Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

AWUI WAKIMANYIYA DIA NKUMBO MONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ

Woho wa mbidjasɛ dimɛna l’ana wa waadi kana w’omi

Woho wa mbidjasɛ dimɛna l’ana wa waadi kana w’omi

MARGARET, * LOODIA ANA W’OMƐNDE LO WODJA W’AUSTRALIE: “Wadi lakadjasɛka l’omɛmi ntondo akatɛ anande ate: ‘Tanyɔɔlɛmiyake ndo tanyookitanyiyake kaanga yema, oyadi dikambo diakɔ diekɔ wɔdu oko nsola onyɔ.’” L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, Margaret ndjaokaka dia diwala diande diekɔ lo osukusuku ndo diɔ mbeyaka ndjovɔ.

Lo mɛtɛ, nkumbo efula yele la ana wa wadi kana w’omi wakawatootshi dihole dikina mongaka l’ekakatanu ndo keema la diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asawɔ. * Ambutshi efula wadjasɛ l’ana wakatootshi elonganyi awɔ dihole dikina pombaka sɛnaka wolo lo dikambo diawɔ lo kɛnɛ kendana la wɛngɔ, ohokwelo ndo okotshelo w’ehomba awɔ wa lo demba. Angɛnyi ndo ewotɔ vɔ lawɔ mbeyaka monga l’okakatanu dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’ase nkumbo k’oyoyo. Ɛsɔ tɔsɛdingole alako amɔtshi w’oma lo Bible wakoka nkimanyiya nkumbo ya ngasɔ dia yɔ mbidjasɛ kaamɛ.

DUI DIA 1: DIƆTƆNGANELO L’ANA W’OMI KANA WA WADI

Judith loodia ana w’omɛndɛ lo wodja wa Namibie mbutaka ate: “Nyango ana wodjashi la mi akawatɛ ɔnɛ dimi lekɔ paka wadɛ shɛwɔ ndo ɔnɛ ana tshɛ wayomota bu anangɛwɔ. Ɛtɛkɛta ɛsɔ pomuyakami nɛ dia dimi nangaka ana w’omɛmi asɔ ndo dimi mbaɔsaka oko anami hita.”

Anyangiyangi efula mbetawɔka ɔnɛ diɔtɔnganelo dia l’ana w’olonganyi okina mbeyaka monga wolo ndo dui sɔ koka mbela ekakatanu ndo diatɔnelo lo nkumbo. Ekakatanu ɛsɔ mbeyaka ntomba lam’asa ombutshi wakanga ana, koko aya bu lawɔ la ɔnɛ loodia ana. Kakɔna kakoka mbakimanyiya?

Dui dimɔtshi diakokayɛ nsala dia ntondoya ele: Monga la wɛdimo lo wodjelo w’ɛlɛmbɛ. Naka wɛ nshimba ana dia vɔ monga la diɔtɔnganelo l’ombutshi awɔ wa pɛtɛpɛtɛ wele bu lawɔ, kete dui sɔ mbeyaka mpandjola timba tawɔ. * Eya nto di’ana wekɔ la dihole dia laande le ombutshi awɔ wa pɛtɛpɛtɛ. (Tukedi 23:22, 25) Lo wedi okina, naka wɛ mbetawɔ di’olonganyi ayɛ wa ntondo monga la shɛngiya lo nkumbo kayɛ, kete wɛ ayonga l’ekakatanu lam’asayɛ l’olonganyi w’oyoyo. Ɔnkɔnɛ, onga la wɛdimo lo wodjelo ayɛ w’ɛlɛmbɛ dia nkokɛ diwala diayɛ, oyadi wɛ kotetemalaka monga la diɔtɔnganelo la ombutshi okina wakanga ana wodjashi la yɛ.

KƐNƐ KAKOKA AMBUTSHI NSALA

  • Etena kasawolayɛ l’olonganyi ayɛ wa ntondo, nyosawole paka akambo wendana l’ana ato, ndo engesola sawo naka nde oyanga dia nsawola la yɛ akambo akina. Ɛnyɛlɔ, wɛ kokaka mbotɛ la yewo tshɛ dia kana nyu kokaka sawolaka lo telefɔnɛ lo pai, la yanyi koko aha l’otsho.

