Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

‘Wodja wele Jehowa mbele Nzambi kawɔ’

‘Wodja wele Jehowa mbele Nzambi kawɔ’

‘Wodja wele Jehowa mbele Nzambi kawɔ wekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ.’—OSAM. 144:15.

1. Kakɔna kafɔnya anto amɔtshi lo kɛnɛ kendana la wanɛ wele atɛmɔdi waki Nzambi lanɛ la nkɛtɛ?

ANTO efula wakanyiya mbetawɔka esadi eto dia ɛlɔ kɛnɛ, ɛtɛmwɛlɔ wa weke oyadi wa lo Lokristokristo kana bu, hawoleke nkamba olimu lo wahɔ w’anto. Amɔtshi mbetawɔka dia ɛtɛmwɛlɔ wa ngasɔ mamatanyiyɛka Nzambi onongo oma lo wetshelo ndo dionga diawɔ ndo vɔ hawokoke mbetawɔma oma le Nzambi. Vɔ mbetawɔka dia lo ɛtɛmwɛlɔ tshɛ anto w’ɛlɔlɔ wekɔ ndo ɔnɛ Nzambi ekɔ lo mbaɛna ndo mbaetawɔka oko atɛmɔdi ande lanɛ la nkɛtɛ. Vɔ mbutaka dia bu ohomba di’anto asɔ mimɔ oma lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wewɔ ko ntshɔ dia tɔtɛmɔla Nzambi oko wodja ande wa laande. Ko onde kɛsɔ ekɔ mɛtɛ? Tayanga nkondja okadimwelo lo mvusola akambo amɔtshi wa lo Afundelo lo kɛnɛ kendana l’atɛmɔdi wa mɛtɛ waki Jehowa.

WODJA WAKADJE LA NDE SHEKE

2. Waa na wakayokoma wodja waki Nzambi wa laande, ndo kakɔna kakaatshikitanyaka l’anto akina? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

2 Lo etatelo ka ntambe 20 N.T.D., Jehowa akikɔ la wodja ande wa laande lanɛ la nkɛtɛ. Abrahama lelamɛ ɔnɛ “she anto tshɛ wele la mbetawɔ,” aki ɔtɛ wa nkumbo kaki l’anto nkama. (Rɔmɔ 4:11; Etat. 14:14) Emboledi wa la Kanana wakawɔsaka oko ‘ɔnɛnɛ wa woke’ ndo wakɔlɛmiyaka. (Etat. 21:22; 23:6) Jehowa akadje l’Abrahama ndo la tokanula tande sheke. (Etat. 17:1, 2, 19) Nzambi akatɛ Abrahama ate: “Lam’ayutoka ona pami l’atei anyu, kanyuwahemiaki uhekeli. Oso eli olembe wa daka diayunyulamaka, we la tukanula taye. . . . Oso ayuyala djimbetelu ya daka diasami la nyu.” (Etat. 17:10, 11) Ɔnkɔnɛ, Abrahama nde l’apami tshɛ waki lo luudu lande wakahema ohekele. (Etat. 17:24-27) Wahemelo w’ohekele akikɔ djembetelo ya lo demba yakatshikitanyaka tokanula t’Abrahama l’anto akina ndo mbaeyanya oko wodja ɔtɔi wakɔtɔ sheke la Jehowa.

3. Ngande wakayofulanɛka tokanula t’Abrahama?

3 Jakɔba kana Isariyɛlɛ y’okana waki Abrahama, akikɔ l’ana w’apami 12. (Etat. 35:10, 22b-26) L’ɔkɔngɔ diko, vɔ wakayokoma ɛtɛ wa nkumbo wa lo waoho 12 wa l’Isariyɛlɛ. (Ets. 7:8) L’ɔtɛ wa ndjala, Jakɔba nde l’ase luudu lande wakonɔ otsha l’Edjibito lɛnɛ akikɔ Yɔsɛfu y’ɔnande oko ɔnɔmbɔdi wakendaka mbo ya ndɛ ndo onto la hende oma lale Farawɔ. (Etat. 41:39-41; 42:6) Tokanula taki Jakɔba takayokomaka efula oko “ului a wuki w’antu.”—Etat. 48:4; adia Etsha 7:17.

