1, 2. Lande na kakakoke Pɔɔlɔ mboka akanga a wɔdu nkɛtshi?

LO TENA dimɔtshi, sho mongaka l’ɔlɛmbɛlɔ. Naka hatoyaoke dimɛna lushi lɔmɔtshi, kete sho mbeyaka nshisha wolo wa demba ndo tayonga l’okakatanu dia nsala elimu aso wa lushi la lushi. Sho mbeyaka monga l’ɔlɛmbɛlɔ wa ngasɔ l’etena k’otale. Ko ngande wayotokombola di’anto akina tɔsa lo tena dia ngasɔ? Aha la taamu, tayokombola dia vɔ nshihodia woho wayaokaso ndo dia vɔ toka nkɛtshi.

² Lo tena dimɔtshi, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akayaokaka wɔdu l’ɔtɛ wakɔlɔshaka anto wa l’etei ndo wa l’andja k’etshumanelo. Mbala efula, nde akayaokaka dia nde hayokoka mbikikɛ. (2 Kɔr. 1:8; 7:5) Lo menda lɔsɛnɔ lande ndo ɛlɔshamelo wakahomana la nde, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aketawɔ dia nde lawɔ ekɔ la wɔdu lo mumbola ɔnɛ: “Onto akɔna ele wɔdu ko dimi lawɔ halonge wɔdu?” (2 Kɔr. 11:29) Etena kakandɛdika ase etshumanelo wotshikitanyi la tenyi dia demba, Pɔɔlɔ akate ɔnɛ “tenyi dia demba diɛnama oko ndeka wɔdu, diekɔ mɛtɛ ohomba.” (1 Kɔr. 12:22) Kakɔna kakandalange mbuta? Lande na kahombaso mbɔsa wanɛ  wɛnama dia wekɔ wɔdu oko awaɔsa Jehowa? Ndo ɛlɔlɔ akɔna wayotokondja lo nsala dui sɔ?

3. Kakɔna kakoka ndjotokonya dia monga la ɛnɛlɔ ka kɔlɔ otsha le ase etshumanelo wele wɔdu?

³ Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula kesaka wanɛ wele wɔdu dia nkondja kɛnɛ kalangawɔ. Vɔ mbɔsaka dia paka ɔlɔngɔlɔngɔ kana kanga wolo mbakoka ntondoya lo lɔsɛnɔ. Naka hatendji dimɛna, kete sho lawɔ mbeyaka ndjonga la ɛnɛlɔ ka kɔlɔ otsha le ase etshumanelo wele wɔdu. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, sho koka mɛna anto tshɛ oko awaɛna Nzambi.

4, 5. a) Ngande watokimanyiya 1 Kɔrɛtɔ 12:21-23 dia sho mbɔsa akanga a wɔdu oko awaɔsa Jehowa? b) Wahɔ akɔna wakokaso nkondja lo nkimanyiya akanga a wɔdu?

⁴ Jehowa mbɔsaka ase etshumanelo tshɛ la nɛmɔ. Lo tshapita 12 ya mukanda wakandafudɛ ase Kɔrɛtɔ, Pɔɔlɔ mɛnyaka dia kaanga tenyi dia demba dioleki wɔdu diekɔ ohomba. (Adia 1 Kɔrɛtɔ 12:12, 18, 21-23.) Koko wanɛ wetawɔ wetshelo w’ohilwelo mbutaka dia ekɔ tenyi dia demba dimɔtshi diele bu ohomba. * Ɛnyɛlɔ, amɔtshi mbutaka dia lohita la tshungungu bu ohomba, ko tetele lɔ kimanyiyaka di’onto memala dimɛna.

