Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?

Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?

‘Ngandji kekɔ oko lombe la wolo la dja ya Jehowa.’—LIM. 8:6.

1, 2. Waa na wakoka nkondja wetshelo lo nsɛdingola la yambalo tshɛ dibuku dia Limbu la Solomona, ndo lande na? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

L’ƆKƆNGƆ w’ɔnangɛso ɔmɔtshi mbisha sawo dia diwala di’atshukanyi amɔtshi, nde akate ɔnɛ: ‘Vɔ akɔ ahende wekɔ lo mendana tɛɛ ndo wakakimane l’anya. Ndooko onto lakoka mbidja taamu dia vɔ wekɔ lo mbokana ngandji ka mɛtɛ.’ Etena kakakɛnyaka atshukanyi w’eyoyo asɔ lokombe lo dihole diakasalema fɛtɛ, ɔnangɛso lakasha sawo aki la ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo akayambolaka ɔnɛ: ‘Onde diwala diawɔ diayotshikala pondjo? Naka ɛnɔnyi efula mbeta oma lanɛ, onde ngandji kawɔ kayofula, ko kana tɔ kayoyɔla?’ Naka atshukanyi mbokana ngandji ka mɛtɛ ndo kakikɛ, kete vɔ wayokenga diwala di’oshika. Lam’ele awala efula wekɔ lo mvɔ, bu kɔlɔ mimbola dia mbeya kana anto koka mbokana ngandji ka pondjo pondjo.

2 Oyadi lo nshi ya Nkumekanga Sɔlɔmɔna ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja, anto kondekaka mbokana ngandji ka mɛtɛ. Sɔlɔmɔna akafunde lo kɛnɛ kendana la woho waketaka akambo lo nshi shɔ ɔnɛ: “Dimi lakatani pami ka yimba otoi l’atei w’apami kinunu, keli l’atei w’amantu tshe, nduku otoi. Dikambu otoi: nyulungi dikambu diakamatani, [Nzambi] akatungi untu l’usimbwi. Keli vo watuyangaka akambu efula wa mbaetoya.” (Und. 7:26-29) L’ɔtɛ wa shɛngiya y’efula y’oma le wamato w’ase wedja wakatɛmɔlaka Baala, atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ wakafukutanyema lo nshi yaki Sɔlɔmɔna, diakɔ diele aki wolo nde ntana pami kana womoto laki la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. * Koko awui wakandayofundaka lo dibuku dia Limbu la Solomona ɛnɔnyi oko 20 l’ɔkɔngɔ, mɛnyaka dia ngandji kakikɛ koka monga lam’asa pami la womoto. Awui akɔ mɛnyaka nto kɛnɛ kalembetshiya ngandji ndo woho wakokatɔ mɛnyama. Oyadi atshukanyi kana enyemba wele atɛmɔdi wa Jehowa koka nkondja wetshelo efula wendana la ngandji ka mɛtɛ lo nsɛdingola la yambalo tshɛ dibuku dia lo Bible dia Limbu la Solomona.

ANTO KOKA MBOKANA NGANDJI KA MƐTƐ

3. Lande na kele wadi l’omi koka mbokana ngandji ka mɛtɛ?

3 Adia Limbu la Solomona 8:6. Etelo k’ɔnɛ ‘lombe la wolo la dja ya Jehowa’ nembetshiyaka woke woke wa ngandji ka Jehowa. Ngandji ka mɛtɛ ekɔ ‘lombe la wolo la dja ya Jehowa,’ lo yoho nyɛ yele Jehowa mbele Kiɔkɔ ya ngandji ka woho ɔsɔ. Nde akatonge onto lo efanelo kande la dikoka dia mbokana ngandji. (Etat. 1:26, 27) Etena kakaye Jehowa la Eva womoto la ntondo lale Adama pami ka ntondo, Adama akatondja ɛtɛkɛta w’amɛna. Aha la taamu, Eva akayaoke suke suke la Adama, nɛ dia oma lende mbakandɔsama. (Etat. 2:21-23) Lamele Jehowa akasha anto dikoka dia mbokana ngandji, diakɔ diele wadi l’omi koka mbokana ngandji ka wolo ndo ka shikaa.

4, 5. Kɔndɔla lo tshena pe ɔkɔndɔ watanema lo dibuku dia Limbu la Solomona.