WODJA WAKATSHUNGƆMA

4. L’etatelo, diɔtɔnganelo dia ngande diaki lam’asa ase Edjibito la tokanula ta Jakɔba?

4 Tokanula taki Jakɔba takatshikala l’Edjibito l’edja kolekanyi ɛnɔnyi nkama hiende lo lɛkɛ la Ngɔshɛnɛ, l’okidi wa Nilɛ. (Etat. 45:9, 10) Ondo vɔ waki la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’ase Edjibito suke l’ɛnɔnyi lokama w’etatelo ndo vɔ wakadjasɛka lo esomba wa totshitshɛ wa lɛkɔ walama ɛkɔkɔ ndo ngɔmbɛ. Vɔ wakalongɔma la wasaso tshɛ oma le Farawɔ lakeyaka Yɔsɛfu ndo lakawandolaka. (Etat. 47:1-6) Ase Edjibito wakahetshaka alami w’ɛkɔkɔ. (Etat. 46:31-34) Koko vɔ wakahombe mbetawɔ di’ase Isariyɛlɛ asɔ mbidjasɛ lawɔ.

5, 6. a) Ngande wakayotshikitanaka akambo le ekambi waki Nzambi l’Edjibito? b) Ngande wakake Mɔsɛ, ndo kakɔna kakasalɛ Jehowa ekambi ande?

5 Akambo wakayotshikitanaka efula le ekambi waki Nzambi. “L’okongo diku khum’ekanga k’uyuyu, laki kumbeya Josefu, akulela l’Edjibitu. Ku ndi akatela asikandi ati; Nyendi asi Isariyele ane! Vo wambuya la wudja wutuleki wuki ndu wulu. Osoku asi Edjibitu wakaleki mbakambia ulimu la ngala. Wakete nyumu yawo wetshu la elimu wa wulu: ulimu wa nsoha kete la mbula atafadi, la tumu tshe ya lu dikambo. Vo wakâkambiaka tumu tshe yakawawashaka la ngala.”—Etum. 1:8, 9, 13, 14.

6 Farawɔ akadje didjango dia vɔ ndjaka ana w’apami w’ase Hɛbɛru tshɛ lo eotwelo kawɔ. (Etum. 1:15, 16) L’etena kɛsɔ mbakotɔ Mɔsɛ. Etena kakinde la ngɔndɔ shato, nyango akatowoshɛka lo lɔlɛngɛ laki l’omamu wa ndjale ka Nilɛ ko ɔna womoto laki Farawɔ akatowosholaka ndo akawodia. Diɛsɛ ko lo nshi yakinde dikɛnda, Mɔsɛ akodiɛma oma le Jɔkɛbɛdɛ ya nyango laki la kɔlamelo ndo Mɔsɛ akayokomaka ɔtɛmɔdi wa kɔlamelo waki Jehowa. (Etum. 2:1-10; Hɛb. 11:23-25) Jehowa ‘akɛnyi’ asuyi w’ekambi ande ndo akɔshi yɛdikɔ ya mbatshungola lo tshimbo ya Mɔsɛ. (Etum. 2:24, 25; 3:9, 10) L’etena kɛsɔ, vɔ wakakoke nkoma wodja ‘wakatshungɔma’ oma le Jehowa.—Etum. 15:13; adia Euhwelu k’Elembe 15:15.

EKAMBI WAKI NZAMBI WAKAYOKOMA WODJA WA WOKE

7, 8. Ngande wakakome ekambi waki Jehowa wodja w’ekila?

7 Kaanga mbele polo laasɔ ko Jehowa atakongɛ ase Isariyɛlɛ oko wodja, nde akawaeyaka oko ekambi ande. Mɔsɛ nde la Arɔna wakalowanyema dia totɛ Farawɔ ɔnɛ: “[Jehowa, Nzambi k’]Isariyele, kata ati: Ukimo wudja ami watshu, keli watuyali la lushi la wuki l’usui wa shenga dikambu diami.”—Etum. 5:1.

8 Jehowa akatome asui dikumi ndo Farawɔ l’alembe ande wakadiakema lo Ndjale ka Bela di’ase Isariyɛlɛ ntshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ la l’Edjibito. (Etum. 15:1-4) La ntondo ka ngɔndɔ shato nkoka, Jehowa akadje l’ase Isariyɛlɛ sheke lo dikona dia Sinai ndo akawasha daka nɛ: “Naka nyayulunga diui diami, ndu nyayulama daka diami, nyu nyayuyala wudja ami l’atei a wedja tshe, . . . wudja w’ekila.”—Etum. 19:5, 6.

