1, 2. Ngande wɔsa Jehowa ekambi ande?

AMBUTSHI efula mendaka anawɔ etena kakɛnyawɔ ndo mbala efula vɔ taambaka etena kasholawɔ di’anawɔ wekɔ l’akoka amɔtshi wa lootɔ. Wɛ lawɔ koka mbishola dui sɔ. Ɔna ɔmɔtshi mbeyaka monga l’akoka wa lootɔ wa nkɛnya tɔkɛnyɔ etena kele okina mbeyaka monga l’akoka wa ntshula diangɔ. Oyadi akoka akɔna wele l’ana, ambutshi mongaka suke dia mbakimanyiya dia vɔ mpamia akoka akɔ.

² Jehowa nde lawɔ ndjashaka le ekambi ande. Nde mbɔsaka ekambi ande wa nshi nyɛ oko “diango di’ushinga a wulu dia wedja tshe.” (Hang. 2:7) Vɔ wekɔ oshinga wolo djekoleko l’ɔtɛ wewɔ la mbetawɔ ndo la kɔlamelo. Oko wakokaso diɛna, anangɛso l’akadiyɛso efula wekɔ l’akoka wa lootɔ wotshikitanyi. Anangɛso amɔtshi wekɔ l’akoka wa mbisha asawo w’amɛna efula ndo akina wekɔ la diewo dia nkongɛ akambo. Akadiyɛso efula wekɔ l’akoka wa mbeka ɛtɛkɛta ekina l’oyango wa ndeka nsambisha, etena kele akina mongaka suke dia nkimanyiya wanɛ wele l’ohomba w’ekeketshelo kana wele la hemɔ. (Rɔmɔ 16:1, 12) Tekɔ mɛtɛ la lowando lo woho weso l’anangɛso ndo l’akadiyɛso wa ngasɔ lo tshumanelo.

3. Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola?

 ³ Akristo amɔtshi, djekoleko ɛlɔngɔlɔngɔ kana wanɛ weke kabatizama ndjaɔsaka dia vɔ bu ohomba l’etshumanelo. Ko ngande wakokaso mbakimanyiya dia vɔ mpamia akoka awɔ? Lande na kahombaso nyanga kɛnɛ kele ɔlɔlɔ le wɔ ndo mbaɔsa woho wawaɔsa Jehowa?

4, 5. Ngande wele ɔkɔndɔ watanema lo Embadi 6:11-16 mɛnyaka dia Jehowa mɛnaka akoka wele l’ekambi ande?

⁴ Bible mɛnyaka dia Jehowa hɛnyi tsho kɛnɛ kele ɔlɔlɔ le ekambi ande, koko nde mɛnaka ndo akoka wakokawɔ ndjonga la wɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakɔsɔnɛ Nzambi dia ntshungola ase Isariyɛlɛ oma le ase Midiyana, Ngidiyɔna akaambe efula etena kakawotɛ ondjelo ate: “We pami ka wulu, [Jehowa] eko la ye.” Ngidiyɔna akayaɔsaka dia nde bu “pami ka wulu” ndo ɔnɛ nde hakoke ntshungola wodja waki Nzambi. Koko Jehowa akɛnaka akambo lo yoho yotshikitanyi ndo nde akɛnaka dia Ngidiyɔna aki l’akoka ndo akakoke ntshungola wodja ande.—Adia Embadi 6:11-16.

⁵ L’ɔkɔngɔ wa nde nsɛndingola akoka waki la Ngidiyɔna, Jehowa akɛnyi dia nde koka ntshungola ase Isariyɛlɛ. Ɛnyɛlɔ, etena kakasusolaka Ngidiyɔna eponga, ondjelo akɛnyi dia nde ekɔ la wolo wa demba. Dui dikina diakakotola yambalo yaki ondjelo ele, lo nshi yakafundamaka Bible, akambi wa dikambɔ waki la mbekelo ka susolaka eponga lo sɛkɛ l’oyango wa lɔpɛpɛ mɛmba mfufodi. Koko ondjelo akaambiyama lo mɛna dia Ngidiyɔna akasusolaka eponga lo dihole dia woshamu lɛnɛ aki ase Midiyana kokoka ndjɛna eponga ndo mbava. Ɔsɔ mɛtɛ aki tshelo yɛnya dia Ngidiyɔna aki onto lele la shɛnɔdi. Aha la taamu, Jehowa akashihodia dia Ngidiyɔna ekɔ onto lele la lomba. Lam’ele Jehowa akɛnyi akoka waki la Ngidiyɔna, nde akakambe la nde.

