Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Dikumanyi le, ngande wayaokanyu lo kɛnɛ kendana la ndowanya anto akina?

Dikumanyi le, ngande wayaokanyu lo kɛnɛ kendana la ndowanya anto akina?

“Engo tshe keko la etena kato.”—UND. 3:1.

1, 2. Dui diakɔna diakɛnyi emendji w’etshimbedi lo tshumanelo efula?

OMENDJI w’otshimbedi ɔmɔtshi aki suke la nkomiya losanganya lakandɔtɔ la olui wa dikumanyi. Etena kakandawaendaka lo dungi, nde akawaoke kɛtshi lo menda olimu wa wolo wakambawɔ wa nama ɛkɔkɔ ndo amɔtshi l’atei awɔ waki lɔlɔnga laamɛ la she. Lam’ele nde akanandema lo menda olimu wakambawɔ, nde akawambola ɔnɛ: “Anangɛso, kakɔna kakanyasale dia ndowanya anto akina dia vɔ nyomɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo?” Dikumanyi sɔ wakohɔ dia lo wembwelo wakete, omendji w’otshimbedi akawatɛ dia vɔ mbidja yimba efula dia ndowanya anto akina. L’ekomelo, ekumanyi kɛmɔtshi akawotɛ ate: “Lo mɛtɛ hatoleki nsala dui sɔ.” Dikumanyi dikina tshɛ waketawɔ dui sɔ.

2 Naka wɛ ekɔ ekumanyi, ondo ndo wɛ mbotosha okadimwelo wa ngasɔ. Emendji w’etshimbedi wa l’andja w’otondo wakɛnyi dia lo tshumanelo efula, ohomba wa laande wekekɔ wa ndowanya anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ kana w’epalanga dia vɔ mbisha lonya l’okokelo w’ɛkɔkɔ. Koko ɔsɔ bu yana ya dikambo. Lande na kediɔ ngasɔ?

3. a) Ngande wɛnya Afundelo ohomba wa ndowanya anto akina, ndo lande na kahombaso sho tshɛ mbidja yimba lo dui sɔ? (Enda nɔtɛ.) b) Lande na kakoka dikumanyi dimɔtshi mɛna wolo dia ndowanya anto akina?

3 Oko weyɛ olami w’ɛkɔkɔ, aha la taamu wɛ mbeyaka dia ndowanya onto ɔmɔtshi ekɔ dui di’ohomba efula. * Oko wadieyayɛ, ohomba w’anangɛso wekɔ dia tshumanelo ntshikala nge lo nyuma ndo nkimanyiya dia tshumanelo di’eyoyo mbatema. (Adia Isaya 60:22.) Wɛ mbeyaka nto dia Ɔtɛkɛta wa Nzambi kɔlɔmbaka dia wɛ “mbetsha anto akina.” (Adia 2 Timɔte 2:2.) Kaanga mbediɔ ngasɔ, l’ɛnyɛlɔ ka dikumanyi diɔtɛkɛtshiso lo mbɔtwɛlɔ, wɛ mbeyaka mɛna wolo nsala dui sɔ. Lam’ele wɛ ekɔ lo nkotsha ehomba wa lo nkumbo kayɛ, ekɔ lo nkamba olimu wa l’emunyi, ekɔ la ɛkɛndɛ l’etshumanelo ndo awui akina wa wanyandja kokomɛka, mbeyaka monga wolo dia wɛ ntana etena ka ndowanya anto akina l’etshumanelo. Oko wediɔ ngasɔ, tayanga nsɛdingola lande na kele ekɔ ohomba ndowanya anto akina.

OLOWANYELO EKƆ DUI DIOLEKI OHOMBA

4. Naa dui dimɔtshi diakoka nkonya dikumanyi dia ntaloya olowanyelo?

4 Naa dui dimɔtshi diakoka nkonya diaha dikumanyi dimɔtshi ntana etena ka ndowanya anto akina? Dikumanyi dimɔtshi mbeyaka mfɔnya ɔnɛ: ‘Olowanyelo ekɔ ohomba koko vɔ bu wanyandja oko akambo akina wa l’etshumanelo walɔmba dia kandɔma aha la ntshimbatshimba. Kaanga handowanyisha onto ɔmɔtshi l’etena kɛnɛ, etshumanelo kayotatetemalaka ntshɔ otsha la ntondo.’ Ekɔ mɛtɛ dia akambo amɔtshi nɔmbaka dia wɛ mbakandola la wanyandja, koko ntaloya olowanyelo mbeyaka ndanya lonyuma l’etshumanelo.

