1-3. Ekakatanu akɔna wahomana l’atshukanyi? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

ƆNANGƐSO ɔmɔtshi lakikɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’edja k’ɛnɔnyi 38 lo diwala mbutaka ɔnɛ: “Naka wɛ mbidjaka welo wa l’otema ɔtɔi ndo mɛnya dia wɛ nangaka ntondoya lo diwala diayɛ, kete Jehowa ayokɔtshɔkɔla.” Lo mɛtɛ, wadi l’omi mbetshaka ntena di’ɔngɛnɔngɛnɔ lo sukanɛka lo ntena dia wolo.—Tuk. 18:22.

² Koko, keema dui di’oyoyo lo woho wahomana atshukanyi “la asui lo alemba awɔ.” (1 Kɔr. 7:28) Lande na? Nɛ dia etena kahomanawɔ la ekakatanu lushi la lushi, dui sɔ koka mfukutanya dimama dia diwala diawɔ. Lam’ele wekɔ anto wele keema kokele, vɔ koka monga la kɛlɛ, hawɔtɔnganɛ lo tokanyi ndo l’asawo ndo dui sɔ koka monga tshondo y’okakatanu dia vɔ monga la diwala dia dimɛna efula. (Jak. 3:2, 5, 8) Atshukanyi efula wekɔ la okakatanu dia ntana olimu etena kele wekɔ l’ana wa mbodia. Ekakatanu ndo ɔlɛmbɛlɔ konyaka atshukanyi amɔtshi diaha vɔ mbetsha etena ka sawola kaamɛ dia nkeketsha diwala diawɔ. Ngandji ndo dilɛmiɛlɔ dia lam’asawɔ mbeyaka nshishɔ l’ɔtɛ w’ekakatanu, hemɔ kana tena dia wolo dietshawɔ. Laadiko dia laasɔ, diwala diɛnama oko diekɔ wolo koka mfukutana l’ɔtɛ wa  “etsha wa demba” wele oko monanyi, lɔkɛwɔ la fumbɔ nsɔnyi, ɔlɔshanelo, mindjo, ɔkɔmiya, nkɛlɛ ndo ewanu.—Ngal. 5:19-21.

³ Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, anto wa lo “nshi y’ekomelo” nyɛ wekɔ la lokaki, hawɔlɛmiya Nzambi ndo wekɔ la waonga wakoka ndjaka diwala. (2 Tim. 3:1-4) Laadiko dia laasɔ, Satana lele otunyi wa wolo ndjashikikɛka dia ndjaka awala. Ɔpɔstɔlɔ Petero tɔhɛmɔlaka ɔnɛ: “Diabolo otunyi anyu ekɔ lo mbeteta oko ntambwɛ kadikita kayanga onto la nde ndɛ.”—1 Pet. 5:8; Ɛny. 12:12.

4. Ngande wakoka atshukanyi monga la diwala dia nge ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ?

⁴ Ɔnangɛso ɔmɔtshi lele otshukanyi ladjasɛ la Japon mbutaka ate: “Lakikɔ la okiyanu wa wolo wendana la ekondjelo. Lam’ele dimi kosawolaka dimɛna la wadɛmi, nde lawɔ akayongaka la ekiyanu efula. Laadiko dia laasɔ, nde akayotataka hemɔ ka wolo efula. Ekiyanu ɛsɔ wakayotokonyaka dia sho ndjonga la ekakatanu wa wolo.” Ekɔ ekakatanu ɛmɔtshi wa lo diwala wele hatokoke mbaewɔ koko sho koka mbatondoya. Diɛsɛ la ekimanyielo ka Jehowa, atshukanyi koka monga la diwala dia nge ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Adia Osambu 127:1.) Nyɛsɔ tɔsɛdingole awui atanu wa lo nyuma wakoka tokimanyiya dia sho nkenga diwala dia nge ndo diakoka ntshikala pondjo pondjo. Oma laasɔ, tayɔsɛdingola lande na kele ngandji kekɔ ohomba dia monga la diwala dia nge.