6, 7. a) Ngande wele woho wakɛnaka Jehowa Amɔsɛ ntshikitana la woho wakawɛnaka ase Isariyɛlɛ amɔtshi? b) Kakɔna kɛnya dia Amɔsɛ komonga onto l’anyanya?

⁶ Kɛnɛ kakakomɛ omvutshi Amɔsɛ mɛnyaka nto dia Jehowa mɛnaka akoka wele l’ekambi ande. Anto efula wakɔsaka Amɔsɛ oko onto l’anyanya ndo laha la nɛmɔ. Amɔsɛ aki onami w’ɛkɔkɔ ndo okambi wa dikambɔ elimu waki kɔmbɔsamaka la nɛmɔ. Koko Jehowa akɔsɔnɛ dia nde tewoya dombwelo diande le waoho dikumi wa diolelo d’Isariyɛlɛ wanɛ wakɔɔsɛkɛ. Ase Isariyɛlɛ amɔtshi wakɛnyi dia Amɔsɛ bu l’akoka wa mɛmba ɔkɛndɛ ɔsɔ.—Adia Amose 7:14, 15.

⁷ Amɔsɛ aki ose ngelongelo mɔtshi y’oma l’etale. Koko nde akeyaka awui efula wendana la mbekelo ndo ɛlɛmbɛ wa lo nshi shɔ, ondo oma le amundji w’okanda wakayaka lo ngelo kawɔ. Ɛnyɛlɔ, nde akeyaka akambo efula wendana la wedja waki suke la wɔ ndo awui wa kɔlɔ wakasalemaka l’Isariyɛlɛ. (Am. 1:6, 9, 11, 13; 2:8; 6:4-6) Nomb’ewo mɔtshi y’awui wa lo Bible mbutaka di’Amɔsɛ aki ofundji wa manamana. Nde kokambaka tsho l’ɛtɛkɛta wa wɔdu koko akakambaka ndo l’ɛtɛkɛta wananda etema. Nde komboka wɔma dia manya Amaziya laki ɔlɔmbɛdi wa kɔlɔ. Mbokɛmaka dia Jehowa akasɔnɛ onto l’oshika dia mbewoya losango lande ndo nde akɛnyi akoka waki l’Amɔsɛ wele anto akina kokoka mbashola.—Am. 7:12, 13, 16, 17.

8. a) Eshikikelo kakɔna kakasha Jehowa Davidɛ? b) Lande na kele ɛtɛkɛta wele l’Osambu 32:8 kimanyiyaka wanɛ wayaɔsa dia vɔ bu l’akoka wa nsala dui dimɔtshi?

⁸ Jehowa mɛnaka akoka wele l’ekambi ande. Nde akashikikɛ nkumekanga Davidɛ dia nde ‘ayowolakaka ndo ayowendaka.’ (Adia Osambu 32:8.) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛtɛ  tokeketshaka. Oyadi sho ndjaɔsaka dia sho bu l’akoka wa nsala dui dimɔtshi, teye dia Jehowa koka tokimanyiya dia sho nsala oleki kɛnɛ kafɔnyaso. L’ɛnyɛlɔ ka ombetsha wa manamana walakanya ombeki wahatahokɔ akambo, Jehowa tokimanyiyaka dia sho mpamia akoka aso ndo nde koka nkamba l’anangɛso l’akadiyɛso dia vɔ tokimanyiya. Lo ngande?