5, 6. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo ɛnyɛlɔ ka shufɛlɛ yahatshikitanya esɔ lo mutuka ande, ndo ngande wakoka dikumanyi nkamba la ɛnyɛlɔ kɛsɔ lo kɛnɛ kendana la olowanyelo w’anangɛso l’etshumanelo?

5 Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Shufɛlɛ mbeyaka ɔnɛ dia mutuka ande mbetetaka ndo mongaka dimɛna, nde pombaka mengolaka esɔ mbala la mbala. Koko nde mbeyaka ndjɔfɔnya ɔnɛ mbidja esasɛ lo mutuka mboleki ohomba nɛ dia naka aha ngasɔ, kete mutuka hawotɔkɛndakɛnda. Nde mbeyaka mfɔnya nto ɔnɛ ‘lam’ele lekɔ l’awui efula wa nsala, dimi koka ndjengola esɔ l’ɔkɔngɔ. Oyadi handosadi dui sɔ, mutuka ami wayotetemala nkɛndakɛnda l’etena kɛmɔtshi.’ Koko dui sɔ koka monga waale. Naka shufɛlɛ hengola esɔ mbala la mbala, kete lushi lɔmɔtshi mutuka ande wayolana tshɛ. L’ekomelo, nde ayoyetsha wenya efula ndo ayoshisha falanga efula dia nɔngɔsɔla mutuka akɔ dia vɔ nyomɔkɛndakɛnda. Wetshelo akɔna wakondjaso?

6 Dikumanyi wekɔ lo nkamba elimu wahomba kambema la wanyandja nɛ dia naka aha ngasɔ kete dui sɔ diayonga la shɛngiya ya kɔlɔ le ase etshumanelo. Ɔnkɔnɛ, l’ɛnyɛlɔ ka shufɛlɛ yayashikikɛ dia nde mbidjaka esasɛ lo mutuka ande, dikumanyi pombaka “nshikikɛ akambo woleki ohomba.” (Flpɛ. 1:10) Lonyangu ko, dikumanyi dimɔtshi ndjashaka tshavu lo nkandola awui wɛnawɔ dia wekɔ wanyandja, ko minyaka yimba oma l’olowanyelo w’anto akina. Dui sɔ ekɔ oko onto lanya yimba oma lo wodjelo w’esɔ lo mutuka. Naka dikumanyi taloyaka olowanyelo w’anto akina, kete lushi lɔmɔtshi etshumanelo kayoyohomba anangɛso wele l’akoka wa mɛmba ɛkɛndɛ.

7. Ngande wahombaso mbɔsa dikumanyi diɔsa wenya dia ndowanya anto akina?

7 Mbokɛmaka hwe dia dikumanyi hawohombe mfɔnya ɔnɛ ndowanya anto akina bu dui dia wanyandja. Dikumanyi diambokamba edja mbeyaka dia ndowanya anangɛso wahataleke monga la diewo di’efula ekɔ dui di’ohomba ndo vɔ wekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le etshumanelo k’otondo. (Adia 1 Petero 4:10.) Wahɔ akɔna wayokondja etshumanelo oma lo dui sɔ?

NDOWANYA ANTO AKINA EKƆ DUI DIA LOMBA

8. a) Kakɔna katshutshuya dikumanyi dia ndowanya anto akina? b) Ɔkɛndɛ akɔna wa wanyandja wele la dikumanyi diakamba olimu wa wolo? (Enda kiombo yele la ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Ɔkɛndɛ w’ohomba.”)

8 Kaanga dikumanyi diele la diewo pombaka mbetawɔ la ndjakitshakitsha ɔnɛ woho watawatshunde esombe ayotakitshakitshaka lofulo l’olimu wahombawɔ nkamba lo wahɔ w’etshumanelo. (Mika 6:8) Ndo nto, dikumanyi pombaka mbeya ɔnɛ ‘tena ndo akambo wa shashimoya’ mbeyaka mbela etshikitanu wahawalongamɛ lo akoka awɔ wa nkotsha ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo. (Und. 9:11, 12; Jak. 4:13, 14) La nsaki k’oma k’ɛse otema ka ɛkɔkɔ wa Jehowa ntetemala nɔmbwama dimɛna, dikumanyi kɔndɔlɛka anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ diewo diambowokondja l’olimu wambowokamba la kɔlamelo l’edja k’ɛnɔnyi.—Adia Osambu 71:17, 18.