⁵ Ɛnyɛlɔ kaki Pɔɔlɔ kendana la tenyi dia demba mɛnyaka dia ose etshumanelo tshɛ ekɔ ohomba. Otshikitanyi la Satana lasala dia sho ndjaɔsa oko sho bu la nɛmɔ, Jehowa mbɔsaka dia ekambi ande tshɛ wekɔ “ohomba” mbidja ndo wanɛ wele wɔdu. (Jobo 4:18, 19) Dui sɔ mɛnyaka dia onto tshɛ ekɔ ohomba l’etshumanelo kende ndo l’okongamelo waki Nzambi. Ɛnyɛlɔ, ondo hasambe lushi lɔmɔtshi lakayɔsɛ etena dia nkimanyiya Okristo w’osombe. Nde mɛtɛ akakondja wahɔ, koko eya dia ndo wɛ mbakakondja wahɔ. Etena kakimanyiyaso anto akina, sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ, fudiaka solo dia lotutsha, ngandji ngandji ndo sho tshundaka lo nyuma. (Ɛf. 4:15, 16) Jehowa nangaka dia sho mbɔsa anangɛso l’akadiyɛso la nɛmɔ oyadi wanɛ wɛnama oko wekɔ wɔdu. Naka sho nsala ngasɔ, kete hatotohika dia vɔ monga kokele ndo ngandji kayonga l’etshumanelo kaso.

6. Kakɔna kakalange Pɔɔlɔ mbuta lo nkamba la etelo k’ɔnɛ “anto wele wɔdu” ndo “wanɛ wele wolo”?

⁶ Pɔɔlɔ akakambe la etelo k’ɔnɛ “anto wele wɔdu” ndo la tshɛkɛta “wɔdu” etena kakandatɛkɛtaka di’Akristo amɔtshi wa la Kɔrɛtɔ, nɛ dia ngasɔ mbakɔsamaka Akristo wa lo ntambe ka ntondo omale anto waki komonga ambetawudi. Koko nde konanga mbuta di’Akristo amɔtshi ndeka akina nɛ dia ndaamɛ akayaɔsaka oko kanga wɔdu lo tena dimɔtshi. (1 Kɔr. 1:26, 27; 2:3) Etena kakatɛkɛta Pɔɔlɔ lo kɛnɛ kendana “wanɛ wele wolo” nde konanga mbuta dia Akristo amɔtshi ndeka wanyawɔ. (Rɔmɔ 15:1) Nde akalange mbuta dia Akristo wambohokɔ akambo pombaka monga la solo dia lotutsha otsha le wanɛ wahataleke tshunda lo nyuma.

7. Kakɔna kakoka tokonya diaha sho ntetemala nkimanyiya wanɛ wele lo dihombo?

⁷ Etena kakimanyiyaso “usi wula,” sho mbokoyaka Jehowa ndo mbetawɔmaka le nde. (Osam. 41:1; Ɛf. 5:1) Naka sho monga l’ekanelo ka kɔlɔ otsha le wanɛ wele l’ohomba w’ekimanyielo, dui sɔ mbeyaka ndjotokonya diaha sho ntetemala mbakimanyiya. Mbeyaka monga ko hatosambe onto lele l’ohomba w’esambelo l’ɔtɛ wahateye shikaa kɛnɛ ka mbotɛ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ  ka kadiyɛso Cynthia * lele omɛnde akoolawɔ. Nde mbutaka ate: “Naka anangɛso l’akadiyɛso wokewewɔ ndo hawoyokosalɛ akambo oko alongamɛyɛ di’angɛnyi ayɛ kosalɛ, dui sɔ mbishaka paa l’asolo. Etena kahomana onto l’ekakatanu, nde mongaka l’ohomba w’anto ndjalaka suke la nde.” Nkumekanga Davidɛ nde lawɔ akayaoke woho akɔ waamɛ etena kakawewewɔ angɛnyi ande.—Osam. 31:12.

8. Kakɔna kayotokimanyiya dia sho ndeka salɛ anangɛso akambo la nkɛtshi?

⁸ Naka sho mbeya ɔnɛ anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wekɔ wɔdu l’ɔtɛ wewɔ la hemɔ, wodjashiwɔ kaamɛ l’ase nkumbo wele bu Akristo kana wa diɛnɛwɔ l’ɔkɔmwɛlɔ, kete dui sɔ diayotokimanyiya dia sho mbasalɛ awui la nkɛtshi. Teye ɔnɛ osongo w’emadi hawɔlaka ɔkɔka. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ase Isariyɛlɛ wakadiɛnɛka l’Edjibito. La ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Jehowa akawatɛ diaha vɔ ‘nkeketsha etema’ otsha le anangɛwɔ. Nde akalongamɛka dia vɔ nkimanyiya anangɛwɔ waki weola ndo wɔdu.—Euh. 15:7, 11; Lew. 25:35-38.