9, 10. a) Lo ndjela Euhwelu k’Elembe 4:5-8, ngande wele Ɛlɛmbɛ wakatshikitanyaka ase Isariyɛlɛ la wedja ekina? b) Ngande wakahombe ase Isariyɛlɛ mɛnya vɔamɛ dia wekɔ ‘wodja w’ekila le Jehowa’?

9 Etena kakiwɔ l’Edjibito ntondo ka vɔ ndjɔtɔ lo lɔhɔmbɔ, ase Hɛbɛru wakakongɛma lo waa nkumbo ndo nkumbo tshɛ kaki la ɔtɛ atɔ. L’ɛnyɛlɔ k’ekambi waki Jehowa wakasɛnɛ la ntondo kawɔ, ɛtɛ wa nkumbo ɛsɔ wakakambaka oko emboledi, toshushi ndo oko ɛlɔmbɛdi dikambo di’ase nkumbo yawɔ. (Etat. 8:20; 18:19; Jobo 1:4, 5) Lo tshimbo ya Mɔsɛ, Jehowa akasha ase Isariyɛlɛ ɛlɛmbɛ wakakoke mbatshikitanya la wedja ekina. (Adia Euhwelu k’Elembe 4:5-8; Osam. 147:19, 20.) Ɛlɛmbɛ wakɛnyaka woho wakahombaka olimu w’ɔlɔmbɛdi kambema ndo ‘dikumanyi’ mbakahembolaka akambo la losembwe, vɔ wakalɛmiyamaka l’ɔtɛ wakaweyaka akambo ndo wakiwɔ la lomba. (Euh. 25:7, 8) Ɛlɛmbɛ wakasha wodja w’oyoyo ɔsɔ ɛlɔmbwɛlɔ kendana la lɔsɛnɔ lawɔ la lushi la lushi ndo woho wakawahombe tɛmɔlaka.

10 Yema tshitshɛ la ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Jehowa akawaohola ɛlɛmbɛ ande ndo Mɔsɛ akawatɛ ɔnɛ: ‘Ndo ɛlɔ, Jehowa amboka etelo kanyu kɛnya dia nyayonga wodja ande, ɛngɔ kande ka laande oko wakandanyolake ndo dia nyayokitanyiyaka ɛlɛmbɛ ande tshɛ, ndo dia nde ayonyodiya la diko dia wedja ekina tshɛ wakandatonge, ayonyosha lotombo, lokumu ndo kɛnɛmɔ naka nyu mɛnya dia nyekɔ wodja w’ekila le Jehowa Nzambi kanyu, oko wakandalake.’—Euh. 26:18, 19.

ANTO WAKI KOMONGA ASE ISARIYƐLƐ WAKAKOKAKA NTƐMƆLA KAAMƐ LA WODJA WA NZAMBI

11-13. a) Waa na wakasɔhana la wodja waki Nzambi wakandasɔnɛ? b) Kakɔna kakahombaka onto tshɛ laki komonga ose Isariyɛlɛ nsala naka nde alanga ntɛmɔla Jehowa?

11 Kaanga mbele l’etena kɛsɔ ko Jehowa aya la wodja ande wakandasɔnɛ lanɛ la nkɛtɛ, nde koshimba dia wanɛ waki komonga ase Isariyɛlɛ monga kaamɛ la wodja ande. Nde aketawɔ di’anto akina waki komonga ase Isariyɛlɛ ‘nsɔhana lawɔ’ mbidja ndo ase Edjibito dia vɔ ntshɔ kaamɛ la ekambi ande etena kakandaatshungola oma l’Edjibito. (Etum. 12:38) Etena kakaye sui di’esambele, anto amɔtshi “l’atei w’ekambi wa Farayo” wakoke dui diaki Jehowa wɔma ndo aha la taamu vɔ wakakome l’atei w’anto wakasɔhana l’ekambi waki Nzambi lo ntshika Edjibito ko ntshɔ kaamɛ l’ase Isariyɛlɛ.—Etum. 9:20.