5, 6. Kakɔna kakoka wadi l’omi nsala dia mbidja Jehowa lo diwala diawɔ?

⁵ Dia ntondoya lo diwala, ekɔ ohomba monga la kɔlamelo ndo nkitanyiya Ɔnɛ lakahɔhɔla diwala. (Adia Undaki 4:12.) Waa wadi la waomi koka mbidja Jehowa lo awala awɔ lo ndjelaka ɛlɔmbwɛlɔ kande ka la ngandji. Bible mbutaka lo kɛnɛ kendana la ekambi waki Nzambi wa lo nshi y’edjedja ɔnɛ: “Lam’ayunyuyanga mbetola lu lunya la pami kana la lomoso, atui anyu wayuka dui uma l’okongo ati: Mbuka keku, nyokendekende loko! nyokendekende loko.” (Is. 30:20, 21) Ɛlɔ kɛnɛ, atshukanyi koka ‘mboka’ dui dia Jehowa lo mbadiaka Ɔtɛkɛta ande kaamɛ. (Osam. 1:1-3) Vɔ koka nkeketsha nto diwala diawɔ lo salaka Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo nɛ dia dui sɔ ayowasha ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ayowakimanyiya lo nyuma. Dia nkenga diwala dia nge, ekɔ ohomba di’atshukanyi salaka dɔmbɛlɔ kaamɛ ndo dui sɔ koka mbakimanyiya dia ntondoya ehemba wa lo andja waki Satana.

⁶ Gerhard ladjasɛ l’Allemagne mbutaka ate: “Etena kakashishɔka ɔngɛnɔngɛnɔ aso l’ɔtɛ w’ekakatanu kana l’ɔtɛ wakiso kɔmbɔtɔnɛka lo tokanyi, alako w’oma l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakatokimanyiyaka dia sho nkɛnɛmɔla solo dia lotutsha ndo dimanyiyanaka. Waonga asɔ wekɔ ohomba dia ntondoya diwala.” Etena kasala atshukanyi la wolo dia mbidja Nzambi lo diwala diawɔ lo ndjasha kaamɛ lo elimu wa lo nyuma, vɔ ndjasukanyaka lande, ndjasukanyaka lam’asawɔ ndo mongaka la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ.

7. Ngande wahomba waomi nkamba la lowandji lawɔ?

⁷ Woho wakamba omi la lowandji lande koka monga la shɛngiya dia ɔngɛnɔngɛnɔ monga lo diwala ndo diɔ monga nge. Bible mbutaka ɔnɛ: “Owandji wa pami tshɛ ele Kristo, ndo owandji wa womoto ele pami.” (1 Kɔr. 11:3) Avɛsa wosukanyi la divɛsa nɛ mɛnyaka woho wahomba waomi nkamba la lowandji lawɔ, mbuta ate woho wakamba Kristo la lowandji lande ladiko dia pami. Yeso komonga ose awui  wolo kana ngala koko nde aki la ngandji, lɔsɛngɔ, wɛdimo, memakana ndo otema w’okitshakitsha.—Mat. 11:28-30.

8. Kakɔna kahomba omi nsala dia wadɛnde mboka ngandji ndo mbɔlɛmiya?

⁸ Waomi hawohombe mpika dia wadɛwɔ mbalɛmiya. Lo dihole dia nsala ngasɔ, vɔ ‘tetemalaka mbidjasɛ la wadɛwɔ lo ndjela ewo lo mbaɔsaka la nɛmɔ ndo lo mbahokamɛka.’ Vɔ “[mbashaka] kɛnɛmɔ kele oko kɛnɛ kashawɔ dɔnga dia diwomba dioleki wɔdu, mbuta ate womoto.” (1 Pet. 3:7) Oyadi lo sɛkɛ kana lo woshɛshɛ, waomi kambaka la ɛtɛkɛta wa la dilɛmiɛlɔ ndo la etsha wa kɛtshi wɛnya dia vɔ mbɔsaka wadɛwɔ la nɛmɔ. (Tuk. 31:28) Naka omi nɔmbɔla la ngandji ngasɔ, kete wadɛnde ayowolanga, ayowɔlɛmiya ndo Nzambi ayɔtshɔkɔla diwala diawɔ.