9. Ahombaso nsala naka osekaso Okristo ekɔ wɔdu? Sha ɛnyɛlɔ.

⁹ Hatohombe monga suke dia mɛndja anangɛso onongo w’ekakatanu awɔ kana mbɔsa dia sho mbaleka. (Jobo 33:6, 7; Mat. 7:1) Ohɔsa di’onto ɔmɔtshi ambosala aksida lo mututu ko ambohomɔ wolo ndo wambowɛmba otsha lo lopitadi. Etena kayowokoma la nde lɛkɔ, onde adɔkɔtɛlɛ la enganga wayotoketsha wenya dia mbeya onto laki lo kiɔkɔ y’aksida akɔ? Ndooko. Aha la ntshimbatshimba, vɔ wayotatɛ mbosakɛ. Woho akɔ waamɛ mbele, naka osekaso Okristo ekɔ wɔdu, kete kɛnɛ kahombaso nsala ele tokowosha ekimanyielo ka lo nyuma.—Adia 1 Tɛsalɔnika 5:14.

10. Ngande wele anto amɔtshi “ɛngɔnyi lo mbetawɔ” kaanga mbakokawɔ mɛnama oko wɔdu?

¹⁰ Anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi mbeyaka mɛnama oko wekɔ wɔdu l’ɔtɛ w’akambo wambohomana lawɔ, koko naka sho kana yimba dimɛna, tayɛna dia vɔ bu wɔdu. Tokanyiya okakatanu wakoka monga la kadiyɛso kele omɛnde bu Okristo. Kayotota lo kɛnɛ kendana la kadiyɛso kodia ana ndaamɛ ndo kasala la wolo diaha mbetsha nsanganya? Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka efula shikaka ntanga la ntondo ka tɔsɛngiya ta la kalasa. Anto asɔ tshɛ wekɔ lo mboka Jehowa ngandji ndo wakɔshi yɛdikɔ ya ntshikala la kɔlamelo le nde. Naka sho kana yimba lo kɛnɛ tshɛ kasala anangɛso l’akadiyɛso, kete tayowaɔsa dia vɔ wekɔ “ɛngɔnyi lo mbetawɔ,” oyadi vɔ kɛnamaka oko wɔdu.—Jak. 2:5.

11, 12. a) Kakɔna kayotokimanyiya dia sho ntshikitanya ekanelo kaso ka yimba lo woho wɔsaso akanga a wɔdu? b) Wetshelo akɔna wakondjaso lo woho wakɔshi Jehowa Arɔna?

¹¹ Woho wakasalɛ Jehowa ekambi ande akambo lo nshi yakete tokimanyiyaka dia sho mɛna akanga a wɔdu oko awaɛna Jehowa. (Adia Osambu 130:3.) Ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia wɛ aki laawɔ etena kakashaka Arɔna tɛkɛ nɛndɛ la ntondo ka Mɔsɛ lo woho wakandasɛlɛ y’ana ya ngɔmbɛ ya paonyi. Ngande wotoyowɔsa? (Etum. 32:21-24) Ngande wotoyɔsa Arɔna etena kakandetawɔ nsɛngiyama oma le Mirayama dia vɔ ngunɛngunɛ Mɔsɛ ɔnɛ nde ambototshuka womoto l’ose wodja? (Wal. 12:1, 2) Kakɔna kotoyosala etena kakatone Arɔna nde la Mɔsɛ dia mbisha Jehowa lotombo lo woho wakandatondja ashi lo yoho ya dihindo l’okongo wa Meriba?—Wal. 20:10-13.

