1, 2. a) Lande na kele ase Isariyɛlɛ 24 000 wakashisha ɛtshɔkɔ wa diambo? b) Lande na kele ɛnyɛlɔ kɛsɔ tɔhɛmɔlaka ɛlɔ kɛnɛ?

YEMA tshitshɛ la ntondo ka wodja w’Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, apami nunu akumi “wakunana la amantu w’asi Moaba.” Etombelo waki la dui sɔ ele, anto 24 000 wakadiakema oma le Jehowa. Ohokana yimba lo woho wele ase Isariyɛlɛ waki suke la mɛna okotshamelo wa sango diawɔ diakawakongɛka edja, koko wakayoshishaka ɛtshɔkɔ wa diambo ɛsɔ nɛ dia wakayɔkɔka lo ehemba.—Wal. 25:1-5, 9. 

² Ɛnyɛlɔ ka kɔlɔ kɛsɔ kakafundama lo Bible “dia tɔhɛmɔla sho wanɛ wasɛna lo ekomelo k’etena kɛnɛ.” (1 Kɔr. 10:6-11) Lam’ele wekɔ nsɛna lo etena k’ekomelo ka “nshi y’ekomelo,” ekambi waki Nzambi wayanga mbɔtɔ lo andja w’oyoyo wa losembwe. (2 Tim. 3:1; 2 Pet. 3:13) Lonyangu ko, atɛmɔdi amɔtshi wa Jehowa wakatshike ndjalama. Vɔ wakandama lo djonga y’awui wa mindo ndo wekɔ lo diɛnɛ la etombelo wa kɔlɔ w’oma lo lɔkɛwɔ la mindo. Anto asɔ wekɔ lo waale wa nshisha ɛtshɔkɔ wa pondjo.

3. Lande na kahomba atshukanyi nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ndo ekokelo kaki Jehowa? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

³ Lam’ele awui wa mindo wamboleka fulanɛ ɛlɔ kɛnɛ, wadi  l’omi pombaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ndo ekokelo kaki Jehowa diaha welo wadjawɔ dia nama diwala diawɔ monga anyanya. (Adia Osambu 127:1.) Tayanga nsɛdingola woho wakoka atshukanyi nkeketsha diwala diawɔ lo namaka etema awɔ, ntetemala ndjasukanya la Nzambi, ndɔta l’onto l’oyoyo, sawolaka dimɛna ndo mbishanaka kɛnɛ kahombama.

4. Kakɔna kakayokonyaka Akristo amɔtshi lo nsala awui wa mindo?

⁴ Ngande wakoka Okristo ndjonga la lɔkɛwɔ la mindo? Mbala efula, dui sɔ tatɛka oma lo washo. Yeso akalembetshiya ate: “Onto tshɛ latetemala menda womoto polo lo mbokombola, nde amboshila nsala la nde loseka l’otema.” (Mat. 5:27, 28; 2 Pet. 2:14) Akristo efula wakayoyasha lo awui wa mindo wakalanya lonyuma lawɔ lo mendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka, mbadia ekanda watɛkɛta di’awui wa mindo kana lo menda awui wa mindo l’Ɛtɛrnɛtɛ. Akina wakende la lolango lawɔ filmɛ ya mindo, teyatrɛ kana awui akina wa lo televiziɔ. Akina wakatshu lo waa barɛ ya l’etsho, lo ahole walɔta anto ɛlɔtɔ watshika tenyi dia demba dia nsɔnyi l’andja kana lo ahole waminyaminyawɔ anto l’alemba.

5. Lande na kahombaso nama etema aso?

⁵ Amɔtshi wakakɔ lo ehemba l’ɔtɛ wakawayasha le angɛnyi wa kɔlɔ. Lo andja ɔnɛ wele anto bu la elelo ndo wayasha tshavu lo weho tshɛ w’awui wa mindo, ekɔ dui dia wɔdu di’onto lambɔkɔmɔ ndo lamboshisha elongamelo ndjonga la nsaki ya kɔlɔ otsha le onto lele bu olonganyi ande. (Adia Jeremiya 17:9, 10.) Yeso akate ate: “Oma l’otema mbatotombaka tokanyi ta kɔlɔ, diakatanelo, loseka, monanyi.”—Mat. 15:19.

