiyɔna Jehowa ndo mbakandayoyaokaka lo ki la Nzambi. Sho mbeyaka dia ekɔ ngasɔ nɛ dia Ngidiyɔna akalɔngɔsɔla dihole  di’elambwelo ko dielɛ ɔnɛ: “Jehowa-Shaloma (kitshimudi ati: [Jehowa] kanga ki).” Lokombo lɔsɔ nembetshiyaka Jehowa ekɔ “kanga ki.” (Adia Embadi 6:23, 24.) Naka sho nkana yimba lo kɛnɛ tshɛ katosalɛ Jehowa lushi tshɛ, kete tayɛna dia nde ekɔ Ɔngɛnyi aso wa mɛtɛ. Naka sho nɔmbaka Nzambi mbala la mbala, kete tayoleka monga lo wɔladi ndo lɔngɛnyi lasaso la nde layoleka nkeketala.

10. Lo ndjela Osambu 15:3, 5, kakɔna katɔlɔmba Jehowa dia sho monga angɛnyi ande?

¹⁰ Dia sho monga angɛnyi wa Jehowa, sho pombaka nkotsha akambo amɔtshi. Oko wofundamidiɔ l’Osambu 15, Davidɛ akɛnya kɛnɛ kahombaso nsala dia sho ‘mbidjasɛ lo luudu la Jehowa,’ mbuta ate monga angɛnyi ande. (Osam. 15:1) Tayanga ndeka nsɛdingola akambo ahende l’atei w’akambo asɔ, mbuta ate mbewɔ emamatanya ndo monga la losembwe l’oseka dui tshɛ. Lo kɛnɛ kendana l’akambo asɔ, Davidɛ akate di’onto lahomba mbidjasɛ lo luudu la Jehowa ele: “One lahatumamanyiaka la lulimi landi. . . . Lahatulungulaka mbu y’utshu dia mamanyia antu waha l’unungu.”—Osam. 15:3, 5.

11. Lande na kahombaso mbewɔ emamatanya?

¹¹ L’osambu okina, Davidɛ akatɔhɛmɔla nto ɔnɛ: “Ushimbaki lulimi laye uma lu kolo.” (Osam. 34:13) Wanɛ wahakitanyiya dako sɔ hawotonga la lɔngɛnyi l’oshika lam’asawɔ la Shɛso ka l’olongo kele la losembwe. Lo mɛtɛ, Satana lele otunyi waki Jehowa a woke mbeyamaka oko omamanyishi. Tshɛkɛta “Diabolo” ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yalembetshiya “omamanyishi.” Naka sho nama nemi yaso lo awui w’anto akina kete dui sɔ diayotokimanyiya dia sho ndjasukanya la Jehowa. Dionga sɔ mbahombaso monga la diɔ djekoleko otsha le dikumanyi dia l’etshumanelo.—Adia Hɛbɛru 13:17; Judɛ 8.

12, 13. a) Lande na kahombaso monga la losembwe l’oseka dikambo tshɛ? b) Shɛngiya yakɔna yakoka monga la losembwe laso le anto akina?

¹² Ekambi wa Jehowa mbeyamaka aha oko wele la diɛngiya, koko oko akanga wa losembwe. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Nyotetemale tɔlɔmbɛ, nɛ dia tekɔ l’eshikikelo dia tekɔ la nkum’otema ka pudipudi oko wakombolaso monga la losembwe lo akambo tshɛ.” (Hɛb. 13:18) Lam’ele takɔshi yɛdikɔ ya “monga la losembwe lo akambo tshɛ,” sho pombaka mɛnya losembwe lɔsɔ etena kokanaso l’anangɛso l’akadiyɛso dui dimɔtshi. Ɛnyɛlɔ, naka tambaaɔsa l’olimu, kete sho pombaka mbasalɛ akambo la losembwe ndo mbafutaka lofulo la falanga lakatokana. Oko weso Akristo, sho pombaka monga la losembwe otsha le anto wele sho mbakawaɔshi l’olimu ndo otsha le anto akina tshɛ. Naka osekaso Okristo akatɔshi dia nkamba la so olimu, kete hatohombe nyanga dia ndjakondjɛ wahɔ lo mpika waɛsɛ amɔtshi wa laande.

¹³ Sho mbokaka mbala efula woho wandola anto wa l’andja ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa l’ɔtɛ wa losembwe lele la wɔ. Ɛnyɛlɔ, owandji wa lo tshunda dimɔtshi dia kanɛ mvudu akɛnyi di’Ɛmɛnyi wa Jehowa kotshaka ɛtɛkɛta awɔ. Nde akate ate: “Mbala tshɛ nyu salaka kɛnɛ kakanyetawɔ.” (Osam. 15:4) Dionga sɔ tokimanyiyaka dia sho nama lɔngɛnyi lasaso la Jehowa. Ndo nto, dui sɔ tombolaka Shɛso lele l’olongo.