¹² Jehowa akakoke mbisha Arɔna dilanya lo munga yakandasale shɔ kowonya  akɔ. Koko nde akɛnyi dia Arɔna aki wɔdu lo tena dimɔtshi, ndo nde komonga onto la kɔlɔ tshɛ lo tshɛ. Mɛnamaka dia Arɔna aketawɔ di’awui amɔtshi kana tɔsɛngiya t’oma le anto akina mbotakoya mboka. Nde aketawɔ munga yakandasale ndo wongwelo w’oma le Jehowa. (Etum. 32:26; Wal. 12:11; 20:23-27) Jehowa akake washo lo mbetawɔ kaki Arɔna ndo lo woho wakandayatshumoya. Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ, Arɔna nde l’anto wa l’ɔlɔndji ande wakatetemala mbohɔma oko anto wakoke Jehowa wɔma.—Esam. 115:10-12; 135:19, 20.

13. Ngande wakokaso ntshikitanya ekanelo kaso otsha le anangɛso wɔsaso dia wekɔ wɔdu?

¹³ Dia sho mɛna akambo oko awaɛna Jehowa, sho pombaka nsɛdingola ekanelo kaso lo kɛnɛ kendana l’anto wɔsaso dia vɔ wekɔ wɔdu. (1 Sam. 16:7) Tɔshi ɛnyɛlɔ ka ɔlɔngɔlɔngɔ wɛnama oko nde ekɔ la dionga dia kɔlɔ. Kaanga mbele mbeyaka monga ko nde bu la shɛnɔdi lo kɛnɛ kendana l’ɔsɔnwɛlɔ wa tɔkɛnyɔ, hatohombe mbuta esadi eto ɔnɛ nde ekɔ ɔna la kɔlɔ. Lo dihole dia sho mbuta ngasɔ, ayoleka dimɛna sho nyanga dia mbokimanyiya dia nde mbɔsaka tɛdikɔ la lomba. Naka sho nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso lo yoho shɔ, kete tayɔkɛnɛmɔla solo dia lotutsha ndo ngandji kawaokaso kayohama.

14, 15. a) Kakɔna kakasale Jehowa etena kakashisha Elidja elongamelo lo tshanda mɔtshi? b) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakakomɛ Elidja?

¹⁴ Sho koka ntshikitanya nto ekanelo kaso ka yimba lo nsɛdingola woho wakakimanyiya Jehowa ekambi ande ɛmɔtshi wakakɔmɔ. Elidja aki ɔmɔtshi la l’atei awɔ. Nde aki omvutshi waki Jehowa waki la dihonga la ntondo k’amvutshi wa Baala 450, koko etena kakandeye dia Jezabɛlɛ oyanga mbodiaka, nde akandama la wɔma ko akalawɔ yɛdikɔ ya kilɔmɛtrɛ 150 otsha la Bɛrɛ-Shɛba.  Etena kakinde l’oswe wa shɛnga, yanyi yakɔɔkɔmɔla efula ko nde akayakɔsha la tshina di’osongo ndo “akakumbula nyoi.”—1 Khum. 18:19; 19:1-4.

¹⁵ Kakɔna kakasale Jehowa etena kakandɛnyi dia omvutshi ande amboshisha elongamelo? Onde nde akɔsɛkɛ lo woho wakandakɔmɔ ndo wakandashisha elongamelo lo tshanda mɔtshi? Keema. Jehowa akadje yimba lo elelo waki Elidja ndo akotomɛ ondjelo dia ndjookimanyiya. Mbala hiende y’etondo, ondjelo akakeketsha Elidja ndo akawosha yangɔ ya ndɛ. Diakɔ diele, lɔkɛndɔ lande komonga nto “etali.” (Adia 1 Khumi ya dikanga 19:5-8.) La ntondo ka nde ndjowotɛ kɛnɛ kakandahombe nsala, Jehowa akahokamɛ Elidja ndo akatokowosha ekimanyielo kaki lande ohomba.

16, 17. Ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Jehowa lo woho wakandakimanyiya Elidja?