4 Dibuku dia Limbu la Solomona mɛnyaka woho wa ngandji kakoka wadi l’omi mbokana. Diɔ diakafundama oko osambo dia mɛnya ngandji kaki lam’asa ɔna womoto l’ose Shulama la ɔlɔngɔlɔngɔ waki olami w’ɛkɔkɔ. Wakatoyaka la ɔna womoto akɔ oya lo mpango kaki Sɔlɔmɔna nɛ dia dimɛna diande diakakotola yambalo yaki Sɔlɔmɔna ɔnɛ lakahange suke la ekambɔ ka vinyɔ kakakambaka ɔna womoto akɔ. Mɛnamaka dia ɔna womoto ɔsɔ aki la ngandji k’efula otsha le olami w’ɛkɔkɔ. Etena kakatatɛ Sɔlɔmɔna mbolanga, ɔna womoto ɔsɔ akate dia nde nangaka paka olami w’ɛkɔkɔ. (Lim. 1:4-14) Etena kakatshu olami w’ɛkɔkɔ otsha lo mpango ndo kakandakome lale ɔna womoto akɔ, vɔ wakatanɛ ɛtɛkɛta wa ngandji.—Lim. 1:15–17.

5 Sɔlɔmɔna akaye la ɔna womoto oya la Jɛrusalɛma ndo olami w’ɛkɔkɔ akayawoyelaka. (Lim. 4:1-5, 8, 9) Weolo tshɛ wakadje Sɔlɔmɔna dia nkondja ɔna womoto ɔsɔ wakɔtɔ l’ashi. (Lim. 6:4-7; 7:1-10) L’ekomelo a shimu, nde akayotshikaka ɔna womoto ɔsɔ dia nde nkawola lakawɔ. L’ekomelo ka dibuku dia Limbu la Solomona, ɔna womoto akɔ mɛnyaka woho wakandakombolaka dia olami w’ɛkɔkɔ ‘ndawɔ oko lofumbɔ’ dia ndja oya lende.—Lim. 8:14.

6. Lande na kele ekɔ wolo mbeya nkombo y’anto watɛkɛta lo dibuku dia Limbu la Solomona?

6 Dibuku dia Limbu la Solomona ekɔ dibuku dia dimɛna efula, diakɔ diele diɔ mbelamɛka ɔnɛ “Limbu la kimbu.” Koko lo dibuku nɛ, Sɔlɔmɔna kofunda nkombo y’anto watɛkɛta lɔkɔ, nɛ dia nde akakombolaka di’anto mboka tsho dimɛna diele l’ɛtɛkɛta wa lɔkɔ aha la nkotsha awui akina efula. (Lim. 1:1) Dibuku dimɔtshi (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) mbutaka ɔnɛ “awui wele oko toseke, ɛkɔndɔ ndo nkombo y’anto bu ohomba efula.” Ondo diaha mfukutanya ofundelo ndo awui wa l’ɔkɔndɔ, mbakawanya nkombo y’anto watɛkɛta lo dibuku nɛ. Koko sho koka mbeya anto watɛkɛta lɔkɔ diɛsɛ la kɛnɛ katawɔ. *

‘ƐTƐKƐTA AYƐ WA NGANDJI NDEKA WANU ƆLƆLƆ’

7, 8. Kakɔna kakokaso mbuta lo kɛnɛ kendana la ɛtɛkɛta wa ngandji wele lo dibuku dia Limbu la Solomona? Sha bɛnyɛlɔ.

7 Dibuku dia Limbu la Solomona mɛnyaka ‘ɛtɛkɛta wa ngandji’ waki lam’asa osekaseka wa womoto nde la olami w’ɛkɔkɔ. Ɛtɛkɛta ɛsɔ mbeyaka mbokɛma oko eyoyo nɛ dia wakafundama ambeta ɛnɔnyi oko 3000. Kaanga mbele mbekelo yaki lawɔ ntshikitana la yaso ɛlɔ kɛnɛ, sho koka nshihodia nsaki yaki la onto l’onto otsha le wonyande. Ɛnyɛlɔ, olami w’ɛkɔkɔ akatɛtɛmɔla osekaseka wa womoto akɔ lo mbɛdika washo ande la “[wa] fudu ya benga.” (Lim. 1:15) Osekaseka wa womoto nde lawɔ, akate dia washo w’ɔlɔngɔ a pami akɔ waki oko benga. (Adia Limbu la Solomona 5:12.) Le osekaseka wa womoto ɔsɔ, kulɛrɛ k’odima la ka wɛma kaki lo washo w’ɔlɔngɔ a pami akɔ aki oko mfudu ka enga k’ɔka lo abɛlɛ.

