1. Kakɔna kakasale ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ etena kakalɔmaka ata?

ONDE Nzambi mbetawɔka di’Akristo wa mɛtɛ ntshɔ lo ta ndo ndjaka anto wa lo wedja ekina? Kɛsɔ mbakasale efula ka wanɛ wakayataka di’Akristo mbewɔ lo ɛnɔnyi 100 weke kambeta ɛnɛ. Etena kakalɔmaka ata, asɔlayi wanɛ waki ewandji w’ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wakatshɔkɔlaka nyemba y’asɔlayi ndo dihomɔ diawɔ dia ta dia vɔ ndɔsha aseka Mupɛ wa lo wedi okina. Kɛsɔ mbakasale ndo ase Asɔnyi. Lo Ta dia hende di’andja w’otondo mbakaleke anto ndjakana.

2, 3. a) Kakɔna kakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa etena kakalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo ndo l’ɔkɔngɔ wa Ta sɔ? b) Lande na kakawasale ngasɔ?

² Kakɔna kakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa l’etena kakalɔmaka ata asɔ? Ɔkɔndɔ mɛnyaka dia vɔ wakalame lomangemange lawɔ l’Akristo. Kakɔna kakaakimanyiya dia nsala dui sɔ? Dui dia ntondo ele, vɔ wakayelaka ɛnyɛlɔ ka Yeso ndo wetshelo ande. Yeso akate ate: “Oma lo dikambo nɛ, anto tshɛ wayeya dia nyu nyekɔ ambeki ami naka nyayokana ngandji lam’asanyu.” (Jni. 13:35) Dui dia hende ele, vɔ wakakambe la ɛtɛkɛta wakatɛ Pɔɔlɔ Akristo wa la Kɔrɛtɔ.—Adia 2 Kɔrɛtɔ 10:3, 4.

³ Akristo wele nkum’etema yawɔ yakekiyama oma lo Bible  kombeka awui w’ata kana ndjasha lo awui w’ata. Lam’ele wakalame lomangemange lawɔ, miliyɔ y’ɛlɔngɔlɔngɔ, epalanga, apami ndo wamato w’Akristo wakahɛnyahɛnyama. Efula wakasowe, lo nkamba ntumu ya la wolo ndo tomama lo nkanu. Akristo efula wakadiakema etena kakolɛka ase Nazi l’Allemagne. Kaanga mbakawahɛnyahɛnyama efula l’Erɔpɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛsɔ kombohɛ ɔkɛndɛ awɔ wa nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo diaki Jehowa. La kɔlamelo tshɛ, vɔ wakatetemala nsambisha lo nkanu, lo mpango ya nkanu ndo lo ahole wakawatalawɔka. * L’ɔkɔngɔ diko, Ɛmɛnyi wa Jehowa kosukɛ ta diakalɔmaka lam’asa dibila diotshikitanyi la Rwanda lo 1994. Ndo nto, vɔ wakalame lomangemange lawɔ etena kakadiakanaka anto atete edja lo ewanu waki la Balkans ndo kakawalanya ex-Yougoslavie.

4. Shɛngiya yakɔna yakonge la lomangemange l’Ɛmɛnyi wa Jehowa le wanɛ wakɛnaka dui sɔ?

⁴ Woho wakalame Ɛmɛnyi wa Jehowa lomangemange lawɔ, aketawoya nunu di’anto wa l’andja w’otondo ɔnɛ vɔ mbokaka Nzambi ndo wanyawɔ anto ngandji ka shikaa. Lo ɛtɛkɛta ekina, dui sɔ akɛnya dia vɔ mbele Akristo wa mɛtɛ. Ekɔ awui akina waketawoya anto ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa mbele Akristo wa mɛtɛ.