9. Ngande wakokaso nkamba la dako dia Pɔɔlɔ diatɔlɔmba dia ‘mendaka’ wahɔ w’anto akina?

⁹ Pɔɔlɔ akakeketsha Akristo dia vɔ ‘mendaka’ wahɔ wasekawɔ ambetawudi. (Adia Filipɛ 2:3, 4.) Dako diaki Pɔɔlɔ sɔ tɔlɔmbaka dia sho mbidjaka yimba lo losha ndo lo diewo diele l’anto akina. Ngande watoyoyaokaka etena katokotɛka onto ɔmɔtshi ɔnɛ wɛ ambosala ehamelo? Aha la taamu, dui sɔ tokotshutshuyaka dia wɛ ndeka nsala ehamelo. Woho akɔ waamɛ mbele, asekaso Akristo koka mpama lo nyuma naka sho mbidjaka yimba lo kɛnɛ kasalawɔ.

10. Waa na waleka monga l’ohomba wa mbidjama yimba?

¹⁰ Ko waa na waleka monga l’ohomba wa sho mbadja yimba? Ekɔ mɛtɛ dia sho tshɛ mongaka l’ohomba wa mbidjama yimba, koko ɛlɔngɔlɔngɔ kana wanɛ weke kabatizama mbaleka monga l’ohomba wa mbeya dia vɔ wekɔ lo mbidjama yimba lo etshumanelo. Naka sho nsala ngasɔ, kete vɔ wayoshikikɛ ɔnɛ vɔ mɛtɛ wekɔ ohomba l’atei aso. Koko naka hatowadjisha yimba, kete vɔ mbeyaka ndjoshisha nsaki kawɔ ka nkondja ɛkɛndɛ, etena kele Bible mbakeketshaka dia nsala dui sɔ.—1 Tim. 3:1.

11. a) Ngande wakakimanyiyama Julien oma le ekumanyi kɛmɔtshi dia nde minya ɔsɔnyi waki la nde? b) Wetshelo akɔna wakondjaso lo kɛnɛ kakakomɛ Julien?

¹¹ Ɔnangɛso Ludovic lele ekumanyi ndo lakadjamaka yimba oma le anto akina etena kakinde ɔlɔngɔlɔngɔ mbutaka ate: “Etena kadjami ɔnangɛso ɔmɔtshi yimba, dui sɔ mbookimanyiyaka dia nde mpama esadi esadi.” Nde mbutaka lo kɛnɛ kendana la Julien laki ɔsɔnyi ate: “Lam’ele Julien aki ɔsɔnyi ndo akayaɔsaka dia nde hakoke nsala ndooko dɔɔlɔ, nde kosalaka awui lo yoho yahombama. Koko lakashihodia dia nde ekɔ ɔna l’ɔlɔlɔ ndo mongaka suke dia nkimanyiya ase etshumanelo. Lo dihole dia dimi mbidja yimba lo munga yande, lakake washo lo waonga ande w’ɛlɔlɔ ndo lakookeketsha.” L’edjedja ka wonya, Julien akayokomaka okambi wakimanyiya ndo ombatshi mboka wa pondjo.

12. Ahombaso nsala dia nkimanyiya anangɛso dia vɔ mpamia akoka awɔ? Sha ɛnyɛlɔ.

¹² Naka sho nangaka nkimanyiya anangɛso dia vɔ mpamia akoka awɔ, kete sho pombaka mbadjaka yimba. Oko wɛnyiso lo ɛnyɛlɔ kaki Julien, lo dihole dia sho mbika washo lo wɔdu wele l’onto, sho koka mbika washo lo waonga ande w’ɛlɔlɔ ndo lo akoka wakokande ndjoonga la wɔ. Ngasɔ mbakasale Yeso otsha le Petero. Kaanga mbakɛnamaka Petero oko onto lahawakoke mbɛkɛ otema, Yeso akoolake dia nde ayonga dive diayoyohikama ɔtɛmwɛlɔ.—Jni. 1:42.