14, 15. Ngande wakokaso nkimanyiya anto akina dia vɔ monga angɛnyi wa Jehowa etena keso l’esambishelo?

¹⁴ Kaanga mbeyawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ, anto efula wasambishaso hawowɔshi oko Ɔngɛnyi awɔ woleki dimɛna. Ngande wakokaso mbakimanyiya? Nyɛsɔ tende alako wakasha Yeso ambeki ande 70 etena kakandaatome ahende ahende dia tosambisha. Nde akawatɛ ate: “Lo luudu tshɛ layonyɔtɔ, kanyotake ntondo nyate: ‘Wɔladi wayale lo  luudu lɔnɛ.’ Naka onto lalanga wɔladi ekɔ laawɔ, wɔladi anyu wayoyala le nde. Ko naka ndooko onto lalanga wɔladi, kete wɔladi anyu wayokalola le nyu.” (Luka 10:5, 6) Sho koka nkotola anto oya l’etshumanelo naka sho monga l’ɛtɛkɛta w’amɛna. Anto wakatone akambo wakataasambisha mbala ka ntondo koka ndjowaetawɔ naka takakambe l’ɛtɛkɛta w’amɛna.

¹⁵ Etena kahomanaso l’anto wamboka edo l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi kana wayela mbekelo yahatombi oma lo Bible, sho pombaka ntetemala nsawola la wɔ dimɛna ndo aha mbaɔnyɔla. Sho pombaka nongolaka anto tshɛ waya lo nsanganya yaso, djekoleko wanɛ wambɔkɔmɔ l’ɔtɛ w’akambo wa l’andja ɔnɛ ndo wele la nsaki ka ndeka mbeya akambo wendana la Nzambi katɛmɔlaso. Sawo diatotombaka lo Tshoto y’Etangelo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “Bible tshikitanyaka nsɛnɔ y’anto” mongaka la bɛnyɛlɔ di’amɛna efula.

16. Ngande wakokaso monga angɛnyi ndo “ekambi kaamɛ” la Jehowa?

¹⁶ Mbala efula, anto wakamba kaamɛ mongaka la lɔngɛnyi la ma ma. Wanɛ tshɛ wakayakimɔ le Jehowa wekɔ la diɛsɛ dia mbɔsama oko angɛnyi ande ndo oko “ekambi kaamɛ” la nde (Adia 1 Kɔrɛtɔ 3:9.) Etena katombaso l’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki, sho ndekaka mbishola waonga wa diambo waki Shɛso lele l’olongo. Sho mɛnaka woho watokimanyiya nyuma kande k’ekila l’olimu w’esambishelo dia sho nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ.

17. Ngande wele mbo ya ndɛ ya lo nyuma yakondjaso lo nsanganya ya weke mɛnyaka dia Jehowa ekɔ Ɔngɛnyi aso?

¹⁷ Etena kalekaso ndjasha l’esambishelo mbalekaso ndjaoka suke suke la Jehowa. Ɛnyɛlɔ, sho mɛnaka woho wasala Jehowa diaha andɔshi aso memadia olimu w’esambishelo. Tokanyiya kɛnɛ kotosale Jehowa lo ɛnɔnyi engana weke kambeta ɛnɛ. Nde ekɔ lo tɔlɔmbɔla ndo sho mambaka lo menda woho watetemalande tosha mbo ya ndɛ ya lo nyuma y’amɛna efula. Etena katshɔso lo nsanganya ya weke, sho mɛnaka dia Jehowa mbeyaka ekakatanu wele la so ndo ehomba aso. L’ɔkɔngɔ wa losanganya lɔmɔtshi la woke, nkumbo kɛmɔtshi wakafunde mukanda dia mɛnya lowando lawɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Ekongelo ka losanganya lɔsɔ kakananda etema aso. Takɛnyi dia Jehowa nangaka ɔmɔmɔ la l’atei aso ndo nde kombolaka dia sho ntondoya.” L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔtɔ lo losanganya la woke la wedja efula lakasalema lo wodja wa Irlande, wadi l’omi amɔtshi wadjasɛ lo wodja w’Allemagne wakafundɛ biro ka filialɛ mukanda dia mɛnya lowando lawɔ lo woho wakawaalongola la waasaso tshɛ ndo wakawaakokɛ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Onto lalekaso mboka losaka ele Jehowa nde la Yeso Kristo lele Nkumekanga kakandasɔnɛ. Vɔ wakatelɛ dia sho monga lo nkumbo kele anto tshɛ kaamɛ. Kaamɛ kele l’atei aso bu ka laadiko di’ɛlɔmɔ,  koko sho kiɛnyaka lushi tshɛ oma l’etsha aso. Kɛnɛ kakatatɛna lo losanganya la woke la wedja efula la la Dublin kayotoholaka nshi tshɛ diɛsɛ dia laande diele la so dia kambɛ Nzambi kaso ka woke kaamɛ la nyu nyu tshɛ.”