9. Kakɔna kayosalema lo nshi yayaye ketɛ olowanyelo dui di’ohomba?

9 Dikumanyi dialowanya anto akina wekɔ ohomba efula nɛ dia welo wadjawɔ wayokimanyiya dia etshumanelo nkeketala. Vɔ keketshaka lonyuma l’ase etshumanelo. Lo ngande? Welo wadja dikumanyi dia ndowanya anto akina mongaka l’etombelo w’amɛna efula nɛ dia anangɛso wele l’akoka wayonga suke dia nkimanyiya etshumanelo dia tɔ ntshikala nge ndo kaamɛ aha paka nshi nyɛ, koko djekoleko lo tena dia paa dia lo mfɔnu ka woke. (Ezek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Dikumanyi le, tambonyɔlɔmba dia olowanyelo w’anto akina monga l’atei w’olimu wahombanyu salaka mbala la mbala nshi nyɛ.

10. Dia ntana etena ka ndowanya anto akina, kakɔna kahomba dikumanyi nsala?

10 Tamboshihodia dia dikumanyi wekɔ lo nkamba olimu wa wolo w’ɔsa wenya efula dia nkotsha ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo. Koko ekɔ ohomba dia dikumanyi nkamba la wenya ɛmɔtshi oma lo wenya ɛsɔ dia ndowanya anto akina. (Und. 3:1) Sala ngasɔ koka monga dui di’ohomba efula.

YANGA WAASO W’AMƐNA

11. a) Kakɔna katambiya lo ekadimwelo wakasha elui wa dikumanyi w’oma lo wedja wotshikitanyi lo kɛnɛ kendana la olowanyelo? b) Lo ndjela Tukedi 15:22, lande na kele ekɔ ohomba nkamba l’alako wa dikumanyi dikina?

11 Atete edja, wakambola elui wa dikumanyi watondoya l’olowanyelo w’anangɛso dia vɔ mpama lo nyuma dia vɔ mbuta kɛnɛ katowosalaka. * Kaanga mbele akambo wa lo nsɛnɔ ya dikumanyi sɔ ntshikitana etale, ekadimwelo wakawasha fɔnaka. Kakɔna kɛnya dui sɔ? Dui sɔ mɛnyaka di’atɔndɔ wa lo Bible wendana la olowanyelo kambemaka le wanɛ walowanyema lo “ahole tshɛ ndo lo tshumanelo tshɛ” oko wakidiɔ lo nshi y’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. (1 Kɔr. 4:17) Diakɔ diele, lo sawo nɛ ndo diayela, tayɔsɛdingola alako amɔtshi wakakambe la dikumanyi sɔ. (Tuk. 15:22) Dia nɛndjalɛndja akambo lo asawo anɛ, wanɛ walowanya anto akina wayelamɛka ɔnɛ “embetsha” ndo wanɛ walowanyema ɔnɛ “ambeki.”

12. Kakɔna kahomba ombetsha nsala, ndo lande na?

12 Ombetsha pombaka nyanga waaso w’amɛna dia nde ndowanya ombeki. L’ɛnyɛlɔ k’okambi w’ekambɔ wakamba ndo walɔngɔsɔla nkɛtɛ dimɛna la ntondo ka monɛ, ombetsha nde lawɔ pombaka nɔngɔsɔla otema w’ombeki ande la ntondo ka nde mbeetsha akambo w’eyoyo. Ko ngande wahomba embetsha nyanga waaso w’amɛna dia ndowanya ambeki? Ele lo ndjelaka kɛnɛ kakasale ɔprɔfɛta Samuɛlɛ laki la diewo di’efula. Kakɔna kakandasale?

13-15. a) Ɔkɛndɛ akɔna wakalongola ɔprɔfɛta Samuɛlɛ? b) Ngande wakakotsha Samuɛlɛ ɔkɛndɛ ande? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) c) Lande na kele ɔkɔndɔ wa lo Bible wendana la Samuɛlɛ wekɔ ohomba efula le dikumanyi ɛlɔ kɛnɛ?