13, 14. a) Ngande wakakɛnɛmɔla Barnabasɛ shɛnɔdi otsha le Makɔ? b) Ngande wakakimanyiyama ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi oko wakakimanyiyama Makɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

¹³ Barnabasɛ nde lawɔ akakɛnɛmɔla dionga diaamɛ otsha le Joani lakelamɛka nto ɔnɛ Makɔ. (Ets. 12:25) Lo lɔkɛndɔ la ntondo la misiɔnɛrɛ lakande Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ, Makɔ mbaki oko ‘okimanyedi’ awɔ ondo lo mbakotshɛ ehomba awɔ wa l’emunyi. Koko kamakawakome la Pamufiliya, Makɔ akakakitɔna la wɔ. Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ wakande lɔkɛndɔ vɔamɛ  otsha lo lɛkɛ la nɔrdɛ lɛnɛ aki dengalenga. (Ets. 13:5, 13) Mɛnamaka dia Barnabasɛ kondjodja yimba lo munga yaki Makɔ koko akɔshi yɛdikɔ ya ntetemala mbolowanya. (Ets. 15:37-39) Dui sɔ mbakakimanyiya Makɔ dia nde ndjonga okambi waki Jehowa wambotshunda lo nyuma. Dui dia diambo ko, Makɔ akayokimanyiyaka Pɔɔlɔ etena kakinde lo lokanu la Rɔma. Ndo lo mukanda wakandafundɛ ase Kɔlɔsayi, Pɔɔlɔ akatɛkɛta dimɛna dikambo dia Makɔ. (Kɔl. 4:10) Aha la taamu, Barnabasɛ aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakayoyangaka Pɔɔlɔ ekimanyielo oma le Makɔ.—2 Tim. 4:11.

¹⁴ Ɔnangɛso Alexandre leke kasɔnama oko ekumanyi mbohɔka woho wakookimanyiya anangɛso. Nde mbutaka ate: “Etena kakimi ɔlɔngɔlɔngɔ, laki l’okakatanu efula dia nsala dɔmbɛlɔ la ntondo k’anto. Koko ekumanyi kɛmɔtshi akamɛnya woho wakokami minya wɔma. Lo dihole dia nde ndakakami tsho, nde akatatɛ mbishami diaaso dia dimi salaka dɔmbɛlɔ lo losanganya l’otsha l’esambishelo. L’edjedja ka wonya, lakayonyaka wɔma.”

15. Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ lowando lande otsha le asekande Akristo?

¹⁵ Etena kɛnaso dionga dimɔtshi dia dimɛna le Okristo ɔmɔtshi, onde sho towandolaka? Lo Rɔmɔ tshapita 16, Pɔɔlɔ akashile nkombo y’Akristo ndekana 20 wakakɛnɛmɔla waonga w’amɛna. (Rɔmɔ 16:3-7, 13) Ɛnyɛlɔ, nde akatɛkɛta dia ekikelo kaki Andronikusɛ nde la Juniya lo mbuta dia vɔ wakakambɛ Kristo edja efula mboleka. Pɔɔlɔ akatɛkɛta nto dimɛna lo dikambo dia Rufusɛ ondo l’ɔtɛ w’ekimanyielo kakandawosha.

16. Etombelo akɔna wakoka monga naka sho mandolaka ɛlɔngɔlɔngɔ?

¹⁶ Sho koka nkondja etombelo w’ɛlɔlɔ lo mandolaka anto akina. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kaki Rico, ɔlɔngɔlɔngɔ wadjasɛ la France wakakɔmɔ l’ɔtɛ wakatone she dia nde batizama. Rico akatatɛ mfɔnya ɔnɛ ayoleka dimɛna nkonga edja ndo nde aya opalanga ko nde ndjobatizama. Nde aki nto la lonyangu lo woho wakɔsɔkaka asekande wa la kalasa l’ɔtɛ wa dietawɔ diande. Frédéric, ekumanyi kakekaka la nde Bible mbutaka ate: “Lakaandola Rico lo mbotɛ dia nde ekɔ la dihonga lo woho wakikɛnde ɔlɔshamelo.” Ɛtɛkɛta wa lowando ɛsɔ wakakeketsha yɛdikɔ yaki Rico ya nama kɔlamelo yande ndo nama diɔtɔnganelo diasande la she. Nde akayobatizamaka etena kakandakotsha ɛnɔnyi 12.

17. a) Ngande wakokaso nkimanyiya anangɛso dia vɔ mpama lo nyuma? b) Kakɔna kakasale misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi, ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ?