18. Kakɔna kakokaso ndjambola lo kɛnɛ kendana la woho wasawolaso la Jehowa?

¹⁸ Sawo dia dimɛna keketshaka lɔngɛnyi. Nshi nyɛ, anto wosawola woho w’anyanya lo Ɛtɛrnɛtɛ lo tomanɛ waa mesajɛ. Ko onde sho koka mbɛdika asawo asɔ l’asawo wasawolaso la Jehowa, Ɔngɛnyi aso woleki dimɛna? Nde mbele Ɔnɛ “latukaka dombelo.” (Osam. 65:2) Ko mbala ngana yatshungolaso etena dia nsawola la nde?

19. Kakɔna kakoka tokimanyiya naka tekɔ lo mɛna wolo mbutɛ Shɛso lele l’olongo kɛnɛ kele l’etema aso?

¹⁹ Ekambi waki Nzambi ɛmɔtshi mongaka l’okakatanu dia mbuta kɛnɛ kele l’etema awɔ, koko Jehowa nangaka sho mbodiholɛ etema aso etena kɔɔlɔmbaso. (Osam. 119:145; Del. 3:41) Oyadi kaanga tekɔ l’okakatanu dia mbuta kɛnɛ kele l’etema aso, teye dia Jehowa kokaka tokimanyiya. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafundɛ Akristo wa la Rɔmɔ ate: “Etena keso la ohomba wa nɔmba ko hateye woho wahombaso nɔmba, nyuma nɔmbaka lo dihole diaso etena kakiyanaso efula l’otema ko hatoyeya ka mbuta. Koko, ɔnɛ latɔsɛdingolaka etema mbeyaka kɛnɛ kalanga nyuma mbuta nɛ dia nyuma k’ekila nɔmbaka kɛnɛ kɔtɔnɛ la lolango la Nzambi dikambo dia ekilami.” (Rɔmɔ 8:26, 27) Naka sho nkana yimba la awui wofundami lo dibuku dia Jobo, di’Esambu ndo dia Tukedi, kete tayonga l’akoka wa kɛnɛmɔlɛ Jehowa nsaki yakɔ yamɛ.

20, 21. Ekeketshelo kakɔna katanaso lo ɛtɛkɛta wakafunde Pɔɔlɔ lo Filipɛ 4:6, 7?

²⁰ Etena kahomanaso l’akambo watɛnya paa, sho pombaka nkamba la dako diakasha ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ase Filipɛ diata ɔnɛ: “Lo oseka dikambo tshɛ, tanyoyakiyanyake, koko nyote Nzambi ehomba anyu lo dɔmbɛlɔ la ɛsɛngɔsɛngɔ kaamɛ ndo la eokelo ka losaka.” Sawo dia ngasɔ la Ɔngɛnyi aso woleki dimɛna diayotosha ekeketshelo ndo esambelo nɛ dia Pɔɔlɔ akakotsha ate: “Ko wɔladi wa Nzambi woleki tokanyi tshɛ wayolama etema anyu la timba tanyu lo tshimbo ya Kristo Yeso.” (Flpɛ. 4:6, 7) Nyɛsɔ tongake la lowando nshi tshɛ lo “wɔladi wa Nzambi” wahadjama anya walama etema ndo timba taso.

²¹ Dɔmbɛlɔ tokimanyiyaka dia monga la lɔngɛnyi la dimɛna la Jehowa. Diakɔ diele, “[t]otetemale nɔmba.” (1 Tɛs. 5:17) Tambokombola dia sawo nɛ nkeketsha diɔtɔnganelo di’oshinga wolo diasaso la Nzambi ndo yɛdikɔ yambotɔsa ya nsala kɛnɛ katɔlɔmbande. Ndo nyɛsɔ totshungolake etena dia kanaka yimba lo ɛtshɔkɔ wakondjaso l’ɔtɛ wele Jehowa Shɛso, Nzambi kaso ndo Ɔngɛnyi aso.