13 Ambolekana ɛnɔnyi 3000, lushi lɔmɔtshi Jehowa akatɛ ɔprɔfɛta Samuɛlɛ laki aya osombe ate: “Lui, l’ushidi one, dimi layukutumela untu omotshi uma lu wudja wa Bendjamina. Kûkiti iso dia ndi ndjala uwandji wa wudja ami Isariyele.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuɛlɛ akashihodia dia ɔkɛndɛ ande w’ɔnɔmbɔdi wambokomɛ ndo ɔnɛ Jehowa ambɔɔlɔmba dia nde nkita onto okina esɔ dia nde ndjɔɔhɛna. Samuɛlɛ akakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakokami ndowanya pami kɛsɔ lo ɔkɛndɛ wamondolongola?’ Nde akakondja kanyi ndo akayakongɛ.

14 La wedi a pindju, etena kakɛnyi Samuɛlɛ Saolo, Jehowa akatɛ ɔprɔfɛta ɔsɔ ate: “Uku eli pami kakamakutela.” L’etena kɛsɔ, Samuɛlɛ akakambe la kɛnɛ kakandakongɛ. Nde akelɛ Saolo lo luudu l’olelo dia vɔ ndjɔlɛ yangɔ ya ndɛ. Lɛkɔ, nde akasha Saolo l’okambi ande ahole wa nɛmɔ. Samuɛlɛ akasha Saolo nde la okambi ande onatshi wa dimɛna ndo akate ɔnɛ: “Uli, ne dia wakakulameto dia we ndjukile ushidi one.” L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Samuɛlɛ la Saolo wakakɛndakɛnda polo lo luudu laki ɔprɔfɛta, watasawola lo mboka. Etena kakawalɛka kaamɛ ndo kakawatakɛndakɛndaka, Samuɛlɛ akakimanyiya Saolo dimɛna. Diakɔ diele, nde akalɔmbɛ Saolo dia nde mboyela lo luudu lande la la diko. Etena kakapɛpaka lɔpɛpɛ la dikɔlɔ, Samuɛlɛ ‘akatetemala nsawola la Saolo lo luudu la la diko’ polo etena kakawashama. La wedi a pindju, Samuɛlɛ akakite Saolo esɔ, akanɔnana la nde ndo akawosha atɔndɔ efula. Oma laasɔ, nde akatome Saolo dia nde toyalɔngɔsɔla lo awui wakahombe ndjosalema.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

15 Woho wakakitama Saolo esɔ dia nde monga ɔnɔmbɔdi wa wodja ntshikitana la ndowanya ɔnangɛso dia nde nkoma ekumanyi kana okambi wakimanyiya l’etshumanelo. Kaanga mbediɔ ngasɔ, dikumanyi dia nshi nyɛ koka nkondja wetshelo efula oma lo kɛnɛ kakasale Samuɛlɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole wetshelo ehende l’atei awɔ.

EMBETSHA WELE SUKE DIA MBETSHA NDO ANGƐYI W’ESHIKA

16. a) Ngande wakayaoke Samuɛlɛ etena kakɔlɔmbɛ ase Isariyɛlɛ dia vɔ nkondja nkumekanga? b) Ngande wakakotsha Samuɛlɛ ɔkɛndɛ ande wa nkita Saolo esɔ?

16 Onga suke, koko tengengake. Etena kakoke Samuɛlɛ mbala ka ntondo di’ase Isariyɛlɛ wekɔ l’ohomba wa nkumekanga, nde akakɔmɔ ndo akɛnyi dia wodja ande wambowokasha. (1 Sam. 8:4-8) Samuɛlɛ akatone dia nsala kɛnɛ kakawotɛ ase Isariyɛlɛ, koko Jehowa akawotɛ mbala shato y’etondo dia nde mbetawɔ kɛnɛ kakawotɛ wodja. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Samuɛlɛ kombetawɔ nama tokumbɛkumbɛ otsha le onto lakahombe ndjɔɔhɛna. Etena kakawotɛ Jehowa dia nde tokita Saolo esɔ, Samuɛlɛ komengenga ndo akasale dui sɔ la ngandji tshɛ.