5. Kakɔna kakasale ambeki wa Yeso w’ase Juda?

⁵ L’etatelo k’olimu ande, Yeso akatɔtɔmiya ohomba wele la esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi. Nde akasɔnɛ apɔstɔlɔ 12 dia vɔ monga dikundji l’olimu ɔsɔ ndo oma laasɔ, nde akayolowanyaka olui w’ambeki 70. (Luka 6:13; 10:1) Vɔ wakalowanyema dia nkonya lokumu l’ɔlɔlɔ le anto akina, ntondo le ase Juda. Ambeki waki Yeso wakahombe ndjosambisha ndo ase Wedja waki kombahema ohekele. Ohetoheto waki l’ambeki w’ase Juda asɔ mbakaakonya dia vɔ nsala dui dia diambo sɔ.—Ets. 1:8.

6. Kakɔna kakakimanyiya Petero dia nshihodia ɔnɛ Jehowa bu la shɔnɔdi?

⁶ Ɔpɔstɔlɔ Petero akatomama otsha laka Kɔrnɛliyo, ose Wodja laki kombahema ohekele. Petero akashihodia dia Nzambi bu la shɔnɔdi. Kɔrnɛliyo nde l’ase luudu lande wakabatizama. Lokristo la mɛtɛ lakafulanɛ l’etena kɛsɔ polo lo bɛtshi dia nkɛtɛ di’etale lo yɛdikɔ yakakoke anto wa lo wedja tshɛ mboka akambo wa mɛtɛ ndo mbaetawɔ. (Ets. 10:9-48) Lo etena kɛsɔ, vɔ wakakoke nsambisha l’andja w’otondo.

7, 8. Kakɔna kakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁷ Ɔkɔndɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ mɛnyaka dia wanɛ walɔmbɔla okongamelo mbishaka ɛnyɛlɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo lo mbetsha anto wa l’andja w’otondo. Ɛlɔ kɛnɛ, suke la miliyɔ enanɛi y’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia nsambisha losango la Kristo lo ɛtɛkɛta ndekana 600. Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyamaka lo woho wasambishawɔ lo luudu la luudu, lo toshinga ndo mbala mɔtshi vɔ sambishaka lo nkamba la mɛsa wele l’ekanda kana l’ɔrdinatɛrɛ wa tshitshɛ.

⁸ Ndekana akadimudi 2900, wakalongola elowanyelo wa laande dia nkadimula Bible ndo ekanda wakilembetshiya. Vɔ hawokadimula paka ɛtɛkɛta wɔsama oko ɛtɛkɛta wa weke. Vɔ kadimulaka ndo lo nkama y’ɛtɛkɛta wahaleke mbeyama koko watɛkɛtama oma le miliyɔ y’anto. Ɛnyɛlɔ lo Espagne, miliyɔ ya waa Catalans tɛkɛtaka lushi la lushi catalan, ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ. Anto amɔtshi wakayɛnaka dia ɔtɛkɛta wa catalan wotavu. L’ɔkɔngɔ wa etshikitanu salema lo wodja, catalan akayotatɛka tɛkɛtama efula  la Andorre, Alicante, la Îles baléares ndo la Valence. Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo ntondja ekanda walembetshiya Bible lo catalan, nsanganya y’Akristo yekɔ lo salema lo ɔtɛkɛta akɔ ndo dui sɔ mbashaka ɔngɛnɔngɛnɔ.

9, 10. Kakɔna kɛnya dia okongamelo waki Nzambi ndjashaka lo ehomba wa lo nyuma w’anto tshɛ?