8 Aha ɛtɛkɛta wa ngandji tshɛ watanema lo dibuku dia Limbu la Solomona mbatɛkɛta dia dimɛna dia demba. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole kɛnɛ kakate olami w’ɛkɔkɔ otsha le osekaseka wa womoto. (Adia Limbu la Solomona 4:7, 11.) Nde akate ɔnɛ ɛlɔmɔ ayɛ “watuselaka usanga.” Lande na kakandate ngasɔ? Nɛ dia osanga wekewɔ kaa ntondja mongaka la mpɛ ndeka wɔnɛ wambokitshama edja. Ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “usanga la awele weko l’esi a lulimi laye,” nembetshiyaka ɔnɛ l’ɛnyɛlɔ k’osanga la awɛlɛ, ɛtɛkɛta wa osekaseka ɔsɔ wakikɔ amɛna ndo wakɔngɛnyangɛnyaka. Mbokɛmaka dia etena kakatɛ olami w’ɛkɔkɔ osekaseka wa womoto ɔnɛ “we eko dimena dimba tshe! Dimba diaye kema la ekomo,” nde akalangaka mbuta awui efula koko aha tsho dia dimɛna diande dia demba.

9. a) Ngandji ka lam’asa atshukanyi mendanaka ndo l’awui akɔna? b) Lande na kele ekɔ ohomba dia wadi l’omi mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji?

9 Diwala bu asanga kana osanga w’anto wahokana ngandji. Ngandji mbele dionga dioleki ohomba lo diwala di’Akristo. Ko naa woho wa ngandji kɛsɔ? Onde ɔsɔ ekɔ ngandji kohikami lo atɔndɔ wa lo Bible? (1 Jni. 4:8) Onde ɔsɔ ekɔ ngandji ka lam’asa ase nkumbo? Onde ɔsɔ ekɔ ngandji ka la wasaso kele la omamemelo wa mɛtɛ konga lam’asa angɛnyi w’eshika? (Jni. 11:3) Ko kana ɔsɔ ekɔ ngandji ka lam’asa pami la womoto? (Tuk. 5:15-20) Lo mɛtɛ, ngandji ka mɛtɛ ndo kakikɛ konga lam’asa atshukanyi, mendanaka ndo l’awui asɔ tshɛ. Ngandji mongaka dui dia dimɛna etena kakiɛnyanya anto. Diakɔ diele, wadi l’omi hawohombe mbetawɔ di’awui wa lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi mbashimba diaha vɔ mbutanɛ ɛtɛkɛta wa ngandji. Ɛtɛkɛta wa ngasɔ koka nkimanyiya lo yoho y’efula di’ɔngɛnɔngɛnɔ monga lo diwala ndo diɔ ntshikala nge. Lo ahole wele amambedi hawɔshi etena ka mbeyana nkɛwɔ yawɔ dimɛna la ntondo ka diwala, ngandji kawɔ ndjofulaka etena kayoweyanaka nkɛwɔ ndo vɔ mpombaka mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji. Dui sɔ diayowasukanya suke suke ndo diayokeketsha diwala diawɔ.

10. Shɛngiya yakɔna yakoka monga naka onto mbohɔka ɛtɛkɛta wa ngandji?

10 Naka wadi l’omi mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji, kete dui sɔ diayonga la shɛngiya kina ya dimɛna lam’asawɔ. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akasha osekaseka w’ose Shulama “dengalenga dia paunyi, kame la tukama ta fesa.” Nde akatɛtɛmɔla osekaseka ɔsɔ lo mbuta ɔnɛ nde ekɔ “dimena uku ngondo, pudipudi uku unya.” (Lim. 1:9-11; 6:10) Koko osekaseka wa womoto ɔsɔ akatshikala la kɔlamelo otsha le olami w’ɛkɔkɔ wakandokaka ngandji efula. Kakɔna kakookeketsha etena kakandangana l’olami w’ɛkɔkɔ? (Adia Limbu la Solomona 1:2, 3.) Kɛnɛ kakookeketsha ele, woho wakandohɔka ‘ɛtɛkɛta wa ngandji’ wakawotɛ olami w’ɛkɔkɔ. Le osekaseka wa womoto ɔsɔ, ɛtɛkɛta ɛsɔ “ndeka wanu,” wakɔngɛnyangɛnyaka ndo lokombo lande lakikɔ oko “malashi wa lomonga” l’ɔtɛ. (Esam. 23:5; 104:15) Naka onto mbohɔka ɛtɛkɛta wa ngandji, dui sɔ koka nkeketsha ngandji. Diakɔ diele, ekɔ ohomba atshukanyi mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji lam’asawɔ.