17. Ngande wokoya dikumanyi ɛnyɛlɔ kaki Samuɛlɛ ɛlɔ kɛnɛ, ndo ngande wayaokawɔ?

17 L’ɛnyɛlɔ ka Samuɛlɛ, dikumanyi diele la diewo ɛlɔ kɛnɛ mɛnyaka ngandji kawɔ le anto walowanyawɔ. (1 Pet. 5:2) Dikumanyi sɔ hawotone ndowanya anto akina lo mboka wɔma ɔnɛ wanɛ walowanyawɔ wayoyowakɔsɔla ɛkɛndɛ awɔ l’etshumanelo. Embetsha wele l’etema w’ɛlɔlɔ hawɔsɛmanɛ la wanɛ wele suke dia mbeka, koko vɔ mbaɔsaka oko ‘asekawɔ ekambi,’ mbuta ate oko weshasha wa laande le etshumanelo. (2 Kɔr. 1:24; Hɛb. 13:16) Embetsha wele bu la lokaki ɛsɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kɛnawɔ dia wanɛ walowanyawɔ wokamba l’akoka awɔ lo wahɔ w’etshumanelo.—Ets. 20:35.

18, 19. Ngande wakoka ekumanyi nɔngɔsɔla otema w’ombeki, ndo lande na kele nsala dui sɔ ekɔ ohomba?

18 Onga ɔngɛnyi, koko aha tsho ombetsha. Lushi lakahomana Samuɛlɛ nde la Saolo, ɔprɔfɛta ɔsɔ akakoke mbifola olangi wa esɔ ko mbitɛ Saolo lo ɔtɛ ndo nkimɔ nkumekanga k’oyoyo kɛsɔ aha la mbolowanya. Koko lo dihole dia nsala ngasɔ, la ngandji tshɛ Samuɛlɛ akɔsɛ etena dia nɔngɔsɔla otema waki Saolo yema yema. Paka l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndɛ yangɔ ya dimɛna, nkɛndakɛnda kaamɛ, nsawola efula ndo momuya dimɛna mbakandayɔsɔnaka etena ka dimɛna ka nkita Saolo esɔ.

Ndowanya anto akina tatɛka oma lo nkeketsha lɔngɛnyi (Enda odingɔ 18, 19)

19 Woho akɔ waamɛ mbele, ombetsha pombaka ntatɛ olowanyelo ande lo mbetshaka la ombeki wenya kaamɛ dia nkeketsha lɔngɛnyi lawɔ. Kɛnɛ kahomba dikumanyi nsala dia nkeketsha lɔngɛnyi la ngasɔ ntshikitana lo ndjela wodja la wodja ndo dui sɔ nemanɛka l’awui ndo la mbekelo ya lo ahole l’ahole. Koko oyadi dihole diakɔna diatanema ekumanyi, naka nde mbetshaka la ombeki etena kaamɛ, kete ekɔ oko nde ekɔ lo mbotɛ ɔnɛ ‘wɛ ekɔ ohomba le mi.’ (Adia Rɔmɔ 12:10.) Tshelo shɔ mbokɛmaka hwe ndo yekɔ la nɛmɔ di’efula le wanɛ tshɛ wele suke dia mbeka.

20, 21. a) Ombetsha wa dimɛna kɛdikɛdi na? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

20 Dikumanyi le, nyeye dia ombetsha wa dimɛna hakomɛ tsho lo nanga dia ndowanya onto okina, koko nde nangaka ndo onto lalowanyande. (Ɛdika la Joani 5:20.) Ombeki shihodiaka esadi eto dia ombetsha ekɔ suke dia mbeetsha ndo dui sɔ mongaka la shɛngiya lo woho wayondɔsa awui wayondeka. Dikumanyi le, etena kalowanyanyu anto akina, tanyokomɛke tsho lo monga embetsha, koko nyonge ndo angɛnyi.—Tuk. 17:17; Jni. 15:15.

21 L’ɔkɔngɔ wa nɔngɔsɔla otema w’ombeki, ekumanyi koka ntatɛ mbolowanya dia nde monga l’akoka wahombama. Toho takɔna takoka ekumanyi nkamba la tɔ dia nsala dui sɔ? Kɛsɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.

^ od. 3 Sawo nɛ ndo diayela mendanaka lo yoho ya laande la dikumanyi, koko anto tshɛ wa lo etshumanelo koka nkondja wahɔ oma lɔkɔ. Lande na? Nɛ dia asawo anɛ wayokeketsha apami tshɛ wambobatizama dia vɔ mbeya ɔnɛ ekɔ ohomba vɔ ndowanyema dia mɛmba ɛkɛndɛ. Etena kalowanyema anangɛso, anto tshɛ kondjaka wahɔ.

^ od. 11 Dikumanyi sɔ wekɔ la Afrique du Sud, Australie, Bangladesh, Belgique, Brésil, Corée, États-Unis, France, Guyane, Île de la Réunion, Japon, Mexique, Namibie, Nigéria ndo Russie.