⁹ Okadimwelo ndo wetshelo wa ngasɔ wekɔ lo salema ndo lo ɛtɛkɛta ekina. Espagnol mbele ɔtɛkɛta watɛkɛtama la Mexique, koko anto amɔtshi tɛkɛtaka ɛtɛkɛta ekina. Waa maya wekɔ l’atei w’anto watɛkɛta ɛtɛkɛta ɛsɔ. Bɛtɛlɛ ka la Mexique akɔtshi yɛdikɔ ya ntoma ekipɛ k’akadimudi w’ɔtɛkɛta wa maya lo ɛtshi ka nkɛtɛ kakawakoke tɔtɛkɛtaka ndo tookaka anto watɛkɛta maya lushi tshɛ. Ɛnyɛlɔ kekina ele ka népalais, ɔtɛkɛta ɔmɔtshi l’atei wa wɛnɛ watɛkɛtama la Népal, wodja wele wele l’anto ndekana miliyɔ 29. Ɛtɛkɛta oko 120 wekɔ lo tɛkɛtama lo wodja ɔsɔ, koko ndekana miliyɔ dikumi y’anto tɛkɛtaka népalais ndo anto akina efula mbɔtɛkɛtaka oko ɔtɛkɛta wa hende. Ekanda aso walembetshiya Bible wotondjama ndo lo népalais.

¹⁰ Okongamelo waki Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ di’efula ɔkɛndɛ wa nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo l’andja w’otondo oko wadiɛnya osukɔ washa dikipɛ di’akadimudi dia l’andja w’otondo. Miliyɔ ya traktɛ, tobukubuku ndo periodikɛ yekɔ lo kahanyema l’andja w’otondo aha la nɔmba anto kaanga pata. Adepasɛ asɔ tshɛ salemaka diɛsɛ la weshasha wa la lolango wakimɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa wanɛ wayela ɛtɛkɛta waki Yeso w’ɔnɛ: “Nyakalongola olongolalongola, nyotokimɔ okimɔkimɔ.”—Mat. 10:8.

11, 12. Woho wasambisha Ɛmɛnyi wa Jehowa l’andja w’otondo ekɔ la shɛngiya yakɔna le anto akina?

¹¹ Oko wewɔ Akristo wakayakimɔ la lolango dia nsambisha ndo mbetsha, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjashikikɛka dia wakatane akambo wa mɛtɛ ndo vɔ ndjahondjaka efula l’oyango wa nsambisha anto w’oma lo wedja ndo waoho tshɛ. Efula waketɛ nsɛnɔ yawɔ ɛsɛlɛngɛ, wakeke ɔtɛkɛta okina ndo wakayaekesanyiya la mbekelo yotshikitanyi dia mbisha lonya l’olimu w’esambishelo. Esambishelo ka l’andja w’otondo ndo wetshelo ekɔ yoho mɔtshi yetawoya anto ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ ambeki waki Yeso wa mɛtɛ.

¹² Ɛmɛnyi wa Jehowa salaka awui asɔ  tshɛ nɛ dia vɔ ndjashikikɛka dia wakatane akambo wa mɛtɛ. Ko naa dui dikina diashikikɛ miliyɔ y’anto ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa mbele l’akambo wa mɛtɛ?—Adia Rɔmɔ 14:17, 18.

13. Ngande walama Ɛmɛnyi wa Jehowa okongamelo pudipudi?

¹³ Sho koka nkondja wahɔ oma lo kɛnɛ kakoka wanɛ waya edja lo akambo wa mɛtɛ mbuta. Okristo ɔmɔtshi wambokambɛ Jehowa edja efula mbutaka ɔnɛ: “Welo mbidjamaka dia nama okongamelo waki Jehowa pudipudi ndo aha la vadi diakɔ diele anto nongolaka alako ndo nongolaka alanya.” Etombelo akɔna wambonga l’atɔndɔ wa laadiko asɔ? Vɔ ndjelaka atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ watanema lo Bible ndo ɛnyɛlɔ kakatatshiki Yeso ndo ambeki ande. Diakɔ diele, ɔkɔndɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ mɛnyaka dia paka Akristo yema tshitshɛ tsho mbatshanyema l’ɔtɛ watonawɔ nkitanyiya atɔndɔ waki Nzambi. Koko leemba la woke mbidja ndo anto amɔtshi waki kokitanyiyaka atɔndɔ waki Nzambi koko wakasale etshikitanu, waya pudipudi ndo waya la yoho ya lɔsɛnɔ ya dimɛna.—Adia 1 Kɔrɛtɔ 6:9-11.

