Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

AWUI WAKIMANYIYA DIA NKUMBO MONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ

Etena kotɔ ɔnayɛ l’ɛkɔmɔ

Etena kotɔ ɔnayɛ l’ɛkɔmɔ

CARLO * mbutaka ate: “Angelo w’ɔnaso akotɔ l’ɛkɔmɔ. Ɛkɔmɔ kande tɔkɔmɔlaka demba ndo yimba. Welo wadjaso dia mbokokɛ, ndeka welo wadjaso lo dikambo di’ɔna lele bu la hemɔ mbala lokama. Tena dimɔtshi, diwala diaso mongaka lo waale.”

MIA mbutaka ate: “Paka monga la etete ndo la solo dia lotutsha di’efula dia mbetsha Angelo kaanga awui woleki wɔdu. Etena katomɔlɛmbaka, dimi mongaka ɛkɛlɛkɛlɛ otsha le omɛmi Carlo ndo haatongaka la solo dia lotutsha otsha le nde. Tena dimɔtshi sho mbidjanaka taamu ndo manaka.”

Onde wɛ kokaka mbohɔ lushi lakotɔ ɔnayɛ? Wɛ akalomɔlomɔ dia mbɛmba. Koko le ambutshi wele oko Carlo nde la Mia, ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ wakayokadimɔka lonyangu l’efula etena kakawawatɛ ɔnɛ ɔnawɔ ambotɔ la hemɔ kana l’ɛkɔmɔ.

Onde wɛ ekɔ la ɔna ɔmɔtshi lele l’ɛkɔmɔ? Naka eelo, kete ondo wɛ ekɔ lo ndjambola nganɛ wayoyokandola okakatanu ɔsɔ. Koko, toshishake elongamelo. Ambutshi wele oko wɛ wakatondoya ekakatanu wa woho akɔ waamɛ. Tɔsɛdingole ekakatanu esato waleka mpomana l’anto wele ondo wɛ ekɔ lo mpomana la wɔ ndo woho wakoka alako wa lo Bible kokimanyiya.

OKAKATANU 1: WƐ EKƆ L’OKAKATANU DIA MBETAWƆ ƆNƐ ƆNAYƐ EKƆ L’ƐKƆMƆ.

Ambutshi efula kɔmɔka etena keyawɔ ɔnɛ ɔnawɔ ambotɔ la hemɔ. Juliana, mama kɛmɔtshi ka lo wodja wa Mexique mbutaka ate: “Etena kakambutɛ enganga di’ɔnaso Santiago ambotɔ la hemɔ kɛmɔtshi ka lo wɔɔngɔ, dimi kombetawɔ. Lakakɔmɔ efula.” Anto akina mbeyaka ndjaoka woho wakayaoke mama kɛmɔtshi ka lo wodja w’Italie kelɛwɔ Villana. Nde mbutaka ate: “Lakɔshi yɛdikɔ ya mbota kaanga mbakameyaka dia mbala efula wamato waya la ɛnɔnyi oko wami mbotaka ana wele la dikɔmɔ. Ɔnkɔnɛ, lam’akotɔ ɔnami l’ɛkɔmɔ, lakatatɛ ndjaɛndja onongo.”

Naka ndo wɛ mbayaɛndja onongo, kete eya dia dikambo sɔ komɛka anto tshɛ. Sangwelo diaki Nzambi komonga di’anto ndjotataka hemɔ. (Etatelu 1:27, 28) Nde kotonga ambutshi l’akoka wa mbetawɔ mbala kakɔ ɔtɔi dikambo diele diatasalemaka. Keema kɔlɔ di’ombutshi monga la “lonyangu,” djekoleko etena kotɔ ɔna l’ɛkɔmɔ. Ndo dia lonyangu lakɔ ndjoshila, paka ambeta nshi efula.