9. Ngande wakoka wadi mɛnya dia nde nɛmbɛka omɛnde?

⁹ Naka sho mboka Jehowa ngandji kaha la lokaki, kete dui sɔ ayotokimanyiya dia sho ndjakitshakitsha l’ɛse ka lonya lande la wolo. (1 Pet. 5:6) Yoho ya dimɛna yɛnya wadi dia nde nɛmiyaka lowandji laki Jehowa ele lo nkamba l’omɛnde dihɛka lo dihɛka ndo mbosukɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nyu wadi, nyetawɔ awui wa waomɛnyu oko wahombadiɔ monga le ekambi wa Nkumadiɔndjɔ.” (Kɔl. 3:18) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, aha yɛdikɔ tshɛ yayɔsa omi mbayɔngɛnyangɛnya wadi. Koko naka tɛdikɔ tɔsa omi hatɔlɔshana l’atɔndɔ waki Nzambi, wadi lalɛmbɛ omɛnde tikitanyiyaka la lolango.—1 Pet. 3:1.

10. Lande na kele ekɔ ohomba wadi nɛmbɛ omɛnde la dilɛmiɛlɔ tshɛ?

¹⁰ Wadi ekɔ la dihole dia nɛmɔ lo nkumbo nɛ dia nde ekɔ ‘okimanyedi’ wa omɛnde. (Mal. 2:14) Etena kɔsawɔ tɛdikɔ ta lo nkumbo, wadi lele la okitshakitsha mbishaka kanyi yande la dilɛmiɛlɔ tshɛ. Omi lele la yimba pokamɛka wadɛnde la yambalo tshɛ etena kashande kanyi. (Tuk. 31:10-31) Naka wadi nɛmbɛ omɛnde la dilɛmiɛlɔ tshɛ, kete ɔngɛnɔngɛnɔ, wɔladi, wayonga la diɔtɔnganelo lam’asawɔ  ndo wayokondja ɔngɛnɔngɛnɔ lo mbeya dia wekɔ lo ngɛnyangɛnya Nzambi.—Ɛf. 5:22.

11. Lande na kele ekɔ ohomba dia wadi l’omi dimanyiyanaka?

¹¹ Dia vɔ nkenga diwala diayotshikala edja, wadi l’omi pombaka dimanyiyanaka. Dimama dia nkumbo keketalaka naka wadi l’omi ‘ntetemala mbikikanɛ kɔlɔ ndo dimanyiyanaka l’otema ɔtɔi lam’asawɔ.’ (Kɔl. 3:13) Lo wedi okina, dimama dia lo diwala koka ndana naka atshukanyi namaka munga yasalanɛwɔ ndo kambaka layɔ oko dihomɔ dia pomuyanaka. Oko wakoka ɛlɔngɛ nanya luudu, mbele ndo ekakatanu ndo tokumbɛkumbɛ tatshikala lo etema koka tokonya diaha sho dimanyiyana. Koko, diwala mongaka nge naka wadi l’omi dimanyiyanaka oko waadimanyiya Jehowa.—Mika. 7:18, 19.