12 Yema tshitshɛ la ntondo k’ase Isariyɛlɛ ntehɔ Jɔrɔdana dia vɔ tokita nkɛtɛ ya Kanana, Mɔsɛ akawatɛ dia vɔ ‘mbokaka angɛndangɛnda waki l’atei awɔ ngandji.’ (Euh. 10:17-19) Wodja waki Nzambi wakandasɔnɛ ɔsɔ wakahombe mbetawɔ angɛndangɛnda waki l’atei awɔ wanɛ waketawɔka nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wakashama lo tshimbo ya Mɔsɛ. (Lew. 24:22) Ase wedja amɔtshi wakayokomaka atɛmɔdi waki Jehowa ndo vɔ wakayaoke oko Ruta y’ose Mɔaba lakatɛ Naɔmi y’ose Isariyɛlɛ ate: “Wudja aye, wayuyala wudja ami, ndu [Nzambi, k’aye], ayuyala [Nzambi k’]ami.” (Ruta 1:16) Vɔ wakayokoma ambetawudi w’ase wedja ndo apami awɔ waketawɔ mbahema ohekele. (Etum. 12:48, 49) Jehowa akawaetawɔ dia vɔ monga l’atei wa wodja ande wakandasɔnɛ.—Wal. 15:14, 15.

Ase Isariyɛlɛ wakokaka angɛndangɛnda ngandji (Enda odingɔ 11-13)

13 Etena kakawasapolaka tɛmpɛlɔ kaki Sɔlɔmɔna, yɛdikɔ mɔtshi yakɔsama lo kɛnɛ kendana la wanɛ waki komonga atɛmɔdi w’ase Isariyɛlɛ oko wɛnyamidiɔ lo dɔmbɛlɔ diakasale Sɔlɔmɔna ɔnɛ: “Naka ongendangenda waha usi Isariyele ayuya uma lu kete y’etali dikambu dia lukumbu laye la wuki, lunya laye la wulu ndu lunya laye [losembwe,] lam’ayunduya dia ndjolomba lu luudu lone, kuwukeli l’ulungu lu dihuli diudjashiye. Kutshaki akambu tshe wambukolomba ongendangenda ako, dia wedja tshe wa la kete mbeya lukumbu laye la nkukaka woma uku wudja aye Isariyele, la dia vo mbeya vati: Watetaka luudu lone lakamahiki lukumbu laye.” (2 Ek. 6:32, 33) Lam’ele ngasɔ mbakidiɔ ndo lo nshi yaki Yeso, onto tshɛ laki komonga ose Isariyɛlɛ lakakombolaka ntɛmɔla Jehowa, akahombaka nsɔhana la wodja Ande wakadje la nde sheke.—Jni. 12:20; Ets. 8:27.

WODJA W’ƐMƐNYI

14-16. a) Lo woho akɔna wakahombe ase Isariyɛlɛ monga wodja w’ɛmɛnyi le Jehowa? b) Kakɔna kahomba ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ mbuta?

14 Ase Isariyɛlɛ wakatɛmɔlaka Jehowa Nzambi kawɔ koko wedja ekina wakatɛmɔlaka tozambizambi tawɔ. Diakɔ diele dimbola di’ohomba nɛ diakahombe kadimɔma: Akɔna ele Nzambi ka mɛtɛ? Lo nshi y’ɔprɔfɛta Isaya, Jehowa akate dia dimbola sɔ diakahombe kadimɔma oko wakoka dimbola dimɔtshi kadimɔma lo tominadi. Nde akate dia naka tozambizambi t’ase wedja tekɔ mɛtɛ, kete vɔ pombaka ntondja ɛmɛnyi awɔ hita lo kɛnɛ kendana la kilombo kɛsɔ. Nde akate ate: “Wedja tshe wamotshami kame, la antu wasangani. Akona [l’atei wa tozambizambi] eya ntutela akambu wakatama ntundu? Watundja emenyi awo dia vo nkundja luha. Antu wuki, wati vati: mete kewo.”—Is. 43:9.

15 Tozambizambi t’ase wedja komonga l’akoka wa ntondja tolembetelo tashikikɛ dia vɔ waki mɛtɛ tozambizambi. Tozambizambi tɔsɔ taki dikishi diaki komonga l’akoka wa ntɛkɛta ndo takalɔmbaka paka di’anto tikokɛ. (Is. 46:5-7) Lo wedi ande, Jehowa akatɛ Isariyɛlɛ wodja ande ate: “Emenyi ami mbenyu, . . . Nyu nyeli ekambi ami wakamasonola, dia nyu mbeya, mbetawomi la nimbitela nyati: dim’akone. Nduku etemolatemola kakiko la ntundu kami. Nduku kene kayuyala l’okongo ami. Dimi keli [Jehowa], nduku ushimbedi ukina weko, paka dime. . . . Nyu nyeli emenyi ami, dimi keli [Nzambi].”—Is. 43:10-12.

