WADI aki odo ambokumbatɛ tshɔi yande y’ɔna. Nde ambamba lo woho wambolɔ ɔnande. Atete edja kele nde akɛmbi odo w’ɔnande l’anya, koko kakianɛ nde eenda l’ɔngɛnɔngɛnɔ woho wamɔnamɔna ɔnande lambolɔ. Ɔngɛndangɛnda woye lakande ambowotɛ ate: “Enda, on’aye ambuyala la lumu.”

Eolwelo ka diambo kɛsɔ kakasalema ambeta oko ɛnɔnyi 3000. Ɔkɔndɔ ɔsɔ tanemaka lo 1 Khumi ya Dikanga 17. Omvutshi Elidja mbaki ɔngɛndangɛnda ɔsɔ. Ko akɔna aki nyango ɔna? Womoto ɔsɔ aki wadi aki odo lahawodi lokombo, lakadjasɛka l’osomba wa Zarɛfata. Eolwelo k’ɔnande aki l’atei w’awui wakaleke nkeketsha mbetawɔ kande. Naka sho nsɛdingola dimɛna kɛnɛ kakookomɛ, kete tayokondja wetshelo ɛmɔtshi w’ohomba.

Jehowa akatewoyisha dia ɔwɔ wakahombe monga l’etena k’otale lo diolelo diaki Ahaba, nkumekanga ka kɔlɔ k’Isariyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ wa Elidja mbewoya dia ɔwɔ wayoyala, Jehowa akawoshɛ diaha Ahaba mbɛna ndo akooleshaka lo yoho ya dihindo lo mbowelaka mma la nyama lo tshimbo y’angwangwa. Oma laasɔ, Jehowa akatɛ Elidja ate: “Uneli, utshu utsha la Zarefata, ka lu leke la Sidona, kutudjase leko. Ulungi, dimi [layɔsɛngɔla] wadi aki udu omotshi dia ndi nkuleshaka leko.”—1 Khum. 17:1-9.

Etena kakakome Elidja la Zarɛfata, nde akɛnyi wadi aki odo l’ose wola atane nkunyi. Onde nde mbaki womoto lakahombe mbisha omvutshi mbo ya ndɛ? Ngande wakandakoke nsala dui sɔ etena kele ndamɛ aki ose wola? Kaanga mbaki Elidja konongamɛka dia nkondja yangɔ ya ndɛ oma le wadi aki odo ɔsɔ, nde akatatɛ nsawola la nde. Nde akawotɛ ate: “Umbela tema t’ashi lu dikoho ndjono.” Etena kakandatatshɔka dia towɔsɛ yema y’ashi, Elidja akakotsha ate: “Kumbela kyama ya ma lu lunya.” (1 Khum. 17:10, 11) Komonga dui dia wolo dia womoto ɔsɔ mbisha  ɔngɛndangɛnda ashi wa nnɔ, koko dia mbosha kiama ya mma mbaki tshondo y’okakatanu.

Nde akakadimola ate: “Uku eli [Jehowa Nzambi k]aye, la lumu! Dimi kema la engo [ka lokatɛ]. Dimi leko paka la diwambu otoi dia shima lu puki la yema y’iso lu pamba. We henyi, dimi lakatongonyi sendju nye hyendi, lutsha nkalula dia ntukate yema yako dikambu diami la dikambu di’onami. Shu tayutali, l’okongo diku ku shu mvo.” (1 Khum. 17:12) Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakete sawo diawɔ.

Wadi aki odo akashihodia dia Elidja aki ose Isariyɛlɛ lakokaka Nzambi wɔma. Dui sɔ diakɛnama oma lo ɛtɛkɛta ande w’ɔnɛ: “Uku eli [Jehowa Nzambi k]aye, la lumu!” Mɛnamaka dia kaanga mbakandeyaka Nzambi k’Isariyɛlɛ yema, nde kokamba la ɛtɛkɛta wele oko “Nzambi kami” etena kakandatɛkɛtaka dia Jehowa. Nde akadjasɛka la Zarɛfata ngelo kakendamaka oma le ase Sidɔna waki lo wodja wa Finikiya. Mɛnamaka hwe di’ase Zarɛfata wakatɛmɔlaka Baala. Koko Jehowa akɛnyi dui dimɔtshi dia laande le wadi aki odo ɔsɔ.

Kaanga mbakadjasɛka wadi aki odo l’ose wola l’atei w’atɛmɔdi wa dikishi wa la Zarɛfata, nde aki la mbetawɔ le Nzambi. Woho wakatome Jehowa Elidja aki lo wahɔ wa wadi aki odo ndo lo wahɔ w’omvutshi Elidja. Sho koka nkondja wetshelo w’ohomba efula oma lo dui sɔ.