TANYEMULAKE NGANDJI “NTUNDU TO KATALANGI”

11. Wetshelo akɔna wakoka Akristo wahatatshukana nkondja lo woho wakate osekaseka w’ose Shulama diaha vɔ memula ngandji kande?

11 Dibuku dia Limbu la Solomona diekɔ nto la wetshelo le Akristo wahatatshukana, djekoleko wanɛ wayanga elonganyi. Osekaseka w’ose Shulama komonga la ngandji otsha le Sɔlɔmɔna. Nde akatɛ ana wa wamato wa la Jɛrusalɛma ɔnɛ: “Tanyusutshasutshaki ngandji, tanyukiemulaki, ntundu to katalangi.” (Lim. 2:7; 3:5) Lande na? Nɛ dia bu dimɛna monga la ngandji ka lam’asa pami la womoto otsha le woho w’onto tshɛ wakɔlɔmba lonya. Diakɔ diele, ayonga dimɛna di’Okristo wakombola tshukana nkonga la solo dia lotutsha onto layondoyoka ngandji ka mɛtɛ.

12. Lande na kakokaka osekaseka w’ose Shulama olami w’ɛkɔkɔ ngandji?

12 Lande na kakoke osekaseka w’ose Shulama olami w’ɛkɔkɔ ngandji? Nde akawoke ngandji nɛ dia ɔlɔngɔ wa pami ɔsɔ aki olangala, oko “lufumbo,” anya ande waki wolo oko “ashingu wa paunyi” ndo ekolo ande wakikɔ amɛna ndo wolo oko “dikoho di’ave wa wema.” Ɔlɔngɔ wa pami ɔsɔ komonga tsho la wolo ndo olangala. Osekaseka akɔ mbutaka ɔnɛ “uku utamba a funga l’atei w’etamba wa l’ukunda, mbeli umemi la ngandji l’atei w’elongo w’apami.” Osekaseka ɔsɔ akawokaka ngandji ka ngasɔ, nɛ dia olami w’ɛkɔkɔ aki la lonyuma la dimɛna.—Lim. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Lande na kakokaka olami w’ɛkɔkɔ osekaseka w’ose Shulama ngandji?

13 Ko kayotota lo kɛnɛ kendana la osekaseka w’ose Shulama? Nde mɛtɛ aki olangala, diakɔ diakandakutola yambalo ya nkumekanga lele l’etena kɛsɔ ko ele la wadi “akumi asamalu, la esika andi akumi enanei . . . , ndu esekaseka wa amantu waheyama mbala.” Koko nde akayaɔsaka “uku mamasongo l’usui, uku dembo dia daka dia l’ukidi,” mbuta ate dɛmbɔlɛmbɔ ko dɛmbɔlɛmbɔ. Osekaseka ɔsɔ akikɔ la wɛdimo w’efula ndo la ndjakitshakitsha. Koko le olami w’ɛkɔkɔ, nde aki “uku dembo dia daka l’atei w’atende” ndo nde aki la kɔlamelo le Jehowa.—Lim. 2:1, 2; 6:8.

14. Wetshelo akɔna wakoka Akristo w’enyemba nkondja oma lo dibuku dia Limbu la Solomona?

14 Afundelo pɛmɔlaka Akristo dia ntshukana “paka lo Nkumadiɔndjɔ.” (1 Kɔr. 7:39) Okristo walanga tshukana hahombe monga la diɔtɔnganelo dia lam’asa pami la womoto l’anto wele bu ambetawudi ndo nde pombaka nyanga olonganyi paka l’atei w’atɛmɔdi wa mɛtɛ waki Jehowa. Ndo nto, dia wadi l’omi ntondoya ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ etena kalamawɔ wɔladi wa lo nkumbo ndo kaamɛ ka lo nyuma, ekɔ ohomba vɔ monga la mbetawɔ ndo ndjakimɔ tshɛ le Nzambi, nɛ dia waonga asɔ wekɔ ohomba dia diwala ntshikala pondjo. Olami w’ɛkɔkɔ nde l’osekaseka w’ose Shulama wakɛnaka waonga w’amɛna asɔ onto l’onto le wonyande.