6, 7. a) Kakɔna kakoka ntomba naka nsaki ya kɔlɔ ndola l’otema w’onto? b) Ngande wakoka onto mbewɔ dia mfukutanya lonyuma lande?

⁶ Naka nsaki ya kɔlɔ ndola lo etema awɔ wa lokeso, kete anto ahende waya la diɔtɔnganelo dimɔtshi mbeyaka ndjokashimɔ ko wosawola awui wotowosawola paka la elonganyi awɔ. Oma laasɔ, vɔ mbeyaka nsala dia vɔ tanemaka kaamɛ mbala efula ndo mbeyaka mɛnama dia ndooko ka kɔlɔ kasalawɔ ndo oko wekɔ lo tahomana mbala la mbala aha mbokana. Lam’ataleke mfula nsaki yawɔ mbataleke ndana lonyuma lawɔ. Naka vɔ talekaka mfudia diɔtɔnganelo diawɔ otsha lo pɛkato, kete ayoyonga wolo vɔ mpembola, kaanga mbele vɔ mbeyaka dia wekɔ lo nsala kɔlɔ.—Tuk. 7:21, 22.

⁷ Lonyuma talanaka yemayema etena katonge anto la nsaki ya kɔlɔ ndo asawo wakonya lo kimanɛ l’anya, mbikana ɛlɔmɔ, kimanɛ lo demba, kimanɛ lo yoho y’emula nsaki ya demba, kana salanɛ totshelo tokina ta ngandji talɔmbama paka le atshukanyi. L’ekomelo a shimu, vɔ ‘kotwamaka ndo kesamaka la nsaki yawɔ hita oko onto landama oma le nyama.’ Etena katshɔ nsaki yawɔ diemi, “tɔ mbotaka pɛkato,” mbuta ate awui wa mindo wa dieyanelo. (Jak. 1:14, 15) Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dui dia lonyangu. Vɔ koka mbewɔ diaha lonyuma lawɔ ndjofukutana lo mbetawɔ dia Jehowa nkeketsha dilɛmiɛlɔ diawɔ lo ekila ka diwala. Ko ngande wakokawɔ nsala dui sɔ?

8. Ngande wele mbɔtɔ lɔngɛnyi la Jehowa tokokɛka lo yimba?

⁸ Adia Osambu 97:10. Mbɔtɔ lɔngɛnyi la Jehowa ekɔ kiɔkɔ y’ekokelo ka lo yimba.  Naka sho mbeka waonga w’ohomba waki Nzambi ndo nsala la wolo dia ‘mbokoya, oko weso anande wa ngandji, ndo ntetemala nkɛndakɛnda lo ngandji,’ kete tayonga suke dia ntona “monanyi ndo weho tshɛ w’akambo wa mindo.” (Ɛf. 5:1-4) Naka atshukanyi mbeya dia “Nzambi ayolombosha akanga wa monanyi la akanga wa loseka,” kete vɔ wayosala la wolo dia diwala diawɔ mbɔsama la kɛnɛmɔ ndo aha la mindo.—Hɛb. 13:4.

9. a) Ngande wakashike Yɔsɛfu tanga la ntondo k’ohemba wa monanyi? b) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo ɛnyɛlɔ kaki Yɔsɛfu?