14. Kakɔna kasala efula ka wanɛ watshanyema, ndo etombelo akɔna wonga la dui sɔ?

¹⁴ Ko kayotota lo kɛnɛ kendana la wanɛ wakatshanyema oma l’etshumanelo lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’Afundelo? Nunu dia l’atei awɔ wakayatshumoya oma lo etsha awɔ wa kɔlɔ ko wakalongɔma nto l’etshumanelo. (Adia 2 Kɔrɛtɔ 2:6-8.) Okambelo wa l’atɔndɔ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ ambokimanyiya dia etshumanelo ntshikala pudipudi ndo anto kokaka mɛtɛ ndjaɛkɛ lɔkɔ. Dui dikina diambokimanyiya anto dia mbetawɔ ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa mbele la akambo wa mɛtɛ, ele nɛ dia vɔ ndjelaka atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ, otshikitanyi la ɛtɛmwɛlɔ ekina wanɛ wele onto tshɛ salaka kɛnɛ kalangande.

15. Kakɔna kaketawoya ɔnangɛso ɔmɔtshi dia nde akatane akambo wa mɛtɛ?

¹⁵ Kakɔna ketawoya Ɛmɛnyi ekina wele la diewo ɔnɛ vɔ wakatane akambo wa mɛtɛ? Ɔnangɛso ɔmɔtshi laya l’ɛnɔnyi 54 mbutaka ate: “Ntatɛ lam’akimi l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, lakeyaka dia mbetawɔ kami mpikama lo awui asato anɛ: 1) Nzambi ekɔ 2) Bible kakafundama lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi ndo 3) Nzambi ekɔ lo nkamba ndo ekɔ lo ntshɔkɔla etshumanelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ. Kaanga mbele aya ɛnɔnyi efula wamomeka akambo asɔ, dimi salaka la wolo dia mbasɛdingola lushi tshɛ ndo dimi ndjambolaka dia mbeya kana akambo akɔ mpikama wolo. Woho watamayashikikɛ ɔnɔnyi tshɛ di’akambo asɔ wekɔ mɛtɛ, ambokeketsha mbetawɔ kami ndo dietawɔ diami di’ɔnɛ takatane akambo wa mɛtɛ.”

16. Ngande wele akambo wa mɛtɛ wakambiya kadiyɛso kɛmɔtshi?

¹⁶ Kadiyɛso kɛmɔtshi kambotshukama kakamba la New York lo mbalasa kalɔmbɔla  olimu wa l’andja w’otondo mbutaka lo kɛnɛ kendana l’okongamelo waki Jehowa ɔnɛ: “Vɔ oto mbewoya lokombo laki Jehowa lo yoho ya mɛtɛ. Ekɔ mɛtɛ dui dia dimɛna lo woho watanema lokombo laki Nzambi mbala oko 7000 lo Bible. Lekɔ lo ngɛnangɛna ekeketshelo katanema lo 2 Ekondo 16:9, kata ɔnɛ: ‘[Jehowa] atukaka ashu andi lu kete tshe, dia nsukela waku weli la etema tshe le ndi.’” Nde tetemalaka mbuta ate: “Akambo wa mɛtɛ wambɔmɛnya dia dimi pombaka mbɛkɛ otema ami tshɛ le Jehowa nɛ dia lo nsala ngasɔ mbayondonkeketsha. Le mi, diɔtɔnganelo diasami la Jehowa mboleki oshinga wolo. Lekɔ la lowando lo ɔkɛndɛ wele la Yeso lo woho walongolaso ewo k’oshika kaki Nzambi ɔnɛ lasukɛ.”