Akristo hawohombe monga la diɔtɔnganelo dia lam’asa pami la womoto l’anto wele bu ambetawudi (Enda odingɔ 14)

WADƐMI “EKO EKAMBO KUDINGAMI LUKUMBU”

15. Lo woho akɔna wele osekaseka w’ose Shulama ekɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le apami la wamato woka Nzambi wɔma?

15 Adia Limbu la Solomona 4:12. Lande na kakɛdika olami w’ɛkɔkɔ omambedi ande la “ekambo kudingami lukumbu”? Ekambo kodingami la lokombo, hakoke mɛnama le anto. Osekaseka w’ose Shulama akikɔ oko ekambɔ kɛsɔ, nɛ dia ngandji kande kakikɔ paka le omambedi ande, mbuta ate olami w’ɛkɔkɔ. Lo ntona dia tshukana la Nkumekanga, nde akɛnya dia nde ekɔ oko “lukumbu” koko aha oko ‘soko’ diatshikala hwe. (Lim. 8:8-10) Woho akɔ wamɛ mbele, apami la wamato woka Nzambi wɔma ndjalamaka dia ndjoka paka wanɛ wayoyotshukana lawɔ ngandji.

16. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dibuku dia Limbu la Solomona lo kɛnɛ kendana la diembwanelo?

16 Etena kakatɛ olami w’ɛkɔkɔ osekaseka w’ose Shulama dia vɔ mɛngɔla lo lushi la tshitshi, anango aki osekaseka ɔsɔ kombetawɔ. Koko vɔ wakawosha olimu wa nde nama ekambɔ ka vinyɔ. Lande na? Onde vɔ kondjaɛkɛka lende? Onde vɔ wakafɔnyaka ɔnɛ wayoteyana? Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, vɔ wakatohwe okanga wa kɔngɔlɔ wanyu wekekɔ, diaha kadiyɛwɔ totanema l’ohemba. (Lim. 1:6; 2:10-15) Wetshelo wakondja enyemba w’Akristo vɔ ɔnɛ: Etena kembwananyu, nyɔshi tɛdikɔ tahombama diaha nyu ndjokoma lo mbeyana. Nyewɔ dia mongaka lo ahole wakokanyu ntanema paka nyu ahende ato. Kaanga mbele ɛtɛkɛta wa ngandji wekɔ ohomba, nyonge la shɛnɔdi dia mbewɔ ehemba.

17, 18. Wetshelo akɔna wamboyokondja oma lo ɔsɛdingwelo wa dibuku dia Limbu la Solomona?

17 Atshukanyi w’Akristo lo tshɛ kawɔ mbokanaka ngandji k’efula etena katshukanawɔ. Lam’ele Jehowa lele kiɔkɔ ya diwala ekɔ Nzambi ka pondjo pondjo, atshukanyi pombaka nama ngandji kawɔ ka la wasaso dia tɔ tatetemalaka mfula.—Makɔ 10:6-9.

18 Etena kasɔnayɛ olonganyi, nsala la wolo dia ntana onto lakokayɛ mboka ngandji ka dimɛna ndo oma laasɔ nkeketsha ngandji kakɔ diaha tɔ mbɔla oko wɛnyamidiɔ lo dibuku dia Limbu la Solomona. Oyadi wɛ ekɔ lo nyanga olonganyi kana wɛ ambotshukanaka, nyu koka mbokana ngandji ka mɛtɛ kele oko ‘lombe la wolo la dja ya Jehowa.’—Lim. 8:6.

^ od. 2 Enda Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka ntondo 15, 2007, lɛkɛ 31, lo Falase.

^ od. 6 Enda awui wele lo mbɔtwɛlɔ ka dibuku Limbu la Solomona lo Ekadimwelo k’andja w’oyoyo, kambovuswama lɛkɛ 926-927, lo Angɛlɛ.