12. Ngande wakomba ngandji “lokema la pɛkato”?

¹² Ngandji ka mɛtɛ “hadia akambo wa kɔlɔ wosalɛwɔ.” Ndo “ngandji kombaka lokema la pɛkato.” (1 Kɔr. 13:4, 5; adia 1 Petero 4:8.) L’ɛtɛkɛta ekina, onto lele la ngandji hadje olelo lo lofulo la munga yahombande dimanyiya. Etena kakambola ɔpɔstɔlɔ Petero lofulo la mbala yahombande dimanyiya onto, Yeso akookadimola ate: “Polo mbala akumi esambele la esambele.” (Mat. 18:21, 22) Lo mbuta ngasɔ, Yeso akɛnya dia bu olelo lo lofulo lahomba Okristo dimanyiya anto akina.—Tuk. 10:12. *

13. Ngande wakokaso mbewɔ yimba ya ntona dimanyiyana?

¹³ Annette mbutaka ate: “Naka atshukanyi hawolange dimanyiyana, kete tokumbɛkumbɛ tayofulanɛ, hawotɛkanɛ etema ndo dui sɔ diekɔ waale lo diwala. Naka atshukanyi dimanyiyanaka, kete dui sɔ diayokeketsha dimama dia diwala diawɔ ndo diayowasukanya suke suke.” Dia mbewɔ yimba ya ntona dimanyiyana, ekɔ ohomba mbokaka losaka ndo monga la lowando. Onga la mbekelo ka mandolaka olonganyi ayɛ. (Kɔl. 3:15) Naka nyu salaka ngasɔ, kete nyayonga la wɔladi wa lo yimba, kaamɛ ndo nyayokondja ɛtshɔkɔ w’oma le Nzambi wakondja wanɛ wele suke dia dimanyiyana.—Rɔmɔ 14:19.

14, 15. Naa tɔndɔ diakasha Yeso, ndo ngande wele dui sɔ diekɔ ohomba lo diwala?

¹⁴ Aha la taamu, wɛ kombolaka di’anto kosalɛ akambo la loshilambo ndo la kɛnɛmɔ. Wɛ tɔngɛnangɛnaka etena kɔsa anto la nɛmɔ tokanyi ndo nsaki yayɛ. Ko onde wɛ atokaka onto ɔmɔtshi ata ɔnɛ “Layowosalɛ woho wakandasalɛ nde lawɔ”? Kaanga mbele onto koka monga la ɛkɔkɔ wa mbuta ngasɔ lo tena dimɔtshi, Bible totɛka ɔnɛ: “Tutaki wati: Dimi layûtshela uku akandantshela.” (Tuk. 24:29) Yeso akɛnya yoho yoleki dimɛna ya nkandola ekakatanu. Tɔndɔ diakandasha mbutaka ɔnɛ: “Nyosale anto kɛnɛ kalanganyu vɔ nyosalɛ.” (Luka 6:31) Yeso akalange mbuta dia sho pombaka salɛ anto akina akambo oko walangaso vɔ tosalɛ ndo aha nkaloya kɔlɔ lo kɔlɔ. Lo diwala, dui sɔ nembetshiyaka salɛ olonganyi aso akambo oko walangaso nde tosalɛ.

¹⁵ Atshukanyi keketshaka diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ etena kakotshawɔ nsaki  y’elonganyi awɔ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi lambotshukana ladjasɛ l’Afrique du Sud mbutaka ɔnɛ: “Sho kambaka la tɔndɔ diakasha Yeso kaanga mbele sho mongaka la nkɛlɛ lo tena dimɔtshi, koko sho salaka la wolo dia salanɛ akambo oko walangaso vɔ tosalɛ, mbuta ate nɛmiyana ndo mbɔsana la kɛnɛmɔ.”

16. Kakɔna kahahombe atshukanyi salanɛ lam’asawɔ?

¹⁶ Bu dimɛna ntondja munga y’olonganyi ayɛ lo sɛkɛ kana ntɛkɛta dia tɔkɔmɔkɔmɔ tande oyadi lo shɛkɛsɛkɛ. Eya dia lo diwala bu ohomba sɛmanɛ dia mbeya akɔna oleki wolo, aleka mbeya ntɛkɛta kana aleka mbeya ntondja tɔtɛkɛta ta lɔlɛngɔ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, sho tshɛ salaka munga ndo lo tena dimɔtshi sho momadiaka anto akina. Koko oyadi omi kana wadi, ndooko onto lele la lotshungɔ la nkamba la ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ, wa diɔnyɔ kana wa kɔlɔ efula dia mpomuya osekande.—Adia Tukedi 17:27; 31:26.