¹⁶ Ngande wakokaso mbokoya Nzambi? Hatohombe nsasɛ dia mbutɛ asekaso kɛnɛ kakombolaso dia vɔ nsala. (Tuk. 18:13) Etena kakɔmɔ osekaso kana kayaɔsande oko nde “bu ohomba,” dui dia ntondo diakokaso nsala ele mbooka nkɛtshi. (1 Kɔr. 12:23) Oma laasɔ, mbayotoyonga l’akoka wa mbosha ekimanyielo kende la tɔ ohomba.

¹⁷ Tɔtɛkɛtɛ nto dikambo dia Cynthia lele omɛnde akatawokale l’ana ahende wa wamato. Vɔ wakayaɔsaka oko ekalema. Ngande wakaakimanyiya ase etshumanelo? Nde mbutaka ate: “Minitɛ 45 l’ɔkɔngɔ wa sho mbaewoya lo telefɔnɛ, vɔ wakaye ko wakatatɛ ndela la so. Vɔ wakatshikala la so kaamɛ l’edja ka nshi shato. Lam’ele taki la lɔkɔnyɔ ndo la lonyangu efula, vɔ wakayotɔsaka dia sho todjasɛ la wɔ lo tshanda mɔtshi.” Dui sɔ toholaka ɛtɛkɛta waki Jakɔba w’ɔnɛ: “Naka ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi bu la ahɔndɔ ndo bu la diangɔ diakokande ndɛ lushi la lushi, ko ɔmɔtshi l’atei anyu mbotɛ ɔnɛ: ‘Tshɔka la ki, toke dja ndo tole dimɛna,’ koko hanyowosha kɛnɛ kele ohomba lo demba diande, wahɔ akɔna wele la dikambo sɔ? Woho akɔ waamɛ mbele, mbetawɔ kele bu l’etsha kambovɔ.” (Jak. 2:15-17) Ngɔndɔ shamalo tsho l’ɔkɔngɔ wa vɔ mpomana la dui sɔ, Cynthia nde l’anande ahende wakatatɛ nkamba oko ambatshi mboka wa tshanda diɛsɛ l’ekimanyielo k’oma le ase etshumanelo.—2 Kɔr. 12:10.

18, 19. a) Ngande wakokaso nkimanyiya wanɛ wele wɔdu lo tshanda mɔtshi? b) Waa na wakondja wahɔ etena kakimanyiyaso wanɛ wele wodu

¹⁸ Oko wadieyaso, mbɔsaka etena k’otale di’onto ndjonga la yoonge ya dimɛna l’ɔkɔngɔ wa nde mundama la hemɔ ka wolo. Woho akɔ waamɛ mbele, Okristo wele wɔdu l’ɔtɛ w’ekakatanu kana wa ntena dia wolo diatenyanyande, mbeyaka monga l’ohomba w’etena k’otale dia nde ndjonga la yoonge ya lo nyuma ya dimɛna. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, vɔ koka nkondja wolo wa lo nyuma lo salaka wekelo w’onto ndamɛ, alɔmbɛlɔ ndo ndjashaka lo elimu ekina w’Okristo. Sho pombaka monga la solo dia lotutsha otsha le wɔ polo lam’ayowonga la lonyuma la dimɛna. Etena kasala anangɛso wele wɔdu lo tshanda mɔtshi dia ndjalowanya, sho pombaka mbakimanyiya ndo mbaɛnya dia vɔ wekɔ ohomba ndo ɔnɛ sho mbaokaka ngandji.—2 Kɔr. 8:8.

¹⁹ Tatohɛke dia etena kakimanyiyaso anangɛso, sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya paka lo mbisha. Ndo nto, sho ndowanyaka akoka aso lo mbokana nkɛtshi ndo mongaka la solo dia lotutsha. Laadiko dia laasɔ, ase etshumanelo mbokanaka ngandji k’efula lam’asawɔ. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, sho mbokoyaka Jehowa ɔnɛ lɔsa onto tshɛ la nɛmɔ. Ɔnkɔnɛ, tekɔ mɛtɛ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa “nkimanyiya wanɛ wele wɔdu.”—Ets. 20:35.