16 Polo lo yɛdikɔ yakɔna yakahombe dimbola di’ɔnɛ “akɔna ele Nzambi ka mɛtɛ” mimbɔma? Ekambi waki Jehowa wakandasɔnɛ mbeyaka hwe dia Jehowa mbele Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ. Nde mbaetaka ɔnɛ “wudja wakamayatungela dia vo [dianganya] lutumbu lami.” (Is. 43:21) Vɔ wakikɔ wodja wakɛmbaka lokombo lande. Etena kakawatshungɔ oma l’Edjibito l’ekimanyielo kaki Jehowa, vɔ wakahombe nsukɛ lowandji lande la ntondo ka wedja ekina waki la nkɛtɛ. Vɔ wakakoke mɛtɛ mbuta ɛtɛkɛta wele oko wɛnɛ wakayofundaka ɔprɔfɛta Mika lo dikambo di’ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ ɔnɛ: “Wudja la wudja, watuyelaka lukumbu la etemolatemola kawo, keli shu tayuyela lukumbu la [Jehowa Nzambi k]asu, pundju pundju.”—Mika 4:5.

WODJA WAKATƆMBƆKƆ

17. Lande na kakɔshi Jehowa ase Isariyɛlɛ oko ɔkɔdi wa vinyɔ w’anyanya?

17 Lonyangu ko ase Isariyɛlɛ kotshikala la kɔlamelo le Jehowa Nzambi kawɔ. Vɔ waketawɔ sɛngiyama oma le wedja ekina wakatɛmɔlaka tozambizambi takasalema l’esongo ndo la ave. Lo ntambe k’enanɛi N.T.D., ɔprɔfɛta Hɔsɛya akafunde ate: “Isariyele eli uku okodi wa vinyo watotokaka elua efula . . . mbakawafudia diakelu diawo . . . Etema awo wambuyala lu beke pendi. Kakiane, vo wutsha memba wutshu w’unungu awo.” (Hos. 10:1, 2) Ɛnɔnyi oko lokama l’akumi atanu l’ɔkɔngɔ, Jeremiya akayoholaka ekambi waki Jehowa waki komonga la kɔlamelo ɛtɛkɛta ɛsɔ ɔnɛ: “Dimi lakanyune wuhu wuleki ololo, lukuno luleki dimena. Ukundi ambunyukadimo dia ndjala tahi y’anyanya, wuhu wutshikitanyi la wuhu ami. Lend’eli ditemolatemola dianyu, diakanyayatshela? Diemali, naka dio mbeyaka nyushimbela lu etena ka pa! . . . Wudja ami wambumbuhela.”—Jer. 2:21, 28, 32.

18, 19. a) Ngande wakatewoyisha Jehowa dia nde ayotondja wodja w’oyoyo dia lokombo lande? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

18 Lo dihole dia vɔ ntɔ elowa w’amɛna lo ndjasha lo ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ndo nsala akambo oko ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo, ase Isariyɛlɛ wakatɔ elowa wa kɔlɔ lo tɛmɔlaka dikishi. Yeso akatɛ ewandji w’ase Juda waki la dungi pende wa lo nshi yande ate: “Wayonyɔkɔsɔla Diolelo dia Nzambi, ko wayodisha wodja watɔ elowa adiɔ.” (Mat. 21:43) Paka wanɛ wele lo “sheke y’oyoyo” wakewoya Jehowa lo tshimbo y’ɔprɔfɛta Jɛrɛmiya mbakakoke monga lo sheke y’oyoyo, mbuta ate Isariyɛlɛ wa lo nyuma. Lo kɛnɛ kendana la Isariyɛlɛ wa lo nyuma wakakoke ndjonga lo sheke y’oyoyo shɔ, Jehowa akate ɔnɛ: “Dimi layuyala [Nzambi k]awo, ku vo wayuyala wudja ami.”—Jer. 31:31-33.

19 L’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ wa lo demba nshisha kɔlamelo yawɔ, Jehowa akakenge Isariyɛlɛ wa lo nyuma wodja ande lo ntambe ka ntondo oko wakatashidi dita. Ko waa na wele ekambi ande la nkɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ? Ngande wakoka anto w’etema ɛlɔlɔ mbeya atɛmɔdi wa mɛtɛ waki Nzambi? Awui asɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.