Aha anto tshɛ wakadjasɛka la Zarɛfata lɛnɛ akawatɛmɔlaka Baala mbakasɛkɛ Jehowa tshɛ lo tshɛ. Lo ntoma Elidja otsha le wadi aki odo, Jehowa akɛnya dia nde mbɔsaka tokanyi t’anto wele bu ekambi ande la nɛmɔ. Diakɔ diele, “lo wedja tshɛ, onto lawoka wɔma ndo lasala akambo w’ɛlɔlɔ mbetawɔmaka le nde.”—Etsha 10:35.

Shi anto efula wa l’ɛtshi kanyu ka nkɛtɛ wekɔ oko wadi aki odo la la Zarɛfata? Kaanga mbele ondo vɔ dingama l’ase ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, vɔ koka nkombola dui dimɔtshi dioleki ɔlɔlɔ. Oyadi vɔ kongaka la yema ya ewo kendana la Jehowa kana bu, vɔ wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo dia mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Onde wɛ nyangaka anto wa ngasɔ ndo mbakimanyiyaka?

Tɔsɛdingole la yambalo tshɛ kɛnɛ kakalɔmbɛ Elidja wadi aki odo dia nsala. Wadi aki odo akawotɛ tsho ate l’ɔkɔngɔ wa dimi nkatɛ yangɔ ya ndɛ dikambo diami ndo di’ɔnami, sho tayotale ko l’ɔkɔngɔ diko ko sho mvɔ. Ko kakɔna kakawotɛ Elidja? Nde akawotɛ ate: “Tukaki woma; ututshi uku wutshiye. Keli utakatedi ukati wa tshitshe umbelawo, ku l’okongo diku, kuyutshi dikambu diaye ndu dia on’aye. Ne dia [Jehowa Nzambi k’]Isariyele, kata okone ati: Shima keli lu puki hushila, ndu iso keli lu pamba hukitakita, edja ndu lushi lukolosha [Jehowa] mvula la kete.”—1 Khum. 17:11-14.

Le anto amɔtshi aki oko wadi aki odo akate ɔnɛ: ‘Kosha yema yaso ya mma y’ekomelo? Onde shɛkɛsɛkɛ mbasalayɛ?’ Koko aha kɛsɔ mbakate wadi aki odo. Kaanga mbakinde kombeyaka awui efula wendana la Jehowa, nde aketawɔ kɛnɛ kakate Elidja ndo akawosha kɛnɛ kakandɔɔlɔmbɛ. Dui sɔ mɛtɛ diakadje mbetawɔ kande l’ohemba, koko nde akɔshi yɛdikɔ ya dimɛna.

Nzambi kookalɛ wadi aki odo l’ose wola ɔsɔ. Oko wakawotɛ Elidja, Jehowa akawofudiyɛ diangɔ diakawahombe ndɛ vɔ la Elidja polo l’ekomelo ka nshi ya ndjala. Diakɔ diele, “shima kaki lu puki kunshila, ndu iso kaki lu pamba kunkitakita, uku diui dia [Jehowa] diakandateketa l’unyo wa Elidja.” (1 Khum. 17:16; 18:1) Womoto ɔsɔ otondoodima,  tshike yema ya shima ndo y’esɔ yaki la nde mbotonga y’ekomelo. Koko nde akasale akambo la mbetawɔ, akayaɛkɛ le Jehowa ndo akatokosha Elidja mbo ya ndɛ.

Wetshelo wakokaso nkondja oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ ele, Jehowa tshɔkɔlaka wanɛ wele la mbetawɔ. Naka wɛ nama mbetawɔ kayɛ etena kahomanayɛ l’ohemba ɔmɔtshi, kete Jehowa ayokokimanyiya. Naka wɛ nsala ngasɔ kete Jehowa ayonga Otshungodi, Okokedi ndo Ɔngɛnyi ayɛ l’oyango wa kokimanyiya dia wɛ ntondoya ohemba wele la yɛ.—Etum. 3:13-15.

Lo 1898, Tshoto y’Etangelo ya Siɔna yakasha wetshelo wayela ɔnɛ oma l’ɔkɔndɔ wa wadi aki odo: “Otondongaka womoto ɔsɔ komonga la mbetawɔ, tshike nde otɔnyɔla ekimanyielo ka Nkumadiɔndjɔ lo tshimbo y’omvutshi ande. Otondongaka nde kɔmɛnya mbetawɔ kande, tshike wadi aki odo okina otokimanyiyama lo dihole diande. Lo lɔsɛnɔ laso l’Okristo, Nkumadiɔndjɔ pembaka mbetawɔ kaso lo awui amɔtshi. Naka sho nsala akambo la mbetawɔ, kete tayɔtshɔkwama ndo naka hatosadi ngasɔ kete hatotɔtshɔkwama.”