⁹ Ekambi waki Nzambi ɛmɔtshi wakashisha kɔlamelo yawɔ lo mbetsha wenya kaamɛ l’ɔkɔngɔ w’olimu l’asekawɔ wa l’olimu wele bu Ɛmɛnyi wa Jehowa. Oyadi wonya w’olimu, ehemba koka monga. Etena kakinde lo dihole diande di’olimu, Yɔsɛfu laki ɔlɔngɔlɔngɔ w’olangala akɛnyi dia wadi aki owandji ande ekɔ lo mbɔɔnganya. Lushi tshɛ, womoto ɔsɔ akonaka dia mbɔkɔsha. L’ekomelo, nde “akûkimela lu dihondo, ata ati: Yaka tetami.” Koko Yɔsɛfu akasale tshɛ dia ndawɔ oma lalende. Kakɔna kakakimanyiya Yɔsɛfu dia nde ntetemala nama lonyuma lande la ntondo k’ehemba wa ngasɔ? Kɛnɛ kakokimanyiya ele, woho wakandayashikikɛ dia nama diɔtɔnganelo diasande la Nzambi ndo kɛsɔ mbakokimanyiya diaha nde mbeyana la wamato ndo nama olowanyi ande. Lam’ele nde akatshikala nge, wakawonya oma l’olimu ndo wakawodje lo lokanu kaanga mbakinde kosala ndooko dui, koko Nzambi akɔtshɔkɔla. (Etat. 39:1-12; 41:38-43) Oyadi l’olimu kana lo ahole akina, Okristo pombaka mbewɔ ndjadja l’ehemba wakoka ndjookonya dia nsala kɔlɔ l’onto lele keema olonganyi ande.

10. Ekokelo kakɔna katosha l’onto l’oyoyo?

¹⁰ L’onto l’oyoyo mongaka “lo ndjela lolango la Nzambi lo losembwe ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ” ndo lɔ kimanyiyaka dia wadi l’omi nkeketsha lonyuma lawɔ. (Ɛf. 4:24) Wanɛ walɔta lonto l’oyoyo ‘ndjakaka’ tenyi diawɔ dia demba “lo kɛnɛ kendana la monanyi, akambo wa mindo, nsaki ya dieyanelo, nsaki ya kɔlɔ.” (Adia Kɔlɔsayi 3:5, 6.) Tshɛkɛta ‘ndjaka’ mɛnyaka dia sho pombaka ndɔshana la wolo aso tshɛ la nsaki ya demba ya kɔlɔ. Sho pombaka nto mbewɔ oseka dui tshɛ diakoka memula nsaki ya dieyanelo otsha le onto lele bu olonganyi aso. (Jobo 31:1) Lam’ele tekɔ lo mbɔtɔnganyiya nsɛnɔ yaso la lolango laki Nzambi, sho mbekaka woho wa ‘mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ ndo nkukutɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.’—Rɔmɔ 12:2, 9.

11. Ngande wakoka l’onto l’oyoyo nkeketsha diwala?

¹¹ L’onto l’oyoyo mɛnyaka “efanelo ka Ɔnɛ lakalitonge,” mbuta ate Jehowa. (Kɔl. 3:10) Wadi l’omi koka nkondja ɛtshɔkɔ efula naka vɔ nkeketsha lonyuma lawɔ lo ndɔta “kɛtshi k’efula, lɔsɛngɔ, okitshakitsha, memakana ndo solo dia lotutsha.” (Kɔl. 3:12) Vɔ mongaka nto la diɔtɔnganelo lam’asawɔ etena ketawɔwɔ dia “wɔladi wa Kristo [nɔmbɔla etema awɔ.]” (Kɔl. 3:15) Mbokɛmaka d’atshukanyi kondjaka difuto lo monga la “ngandji k’oma k’ɛse otema” lam’asawɔ. Kɛsɔ mbashaka ɔngɛnɔngɛnɔ dia vɔ monga suke dia “nɛmiyana.”—Rɔmɔ 12:10.

12. Oko leyɛ, waonga akɔna wele ohomba dia diwala monga la ɔngɛnɔngɛnɔ?

¹² Etena kakawawambola dia mbeya waonga wakimanyiya dia diwala diawɔ monga la ɔngɛnɔngɛnɔ, Sid akate ate: “Ngandji mbele dionga dioleki ohomba  diatotongaka la diɔ. Sho mɛnaka nto dia memakana ekɔ ohomba efula.” Sonja ya wadɛnde kotshaka ate: “Lɔsɛngɔ ekɔ mɛtɛ dionga di’ohomba. Sho salaka la wolo dia monga la ndjakitshakitsha kaanga mbele keema wɔdu nsala dui sɔ.”