17. Ngande wakoka waomi salɛ wadɛwɔ akambo oko walangawɔ vɔ mbasalɛ?

¹⁷ Kaanga mbele lo ahole amɔtshi pami kakɔmɔla wadɛnde ndo kawahemɛ mbɔsamaka oko pami la lokombo, Bible mbutaka ɔnɛ: “One lahatukaka kele esadi, ambuleka kanga wulu ololo. La one latuyaulelaka, ndeka one lambolembia usumba ololo.” (Tuk. 16:32) Nɔmbamaka weolo w’efula dia monga la ndjakimɛ oko Yeso Kristo lele onto loleki woke lo ntena tshɛ. Pami kakɔmɔla wadɛnde ndo kotondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ ekɔ onto l’anyanya ndo nde ayoshisha diɔtɔnganelo diasande la Jehowa. Omembi w’esambo Davidɛ laki pami ka wolo ndo kaki la dihonga akate ɔnɛ: “Nyudidimi, keli tanyutshaki kolo; Nyotekete lu khumi y’etema yanyu lam’enyu lu tangi, ku nyuyali ki.”—Osam. 4:4.

18. Lande na kele ekɔ ohomba ntetemala monga la ngandji?

¹⁸ Adia 1 Kɔrɛtɔ 13:4-7. Ngandji mbele dionga dioleki ohomba lo diwala. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nyɔlɔtɛ kɛtshi k’efula, lɔsɛngɔ, okitshakitsha, memakana ndo solo dia lotutsha. Laadiko dia akambo asɔ tshɛ, nyɔlɔtɛ ngandji, nɛ dia tɔ kele dimama diasala dia anto monga kaamɛ lo yoho ya kokele.” (Kɔl. 3:12, 14) Yimba ya ndjahombia ndo ngandji kele oko ka Kristo ekɔ dihomɔ diakimanyiya dia nama dimama dia diwala. Dui sɔ kimanyiyaka diaha diwala mvɔ oyadi nyu kondamaka la nkɛlɛ, kotataka hemɔ, kongaka l’okakatanu wendana la ekondjelo ndo ekakatanu waya oma lo nkumbo k’olonganyi ayɛ.

19, 20. a) Kakɔna kakoka nkimanyiya atshukanyi dia nkenga diwala dia nge ndo diele l’ɔngɛnɔngɛnɔ? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁹ Nɔmbamaka ndjakimɔ la ngandji tshɛ, monga la kɔlamelo ndo mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia ntondoya lo diwala. Lo dihole dia kakitɔna la elonganyi awɔ l’ɔtɛ w’ekakatanu watomba, atshukanyi pombaka ndjashikikɛ dia nama diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ. Omi kana wadi l’Okristo lakayakimɔ le Jehowa ndo le olonganyi ande tshutshuyamaka la ngandji kokande Nzambi ndo olonganyi ande dia nkandola ekakatanu nɛ dia “ngandji hakomɛ pondjo.”—1 Kɔr. 13:8; Mat. 19:5, 6; Hɛb. 13:4.

²⁰ Bu yana ya dikambo dia nkenga diwala dia nge ndo diele l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo “tena dia paa” diasɛnaso nɛ. (2 Tim. 3:1) Diɛsɛ l’ekimanyielo kaki Jehowa, dui sɔ koka salema. Koko atshukanyi pombaka nto ndɔshana l’awui wa mindo wa dieyanelo wa l’andja ɔnɛ. Sawo diayela diayɛnya kɛnɛ kakoka wadi l’omi nsala dia mbewɔ awui wa mindo wa dieyanelo.