Ko ayoyosala naka wɛ ekɔ lo ndjaɛndja onongo wa hemɔ kana wa ɛkɔmɔ kambotɔ l’ɔnayɛ? Tohɔ dia ndooko onto leya awui shikaa wendana la kɛnɛ kahowɔso oma le ambutshi, dihole diola ɔna ndo akambo wakoka monga la shɛngiya lo yoonge yande. Lo wedi okina, wɛ mbeyaka ndjotatɛ mbisha olonganyi ayɛ onongo, koko tosalake ngasɔ. Ayoleka dimɛna wɛ nkamba kaamɛ l’olonganyi ayɛ ndo ndjasha dia nkokɛ ɔnanyu.​—Undaki 4:9, 10.

DAKO: Eka eongelo k’ɔnayɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Paka monga la lomba dia ndjala la nkumbo k’ɔlɔlɔ ndo la shɛnɔdi dia tɔ monga nkumbo ka nge.”​—Tukedi 24:3, New Century Version.

Wɛ kokaka mbeka akambo efula oma le aseka enganga ndo oma l’ekanda ɛmɔtshi w’eshika. Wɛ kokaka mbɛdika wekelo wa eongelo k’ɔnayɛ la wekelo w’ɔtɛkɛta w’oyoyo. L’etatelo, dui sɔ kokaka monga wolo, koko wɛ kokaka disala.

Carlo nde la Mia, wakatatɛkɛtshi dikambo diawɔ l’etatelo ka sawo nɛ, wakayange alako oma le dɔkɔtɛlɛ ndo oma lo tshunda diakeyaka awui wendana la hemɔ k’ɔnawɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Dui sɔ diakatokimanyiya dia sho nshihodia aha tsho ekakatanu wakokaso nongamɛ, koko ndo awui wakoka nsala onto lele la hemɔ kaki l’ɔnaso. Takayɛnaka dia aki awui wakakokaka ɔnaso nsala. Dui sɔ diakatokeketsha efula.”

HEMBA NSALA NGANƐ: Leka ndjasha lo kɛnɛ kakoka ɔnayɛ nsala. Nyosalake elimu wa lo nkumbo kaamɛ. Naka ɔnanyu ambosala “dui dimɔtshi dia dimɛna,” ko nyu monga suke dia mbandola ndo kahana la nde ɔngɛnɔngɛnɔ wele la nde.

OKAKATANU 2: NAKA WƐ OYAOKA OKO ONTO LAMBƆKƆMƆ NDO OKO OKALEMA.

Wɛ mbeyaka mɛna di’okokelo w’ɔnayɛ kɔlɛndjaka woho w’anyanya. Jenney, mama kɛmɔtshi ka lo wodja wa Nouvelle-Zélande mbutaka ate: “Ɛnɔnyi engana eto l’ɔkɔngɔ wa vɔ munda ɔnami la hemɔ kɛmɔtshi ka wolo kelɛwɔ spina-bifida, elimu wa la ngelo wakatatɛ nɛndjami efula ndo lakatondɔka la delo.”

Okakatanu okina mbeyaka monga ko wɛ ekɔ lo ndjaoka opoko. Ben ekɔ l’ɔna lele la hemɔ ka l’emunyi ndo ka l’ɔtɛ kelɛwɔ syndrome d’Asperger. Nde mbutaka ate: “Anto efula hawokoke pondjo nshihodia woho wayaokaso.” Wɛ mbeyaka kombola nsawola l’anto amɔtshi, koko wɛ mbeyaka di’efula k’angɛnyi ayɛ wekɔ l’ana wele l’alemba w’amɛna. Etena kɛsɔ, wɛ mbeyaka mboka wolo mbatɛ kɛnɛ tshɛ kele l’otema ayɛ.

DAKO: Yanga ekimanyielo ndo etawɔ ekimanyielo kakoshawɔ. Juliana lakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo mbutaka ate: “Tena dimɔtshi, dimi l’omɛmi mbokaka sɔnyi dia nɔmba ekimanyielo.” Koko nde kotshaka ate: “Takayeyaka dia tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo k’anto akina. Etena katokimanyiya anto akina, hatoyaoke ekalema.” Naka ɔngɛnyi aso w’oshika kana ose nkumbo ɔmɔtshi ambokɔlɔmba dia nde mbidjasɛ l’ɔnayɛ kaamɛ lo difɛstɔ dimɔtshi kana lo losanganya lɔmɔtshi l’Akristo, etawɔ la lowando tshɛ. Yokedi mɔtshi ya lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Ongenyi [wa mɛtɛ] atukaka untu ngandji tena tshe. Ndu lu nshi ya pa ndi atuyalaka uku onangu.”​—Tukedi 17:17.