  • Naka wɛ haleke nkondja etena ka ntshɔ tendaka anayɛ, kete wɛ kokaka mbaelɛ lo telefɔnɛ, mbafundɛ mikanda, mbafundɛ mesajɛ lo telefɔnɛ, kana mbafundɛ lo Ɛtɛrnɛtɛ dia wɛ mbeyaka mbala la mbala woho wewɔ. (Euhwelu k’Elembe 6:6, 7) Wɛ koka nkamba nto la dihomɔ dikina dia nyu sawolaka. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayoshihodia ehomba ndo ekakatanu wele l’anayɛ ndo mbasha alako w’ohomba wakoka mbakimanyiya.

KƐNƐ KAKOKA WADI WODJASHI L’ANA NSALA

  • Ɛnya ana ‘ngandji kawaokayɛ’ lo mbaɛnya hwe dia wɛ hakombola mpɛna ombutshi awɔ. (1 Petero 3:8) Tɛɛka nyangɛwɔ kana shɛwɔ mbala la mbala woho wasɛnayɛ l’anande. (Tukedi 16:24) Wɛ kokaka mbɔlɔmbaka alako amɔtshi wa mbisha ana ndo mbookaka losaka etena kakoshandewɔ.

  • Tolekake mɛnya ngandji kayɛ otsha le anayɛ hita, ko minya ana akina yimba. Beverly loodia ana w’omɛnde mbutaka ate: “Ana w’omɛmi woodiami nangaka mbelɛmi mama. Takawatɛ dia ekɔ dimɛna, koko aha la ntondo ka Jane ya nyangɛwɔ kana k’ase nkumbo kande. Dimi la Jane takayongaka la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ l’ɔkɔngɔ wa dikambo sɔ. Ndo l’ɔkɔngɔ diko diakayokambaka kaamɛ dia nkimanyiya ana lo kɛnɛ kendana la tɔkɛnyɔ ta la kalasa ndo l’awui wa wɛngɔ.”

Wɛ kokaka monga la shɛngiya ya wolo efula le anayɛ

AWUI WAKIMANYIYA DIA DIƆTƆNGANELO MONGA LAM’ASA AMBUTSHI WOODIA ANA W’ELONGANYI AWƆ LA AMBUTSHI WA PƐTƐPƐTƐ W’ANA AKƆ

    Loshilambo ndo dilɛmiɛlɔ kimanyiyaka dia nkumbo monga kaamɛ

  • Tɔtɛkɛtake pondjo kɔlɔ lo dikambo di’ombutshi kana di’olonganyi wele bu lawɔ lale ana. Mɛtɛ, kokaka ndjokokomɛ dia wɛ nsala dui sɔ, koko eya dia diɔ kokaka monga la shɛngiya ya kɔlɔ efula le ana. Ndo wɛ heya pondjo woho ndo etena kayondototɛ anto akina dui sɔ. (Undaki 10:20) Naka ɔnayɛ amboyokotɛ ɔnɛ ombutshi okina akakɔtɛngi kana akatɛkɛtshi kɔlɔ dikambo diayɛ, sala tshɛ dia nshihodia nsaki y’ɔnakɔ. Ɛnyɛlɔ, wɛ kokaka mbotɛ ɔnɛ: “Lambonyanga mɛtɛ dia mboka dui sɔ. Eelo, mama kayɛ ambosalɛ kɔlɔ, koko eya dia mbala efula etena konga anto la nkɛlɛ, vɔ kokaka ntɛkɛta ɔtɛkɛtatɛkɛta.”

  • Tetake l’ɔnayɛ wedi etena kamondoya dia ndjokotɛ dui dimɔtshi. Naka wɛ bu l’akoka wa nsala dui sɔ, kete lembetshiyande akambo akɔ lo yoho ya dimɛna, aha la ntɛkɛta kɔlɔ dikambo di’ombutshi okina. Ɛsɔ tɔsɛdingole kɛnyɔ yayela nyɛ:

    Mama koodia ana w’olonganyi ande: Tim lam’alangɛ, anɛ esiyamɛ ayɛ l’ɔkɔdi kele woome.

    Tim: Lam’akiso lale mama, takakalɛka esiyamɛ l’odihe, ko nde ndjɔtɔngɔna ndamɛ dia manɛ.

    Mama koodia ana w’olonganyi ande (la nkɛlɛ tshɛ): Naka ngasɔ, kete nde konyetsha dia nyu monga la loshilambo.