13. Dui diakɔna diakimanyiya dia dimama dia diwala ntshikala nge, ndo lande na?

¹³ Aha la taamu, sawo dia dimɛna ekɔ dui dimɔtshi di’ohomba dia dimama dia diwala ntshikala nge. Ayonga mɛtɛ dui dia lonyangu naka atshukanyi sawolaka l’anto akina la dilɛmiɛlɔ di’efula ndeka woho wasawolawɔ lam’asawɔ. Naka atshukanyi nsala la wolo dia ntshika “lotunu la wolo, nkɛlɛ, odudu, ehangohango ndo ntɛngɔ,” kete vɔ wayokeketsha diwala diawɔ. (Ɛf. 4:31) Lo dihole dia mbetɛ diwala ɔlɛlɔ la ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ kana kɔmwana, atshukanyi pombaka tondjanɛka ɛtɛkɛta wa la lɔsɛngɔ ndo la kɛtshi.—Ɛf. 4:32.

14. Naa etsha wahombaso mbewɔ?

¹⁴ Bible mbutaka dia ekɔ “etena ka nembohala.” (Und. 3:7) Kɛsɔ halange nembetshiya dia sho pombaka ntshikala ki aha sho nsawola l’olonganyi aso. Womoto ɔmɔtshi lotshukami ladjasɛ l’Allemagne mbutaka ate: “Lo tena dia ngasɔ, naka wɛ ntshikala ki, kete dui sɔ koka nyangiya olonganyi ayɛ.” Nde kotshaka ate: “Kaanga mbele bu dui dia wɔdu ntshikala ki wonya weyɛ la lonyangu, kɛsɔ hɛnya dia ekɔ dimɛna ntondja tohaso dia wɛ ndjaoka dimɛna. Naka wɛ mbuta kana nsala dui dimɔtshi aha la nkanyiya, kete dui sɔ koka nyangiya olonganyi ayɛ ndo kɛsɔ mbeyaka monga oko onto lambodja esɔ lo dja.” Wadi l’omi hawokoke nkandola ekakatanu awɔ lo ntɛkɛta la ehangohango kana lo ntona nsawola lam’asawɔ. Lo dihole dia vɔ nsala ngasɔ, vɔ koka nkeketsha diwala diawɔ lo nsala diaha ɔkɔmwɛlɔ monga tshondo ya mbekelo kana monga anto wataloya akambo.

15. Ngande wakoka sawo dia dimɛna nkeketsha diwala?

¹⁵ Dimama dia diwala keketalaka naka atshukanyi tshungolaka etena ka nkɛtshanya awui amɔtshi. Oko wele kɛnɛ kataso  kekɔ ohomba mbele ndo yoho yataso dui dimɔtshi ekɔ ohomba. Ɔnkɔnɛ, kaanga lo tena di’ekakatanu, sala la wolo dia kɛnɛ katayɛ monga la nɛmɔ oma lo wondjo ayɛ wa dui ndo yoho yayɛ ya ntɛkɛta. Lo nsala ngasɔ, olonganyi ayɛ ayonga suke dia kohokamɛ. (Adia Kɔlɔsayi 4:6.) Wadi l’omi koka nkeketsha diwala diawɔ lo sawolaka dimɛna lo tondjaka ‘paka ɛtɛkɛta wele amɛna dia nkeketsha ndo dia ɛtɛkɛta akɔ monga la wahɔ’ le elonganyi awɔ.—Ɛf. 4:29.

16, 17. Lande na kele ekɔ ohomba di’atshukanyi nkotsha nsaki ya longandji ndo ya dieyanelo y’elonganyi awɔ?