Dja yimba lo yoonge yayɛ. Oko wahomba esasɛ mongaka wonya tshɛ lo mutuka wɛmba ɛkɔnyi dia vɔ ntetemala mɛmba ɛkɔnyi akɔ otsha la lopitadi, mbahombayɛ wɛ lawɔ ndɛka dimɛna, kɔkɔlaka demba ndo momuyaka dia wɛ nkondja wolo wa ntetemala mbisha ɔnayɛ ekokelo kahombande nongola. Javier lele l’ɔna lele ekuse mbutaka ate: “Lam’ele ɔnami hakoke nkɛndakɛnda, dimi salaka la wolo dia ndɛ dimɛna. Oma laasɔ, dimi mbahomba ntshɔ la nde lo dihole tshɛ diahombama. Dimi mbaya ekolo ande!”

Ngande wakokayɛ ntana etena ka nkokɛ yoonge yayɛ na? Ambutshi amɔtshi mengɔnyaka okokelo w’ɔnawɔ. Etena katshikala ɔmɔtshi l’ɔna, okina momuyaka yema ndo nyangaka dia nkotsha ehomba ande ekina. Kaanga mbele dui sɔ bu wɔdu, wɛ pombaka mbɔsa wenya wakayetshaka l’elimu wele bu ohomba ko ntatɛ nkokɛ yoonge yayɛ kana nkotsha ehomba ayɛ ekina. Mayuri, mama kɛmɔtshi ka lo Inde mbutaka ate: “L’ekomelo onto ndjekɛka yoho ya lɔsɛnɔ shɔ.”

Nsawola l’ɔngɛnyi ayɛ wɛkɛyɛ otema. Kaanga angɛnyi wele bu l’ana wele la hemɔ kokaka kokeketsha. Wɛ kokaka nto nɔmba Jehowa Nzambi. Onde dɔmbɛlɔ kokaka mɛtɛ kokimanyiya? Yazmin aki l’ana ahende waki la hemɔ ka mucoviscidose, hemɔ kahakɔnɔ kendana l’ɔhɛngɛlɔ mbutaka ate: “Ekɔ tena dimɔtshi diele wɔɔngɔ ami tshimbaka woho w’anyanya polo lo yɛdikɔ ya dimi kombola nyɔi.” Koko nde kotshaka ate: “Dimi nɔmbaka Jehowa dia nde keketshami ndo mbishami wolo. Etena kasalami dui sɔ, dimi mbokaka dia lomu lambasɔ.”​—Osambu 145:18.

HEMBA NSALA NGANƐ: Nyomɔsɛdingola diangɔ dialɛyɛ, woho wakɔkɔlayɛ demba ndo wenya engana walalayɛ djɔ. Enda woho wakokayɛ mbɔsa wenya wakayetshaka l’elimu wele bu ohomba efula dia wɛ nkokɛ yoonge yayɛ. Tetemala ntshikitanya ekongelo kayɛ etena kele dui sɔ ohomba.

OKAKATANU 3: WƐ NDEKAKA MBIDJA ƆNA LELE LA HEMƆ YIMBA OLEKI ASE NKUMBO AKINA.

Hemɔ k’ɔna mbeyaka monga la shɛngiya lo kɛnɛ kalɛ nkumbo, lɛnɛ atshɔ nkumbo ndo etena kahomba ambutshi monga kaamɛ l’ɔna tshɛ. Etombelo wele la dui sɔ ele, ana akina ndjaokaka di’ambutshi hawoyoleka mbadja yimba. Ndo nto, ambutshi kokaka ndjoleka ndjasha paka dia nkokɛ ɔna lele la hemɔ, ko diwala ndjongaka lo waale. Lionel, papa kɛmɔtshi ka lo wodja wa Liberia mbutaka ate: “Tena dimɔtshi wadɛmi mbutaka dia wotsho tshɛ waya l’ahɛka ande. Ɛtɛkɛta wa ngasɔ ndjombokiyaka dia nde hanɛmiya ndo vɔ momadiakami tena dimɔtshi.”