    Onde okadimwelo wa mama kɛsɔ wekɔ dimɛna?

    Mama koodia ana w’olonyanyi ande (la dui dia k’ɛse): Ɛɛ, kawɔ, koko lanɛ, shoamɛ mbaanɛ.

  • Ewɔ dia mbisha anayɛ ntumu etena kahombawɔ mbetsha wenya kaamɛ l’ombutshi okina. (Mateo 7:12) Naka wɛ hakoke ntshikitanya ekongelo kendana la ntumu shɔ, kete tɛ ombutshi okina w’osekayɛ dia wɛ akasha ana ntumu, ndo tɛnde dui sɔ la ntondo ka wɛ mbasha ntumu yakɔ.

HEMBA NSALA NGANƐ: Mbala kekina kayoyohomana l’olonganyi ayɛ wa ntondo, kootakole wanya wayela anɛ:

  1. Homanya la nde washo ndo mɔnamɔna yema. Ewɔ nsawola la nde lo sinyɛ, aha nde kokimɛ l’ahɛka ndo tɔɔlɛngiyɛke washo.

  2. Shande mɔyɔ lo lokombo lande. Ɛnyɛlɔ, wɛ kokaka mbotɛ ɔnɛ: “Akemwe Jane!”

  3. Ewɔ dia nsawola wɛ la nde ato etena kenyu lo olui w’anto.

DUI DIA 2: DIƆTƆNGANELO L’ANA WAYA EPALANGA

Dibuku dimɔtshi (Step Wars) mɛnyaka woho wakɔndɔla womoto ɔmɔtshi yoho yosalɛ omɛnde l’anande w’epalanga akambo lo yoho ya kɔlɔ, koko vɔ tonaka dia vɔ hawoosalɛ akambo lo yoho shɔ. Nde mbutaka ate: “Dui sɔ mbishakami nkɛlɛ k’efula.” Ngande wakokayɛ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la ana w’olonganyi ayɛ waya epalanga diaha vɔ ndanya diwala diayɛ?

Dui dikina diakokayɛ nsala dia ntondoya ele: Monga la kɛtshi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Onto l’onto atetemale nyanga wahɔ w’onto okina, koko aha wahɔ ande hita.” (1 Kɔrɛtɔ 10:24) Yanga dia nshihodia ndo dia mbeya nsaki yele l’anto akina. Ana waki olonganyi ayɛ waya epalanga kokaka mboka wɔma dia nshisha ngandji kawaoka ambutshi awɔ. Vɔ kokaka mfɔnya ɔnɛ lam’ele papa kawɔ ambotshuka womoto okina, laasɔ lɔsɛnɔ la lo nkumbo kawɔ kokaka ndjotshikitana. Mbala efula, ambutshi ndjakiyanyaka etena kahɛnyahɛnyama anawɔ le anto akina wele bu ambutshi awɔ wa pɛtɛpɛtɛ.

Lo dihole dia nyanga lɔngɛnyi la wolo, tshika dia diɔtɔnganelo diele lam’asayɛ l’ana w’olonganyi ayɛ ndjalowanaka yema yema. Mbala efula, bu dimɛna ntshutshuya onto la wolo dia nde kooka ngandji. (Limbu la Solomona 8:4) Sala la wolo dia monga l’ekanelo ka dimɛna, ndo tolongamɛke di’ana w’olonganyi ayɛ salaka paka akambo w’amɛna ato.

Tɔtɛkɛtake oseka dikambo tshɛ diafɔnyayɛ kana diakanyiyayɛ, oyadi kɔlɔ ka ngande kambowokosalɛ. (Tukedi 29:11) La ntondo ka wɛ ntɛkɛta, lɔmba Jehowa oko wakalɔmbɛ Davidɛ laki nkumekanga k’Isariyɛlɛ ate: “We [Jehowa], ukitsha ulami l’unyo ami, alamaki elomo ami.”​—Osambu 141:3.

Naka wɛ mbɔsa yɛdikɔ ya mimɔ oma lo dihole diakole ana, kete ondo vɔ hawototshika nkanyiya dihole diakiwɔ ntondo sɔ. Diakɔ diele, tolekake ndjakiyanya di’etshikitanu wayosala ana, djekoleko lo kɛnɛ kendana la mvudu yawɔ. Wɛ kokaka nto mbɔsa yɛdikɔ ya ntshɔ todjasɛ dihole dikina.