Etena katanemaso la ntondo k’ohemba ɔmɔtshi wa shikaa, sho pombaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi oma lo Bible ndo oma l’ekanda wakilembetshiya. Oma laasɔ, sho pombaka nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la ɛlɔmbwɛlɔ katosha Jehowa oyadi kaanga tɔ kayɛnama wolo le so. Ndooko onyake tayɔtshɔkwama naka sho nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la yokedi yata ɔnɛ: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita. Uwetawoki lu akambu aye tshe, ku ndi ayukolongoswela mbuka yaye.”—Tuk. 3:5, 6.

Mbetawɔ kaki wadi aki odo kaki suke la mbɔtɔ l’ohemba okina. Bible mbutaka ɔnɛ: “L’okongo w’akambu aso, ona pami a umuntu ako, kanga luudu, akayala la kandji. Kandji kakayala wulu, wuhu wakindi kumbeya ntshikala la lumu. Umuntu ako akambula Elidja ati: We untu a [Nzambi], k’asami la ye na? Teti dia ndjumbuhula kolo kami ndu dia ndjudiaka on’ami, mbakayayi lakami!” (1 Khum. 17:17, 18) Kakɔna kalembetshiya ɛtɛkɛta wa wolo ɛsɔ?

Onde womoto ɔsɔ akohɔ pɛkato kɛmɔtshi kakafukutanyaka nkum’otema kande? Onde nde akatatɛ mfɔnya ɔnɛ ɔsɔ aki dilanya di’oma le Nzambi ndo ɔnɛ Elidja akatomama oma le Nzambi dia ndjodiaka ɔnande? Bible hatokadimola lo ambola asɔ, koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele wadi aki odo kombuta dia Nzambi mbaki lo kiɔkɔ ya nyɔi k’ɔnande.

Elidja mɛtɛ akanyange woho wakavu ɔna ndo woho wakatatɛ womoto ɔsɔ mfɔnya ɔnɛ woho woyende lakande, mbamboyovɔ ɔnande. L’ɔkɔngɔ wa nde ntshɔ la ɔna ɔsɔ lo luudu la la diko lɛnɛ akandahange, Elidja akalɔmbɛ ɔnɛ: “[Jehowa, Nzambi k]ami li, we ambela ohenyohenyo ndu le wadi aki udu one, ludjashimi ongendangenda lakandi, dia ndjaka on’andi?” Omvutshi Elidja takandakoke mbetawɔ dia womoto laki la lokaho ɔsɔ ntetemala diɛnɛ la lɔkɔnyɔ, nɛ dia dui sɔ diotɔtɛngamisha lokombo laki Nzambi. Diakɔ diakalɔmbɛ Elidja Nzambi ate: “[Jehowa, Nzambi k]ami li! Lambukosengasenga nti: Etawo lumu l’ona one nkalula.”—1 Khum. 17:20, 21.

Jehowa akawohokamɛ. Wadi aki odo akasha omvutshi Elidja mbo ya ndɛ ndo akɛnya mbetawɔ kande. Ondo Jehowa aketawɔ di’ɔna ɔsɔ mvɔ nɛ dia nde akeyaka dia eolwelo ka ntondo kakɔndwama lo Bible kaki suke la salema ndo ɔnɛ dui sɔ diayosha anto elongamelo ka eolwelo ka lo nshi yayaye. Etena kakɔsɛngasɛnga Elidja, Jehowa akolola ɔna akɔ. Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ wakonge la wadi aki odo ɔsɔ etena kakate Elidja ate: “Enda, on’aye ambuyala la lumu.” Wadi aki odo akayotɛ Elidja ate: “Kakiane, dimi lambeya nti: Umvutshi a [Nzambi] mbeye, ndu diui dia [Jehowa] dieli l’unyo aye dieko mete.”—1 Khum. 17:22-24.

Lo 1 Khumi ya Dikanga tshapita 17, divɛsa 24 mbakomɛ ɔkɔndɔ ɔnɛ wendana la wadi aki odo. Koko lo menda woho wakayɔtɛkɛtaka Yeso dimɛna dikambo dia womoto ɔsɔ, mɛnamaka dia ondo womoto akɔ aki okambi wa kɔlamelo wa Jehowa. (Luka 4:25, 26) Ɔkɔndɔ wa wadi aki odo tetshaka dia Nzambi tshɔkɔlaka wanɛ wasalɛ ekambi ande ɔlɔlɔ. (Mat. 25:34-40) Ɔkɔndɔ akɔ mɛnyaka dia Jehowa kotshaka ehomba w’ekambi ande wa kɔlamelo kaanga etena kewɔ la ntondo k’ekakatanu wa wolo. (Mat. 6:25-34) Vɔ mɛnyaka nto nsaki ndo dikoka diele la Jehowa dia mbolola wanɛ wakavu. (Etsha 24:15) Ɔnkɔnɛ, ɔsɔ ekɔ ɛkɔkɔ w’eshika watotshutshuya dia mbohɔ wadi aki odo la la Zarɛfata.