DAKO: Dia nshikikɛ anayɛ tshɛ dia wɛ ndjashaka le wɔ vɔ tshɛ, nkongɛ elimu ɛmɔtshi wangɛnangɛnawɔ. Jenney lakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo ka sawo nɛ mbutaka ate: “Tena la tena, sho salaka dui dimɔtshi dia laande dikambo di’ɔnaso l’enondo, ɛnyɛlɔ ntshɔ la nde lo rɛstora walekande nanga.”

Yasha le ɔna tshɛ

Dia nkokɛ diwala diayɛ, sawolaka l’olonganyi ayɛ ndo nyɔlɔmbake kaamɛ. Aseem, papa kɛmɔtshi kele l’ɔna ladiɛnɛ la hemɔ kɛmɔtshi ka wolo mbutaka ate: “Kaanga mbele dui sɔ diakatɔlɛndjaka ndo diakatonyangiyaka efula dimi la wadɛmi, takayatshungwɛka etena ka mbidjasɛ kaamɛ, ka sawolaka ndo ka nɔmbaka kaamɛ. Pindju tshɛ, la ntondo k’ɔnaso memɔ oma lo djɔ, takakɛtshanyaka divɛsa dimɔtshi di’oma lo Bible kaamɛ.” Atshukanyi akina sawolaka la ntondo ka vɔ ndala. Asawo ndo alɔmbɛlɔ anyu wayokeketsha diwala dianyu lo tena di’ekakatanu. (Tukedi 15:22) Atshukanyi amɔtshi wakate vate: “Tena dimɔtshi diahatohɛki lo lɔsɛnɔ laso ele tena diakiso l’ekakatanu woleki wolo.”

HEMBA NSALA NGANƐ: Andola anayɛ akina lo woho wakimanyiyawɔ ɔna lele la hemɔ. Tɛkawɔ mbala la mbala dia wɛ mbaokaka ngandji ndo andolakawɔ l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasalawɔ ndo salɛka olonganyi ayɛ woho akɔ waamɛ.

TETEMALA MƐNA AKAMBO LA SSO DI’ƆLƆLƆ

Bible ndakaka dia kem’edja, Nzambi ayonya hemɔ ndo dikɔmɔ tshɛ diɛnya akɛnda ndo epalanga paa. (Ɛnyɛlɔ 21:3, 4) L’etena kɛsɔ: ‘Ndooko onto layota ate: Lekɔ la hemɔ.’ *​—Isaya 33:24.

Lam’awakatakongɛ etena kɛsɔ, wɛ kokaka nsɛna oko anto akina kaanga mbeyɛ l’ɔna lele l’ɛkɔmɔ. Carlo nde la Mia wakatatɛkɛtshi dikambo diawɔ l’etatelo mbutaka ɔnɛ: “Tɔkɔmɔke oyadi wɛ ɛna di’awui tshɛ wotatshu paka otsha lo kɔlɔ. Nyodje yimba l’awui w’ɛlɔlɔ wɛnanyu le ɔnanyu, nɛ dia lo weho akɔ tshɛ ekɔ awui amɔtshi w’ɛlɔlɔ wasalande.”

^ Nkombo ya lo sawo nɛ yakatshikitanyema.

^ Wɛ kokaka mbadia awui efula wendana la daka dia lo Bible di’ɔnɛ anto wayonga l’alemba wa kokele lo tshapita 3 ya dibuku Bible Etshatɔ mɛtɛ? diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.

YAMBOLA WATE . . .

  • Kakɔna kasalami diaha dimi nkɔmɔ lo demba, lo yimba ndo lo nyuma?

  • Naa mbala k’ekomelo kakamandola anami akina lo ekimanyielo kawɔ?