17. Kakɔna kakayetawoyaka ɔnangɛso ɔmɔtshi ɔnɛ Nzambi ekɔ?

¹⁷ La ntondo ka nde nkoma Okristo, ɔnangɛso ɔmɔtshi laki kombetawɔka ɔnɛ Nzambi ekɔ mbutaka ate: “Etongelo mbetawoyakami ɔnɛ Nzambi nangaka di’anto wa l’andja w’otondo ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ ndo nde hatetawɔ di’asui ntetemala pondjo pondjo. Ndo nto, kaanga mbataleke anto wa l’andja ɔnɛ ndjasha lo awui wa kɔlɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa lo wedi awɔ, wekɔ lo tatetemala mpama lo mbetawɔ, wekɔ l’ohetoheto ndo la ngandji. Paka nyuma k’ekila kaki Jehowa mbakoka nsala dui dia diambo diasalema nshi nyɛ sɔ.”—Adia 1 Petero 4:1-4.

18. Ngande wayaokayɛ lo kɛnɛ kakate anangɛso ahende wɔtɛkɛtshiso l’odingɔ ɔnɛ?

¹⁸ Ɔnangɛso okina laya edja l’okongamelo mbutaka ɛkɔkɔ wakotshutshuya dia nde mbetawɔ akambo wa mɛtɛ wasambishaso ate: “Wekelo ami l’edja k’ɛnɔnyi efula akambetawoya di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo nsala la wolo dia mbokoya Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Lakɛnyi la washo ami kaamɛ kele lam’asami la Jehowa nɛ dia lakɛngɔla efula. Akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible akambisha ekeketshelo ndo ɔngɛnɔngɛnɔ.” Etena kakawambola ɔnangɛso ɔmɔtshi lambolekanya ɛnɔnyi 60 kɛnɛ kakawetawoya dia nde akatane akambo wa mɛtɛ, nde akakadimula lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso Kristo, lo mbuta ɔnɛ: “Takeke la yambalo tshɛ lɔsɛnɔ ndo esambishelo kaki Yeso ndo dui sɔ mbakayotokonya lo mbetawɔ ɛnyɛlɔ kande. Takatshikitanya yoho yaso ya lɔsɛnɔ l’oyango wa ndjasukanya la Nzambi lo tshimbo ya Yeso Kristo. Takayashikikɛ dia paka oshinga w’etshungwelo waki Kristo mbasha panda. Ndo sho mbeyaka dia nde akolɔ oma lo nyɔi. Tekɔ la tolembetelo t’anto wakɛnyi dui sɔ la washo awɔ.”—Adia 1 Kɔrɛtɔ 15:3-8.

19, 20. a) Dui diakɔna diakatɔtɔmiya Pɔɔlɔ etena kakandafundɛ etshumanelo ka la Rɔmɔ? b) Oko weso Akristo wakayakimɔ, naa diɛsɛ diele laso?

¹⁹ Oko weso Akristo woka wanyaso anto ngandji, hatohombe nama ewo k’oshika kele laso k’akambo wa mɛtɛ lo wahɔ aso shoamɛ. Pɔɔlɔ akakane yimba l’anango wa l’etshumanelo ka la Rɔmɔ ate: “Naka wɛ mbewoya lo sɛkɛ la ‘ɛtɛkɛta wele l’onyɔ ayɛ’ dia Yeso ekɔ Nkumadiɔndjɔ ndo wɛ monga la mbetawɔ l’otema ayɛ dia Nzambi akawolola oma lo nyɔi, kete wɛ ayoshimbamɛ. Nɛ dia lo otema mbonga onto la mbetawɔ dikambo dia losembwe, koko l’onyɔ mbasala onto wotelo wa lo sɛkɛ dikambo dia panda.”—Rɔmɔ 10:9, 10.

²⁰ Oko weso Ɛmɛnyi wa Jehowa wakayakimɔ le nde, sho ndjashikikɛka dia sho mbele l’akambo wa mɛtɛ ndo sho mbeyaka ɔnɛ tekɔ la diɛsɛ dia mbetsha anto akina lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi. Oko wakotshaso ɔkɛndɛ aso wa nsambisha, anto hawohombe mambiyama tsho la akambo wetshaso, koko ndo lo dietawɔ diele laso.