¹⁶ Yoho mɔtshi yakoka atshukanyi nkeketsha diwala diawɔ ele lo nyangaka wahɔ w’elonganyi awɔ ndo kotshaka ehomba w’elonganyi awɔ ntondo. (Flpɛ. 2:3, 4) Waomi la wadi pombaka monga suke dia nkotsha nsaki ya longandji ndo ya dieyanelo y’elonganyi awɔ.—Adia 1 Kɔrɛtɔ 7:3, 4. 

¹⁷ Lonyangu ko, atshukanyi amɔtshi ndjotonaka dia nkotsha nsaki ya longandji ndo ya dieyanelo y’elonganyi awɔ ndo apami amɔtshi mɛnaka dia naka nde monga la lɔsɛngɔ kete nde aya ɔkɔmbɔdi djɛsɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nyu waomi nyosale la wolo dia mbeya nsaki ya wadɛnyu.” (1 Pet. 3:7, Phillips) Omi pombaka mbeya dia mbisha wadɛnde kɛnɛ kahombama, halembetshiya tsho mbeyana lande. Womoto ndekaka monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala naka omɛnde mbolangaka ndo mbokaka kɛtshi lo tena dikina oleki wonya wa dieyanelo. Naka vɔ ahende mbokana ngandji ka la nkɛtshi, kete wayokotsha ehomba awɔ wa longandji ndo wa lo demba.

18. Ngande wakoka wadi l’omi nkeketsha dimama dia diwala diawɔ?

¹⁸ Onto hakoke mbisha yɛkɛ nɛndɛ dia nshisha kɔlamelo lo diwala. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, naka sho bu la lɔsɛngɔ kete olonganyi aso koka ndjoyanga kɛtshi ndo longandji oma le onto okina. (Tuk. 5:18; Und. 9:9) Diakɔ diele, Bible pɛmɔlaka atshukanyi ɔnɛ: “Tanyotonake mbeyana lam’asanyu [ndo mbishana kɛnɛ kahombama,] onyake naka nyambokana nyu akɔ ahende l’edja ka etena kakashikikɛma.” Lande na? “Diaha Satana ntetemala nyohemba l’ɔtɛ wahanyayakimɛ.” (1 Kɔr. 7:5) Ayonga dui dia kɔlɔ efula naka wadi l’omi mbetawɔ dia Satana nkamba la woho ‘wahawayakimɛ’ dia nkonya ɔmɔtshi lo nsala loseka. Ndo nto, naka otshukanyi tshɛ “nyanga wahɔ w’onto okina, koko aha wahɔ ande hita” ndo naka vɔ mbishanaka kɛnɛ kahombama oko djembetelo ya ngandji koko aha oko onto latshutshuyawɔ la wolo, kete dui sɔ koka nkeketsha diwala diawɔ.—1 Kɔr. 10:24.

19. Kakɔna kahombaso ndjashikikɛ dia nsala, ndo lande na?

¹⁹ Taya suke la mbɔtɔ lo andja w’oyoyo wa losembwe. Diakɔ diele, naka sho ndjasha lo nsaki ya demba, kete dui sɔ koka monga wale leso oko wakidiɔ le ase Isariyɛlɛ 24000 l’oswe wa Mɔaba. L’ɔkɔngɔ wa Ɔtɛkɛta wa Nzambi tɛnya awui wa kɔlɔ wakakomɛ ase Isariyɛlɛ, vɔ tɔhɛmɔlaka ɔnɛ: “Ɔnɛ lafɔnya ate nde memala, ayalame diaha nde nkɔ.” (1 Kɔr. 10:12) Ekɔ mɛtɛ ohomba dia sho nkeketsha awala aso lo ntshikala la kɔlamelo le Shɛso lele l’olongo ndo le elonganyi aso. (Mat. 19:5, 6) Ɔnɛ mbele etena koleki ohomba kahombaso nsala “kɛnɛ tshɛ kakoka[so] nsala dia ndjotanema [la ntondo kande] aha la vadi ndo aha l’ɛkɔmɔ ndo lo wɔladi.”—2 Pet. 3:13, 14.