HEMBA NSALA NGANƐ: Naka ana w’olonganyi ayɛ waya epalanga koomadiaka ndo hawokɔlɛmiya, kete ɛnya olonganyi ayɛ dikambo sɔ ndo hokamɛ la yambalo tshɛ kɛnɛ kakotɛnde. Totshutshuyake olonganyi ayɛ la wolo dia nde mpokola ana. Lo dihole dia wɛ nsala ngasɔ, nyokimanyiyane lo wodielo w’ana. Naka nyu “monga la kanyi ɔtɔi” lo kɛnɛ kendana la dikambo tshɛ, kete nyayonga kaamɛ ndo nyayotondoya.​—2 Kɔrɛtɔ 13:11.

ka ana tshɛ ngandji, oyadi wayɛ kana w’olonganyi ayɛ

DUI DIA 3: DIƆTƆNGANELO L’EWOTƆ NDO L’ANGƐNYI

Marion loodia ana w’omɛnde lo wodja wa Canada mbutaka ate: “Ambutshi ami mbishaka ɔnami diangɔ, koko hawosha ana w’omɛmi. Sho salaka la wolo dia mbasombɛ vɔ tshɛ diangɔ, koko aha tena tshɛ mbongaso la falanga.”

Dui dimɔtshi diakokayɛ nsala dia ntondoya ele: Mbetsha nkumbo kayɛ lo dihole dia ntondo. Tɛ ewotɔ ndo angɛnyi ayɛ ɔnɛ ɔkɛndɛ ayɛ wa ntondo ele wa nkotsha ehomba w’ase nkumbo kayɛ. (1 Timɔte 5:8) Naka ewotɔ ndo angɛnyi ayɛ hawɔkɛnɛmɔla ngandji ka shikaa oya le ase nkumbo kayɛ, kete wɛ kokaka mbalɔmba dia vɔ nsala dui sɔ. Lembetshiyawɔ woho wayoyaoka ana naka vɔ hawokama ngandji ndo hawodjama yimba.

Etawɔ di’ambutshi w’olonganyi ayɛ wa ntondo monga la yema ya shɛngiya lo nsɛnɔ y’ana. Mama kɛmɔtshi kaya opalanga kelɛwɔ Susan mbutaka ɔnɛ: “Lakayotshukamaka nto ngɔndɔ 18 l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’omɛmi la ntondo, koko ambutshi ande konanga kaanga yema dia dimi tshukama nto. Akambo wakayotatɛ ntshɔ la ntondo paka etena kakatayowadjaka l’atei, kakayotatɛ ana mbaelɛ ndo mbasha losaka l’ɔtɛ w’ekimanyielo kawɔ.”

HEMBA NSALA NGANƐ: Enda ewotɔ ndo angɛnyi ayɛ wele bu la diɔtɔnganelo dia dimɛna la yɛ, ndo sawola l’omɛyɛ kɛnɛ kakokanyu nsala dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la wɔ.

Koka monga tshondo y’okakatanu dia wɛ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina wele bu ase nkumbo kayɛ. Koko naka wɛ nkamba l’alako w’oma l’Afundelo, kete wɛ la nkumbo kayɛ nyayokondja ɛtshɔkɔ efula walaka Bible: “Uma lu yimba, katukamaka luudu; ndu uma l’ewu, katulushikimalaka.”​—Tukedi 24:3.

^ Nkombo mɔtshi yakatshikitanyema.

^ Dia wɛ mbeya akambo akina wendana la woho wa nkandola ekakatanu ekina wa lo nkumbo, enda asawo amɔtshi wakatondjama lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka nɛi, 2012 wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Woho wa ntondoya lo wodielo w’ana wa wadi kana w’omi,” wakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.

^ Koko naka olonganyi ayɛ wa ntondo oyanga dia kosalɛ kɔlɔ, kete wɛ pombaka ndjadjɛ elolo lam’asayɛ la nde dia wɛ nkokɛ diwala diayɛ.

YAMBOLA WATE . . .

  • Kakɔna kahombami nsala dia nsɛna dimɛna la wadi kana omi laki olonganyi ami wa ntondo?

  • Ngande wakokaso nkimanyiya ewotɔ ndo angɛnyi aso diaha vɔ monga waale le ase nkumbo kaso?