¹⁷ Naka sho mandolaka anangɛso etena kasalawɔ la wolo dia kotshaka ɛkɛndɛ awɔ dimɛna, kete dui sɔ diayowakimanyiya dia vɔ ndeka kambɛ Jehowa. Sylvie, * laaki ose nkumbo ka Bɛtɛlɛ ka la France mbutaka dia kaanga akadiyɛso koka mandolaka anangɛso. Mbala efula, akadiyɛso  mbaleka monga l’akoka wa nshihodia welo wadja anangɛso. Nde mbutaka ate: “Ɛtɛkɛta w’ekeketshelo w’oma le akadiyɛso koka ndeka monga la shɛngiya le anangɛso. Diakɔ diele, dimi mbɔsaka dia ekɔ tshondo ya dibasa le mi dia mandolaka anangɛso.” (Tuk. 3:27) Jérôme lakakambe oko misiɔnɛrɛ la Guyane française, akakimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ efula dia vɔ ndjadjɛ oyango wa ndjokamba olimu wa misiɔnɛrɛ. Nde mbutaka ate: “Lakɛnyi dia etena kandolami ɛlɔngɔlɔngɔ lo woho wayashawɔ l’esambishelo kana washawɔ kɔmatɛrɛ y’amɛna, dui sɔ mbakimanyiyaka dia vɔ mbeya ɔnɛ wekɔ lo nsala kɛnɛ kahombama ndo vɔ ndekaka mfudia akoka awɔ.”

18. Lande na kele nkamba kaamɛ l’ɛlɔngɔlɔngɔ mbelaka etombelo w’ɛlɔlɔ?

¹⁸ Sho lawɔ koka nkimanyiya asekaso ambetawudi dia vɔ mpama lo nyuma lo kambaka kaamɛ la wɔ. Ekumanyi kɛmɔtshi mbeyaka nɔmba ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi weya nkamba l’ɔrdinatɛrɛ dimɛna dia nde ɛmprimɛ awui amɔtshi watanema lo sitɛ kaso ka jw.org, dia nkimanyiya dikumanyi dikina diele bu la ɔrdinatɛrɛ. Naka wɛ ekɔ lo nkamba olimu ɔmɔtshi lo Mbalasa ka Diolelo, shi ayonga dimɛna wɛ nɔmba ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi dia nde nkamba kaamɛ la yɛ? Naka wɛ salaka ngasɔ, kete wɛ ayokondjaka waaso wa sɛdingolaka ndo mandolaka ɛlɔngɔlɔngɔ ndo wɛ ayokondja etombelo w’amɛna.—Tuk. 15:23.

19, 20. Lande na kahombaso nkimanyiya anto akina dia vɔ mpama lo nyuma?

¹⁹ Etena kakasɔnɛ Jehowa Jashua dia nde nɔmbɔla wodja w’Isariyɛlɛ, nde akatɛ Mɔsɛ dia nde “[mbeetɛ] kanga dihunga” ndo “[mb]ûkikitsha.” (Adia Euhwelu k’Elembe 3:28.) Ɛlɔ kɛnɛ, anto w’oma lo bɛkɛ tshɛ wekɔ lo mbɔtɔ l’okongamelo waki Jehowa. Aha tsho dikumanyi koko ndo Akristo tshɛ wambotshunda lo nyuma mbele l’ɔkɛndɛ wa nkimanyiya eyoyo dia vɔ mpamia akoka awɔ. Etombelo wayonga la dui sɔ ele, anto efula wayoyasha l’olimu wa lo tena tshɛ ndo “wayonga l’akoka tshɛ wahombama dia mbetsha anto akina.”—2 Tim. 2:2.

²⁰ Oyadi lo etshumanelo ka woke mbeso kana lo olui ɔmɔtshi watahame, nyɛsɔ totetemale nkimanyiya anto akina dia vɔ ndjonga l’akoka wahombama lo nshi yayaye. Kɛnɛ kakoka tokimanyiya ele, mbokoya Jehowa ɔnɛ lokɛnaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ le ekambi ande.