Kaanga mbakasɛkana Linda nde l’omɛnde la ntondo, nde la Herman wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakawayotshukanaka. Koko oko waditawɔ, diwala dia hende mongaka l’ekakatanu waki komonga lo diwala dia ntondo. *

Naka wɛ amboyotshukana nto, onde wɛ ekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala diayɛ dia hende? Tamara lakayotshukamaka ɛnɔnyi esato l’ɔkɔngɔ wa nde sɛkana l’omɛnde la ntondo mbutaka ate: “Etena katshukana onto mbala ka ntondo, nde fɔnyaka dia diwala diande diayotshikala pondjo pondjo, koko etena katshukanande nto, nde hongaka l’elongamelo kɛsɔ nɛ dia nde akadihomɔ.”

Koko atshukanyi efula ndjongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ lo diwala dia hende. Vɔ wakatondoya l’awala awɔ ndo diayɛ lawɔ kokaka tondoyama. Lo ngande? Ɛsɔ tɔsɛdingole ekakatanu esato waleka atshukanyi wele lo diwala dia hende mpomana la  wɔ ndo woho wakoka atɔndɔ wa lo Bible mbakimanyiya dia mbatondoya. *

Ellen ladjasɛ lo wodja w’Afrique du Sud mbutaka ate: “Bu yana ya dikambo dia dimi mbohɛ diwala diami dia ntondo, djekoleko etena katshɔso dia tɛɛngɔla l’ahole waamɛ wakatatshɔka dimi l’omɛmi la ntondo. Lo tena dimɔtshi, dimi ndjɛɛdikaka omɛmi la ntondo la ɔnɛ lodjashi la mi.” Ndo nto, naka olonganyi ayɛ akatatshukanyi, kete wɛ mbeyaka mbooka kandjema naka nde tɛkɛtaka mbala efula di’olonganyi ande wa ntondo.

DAKO: Tɔfɔnyake dia wɛ kana olonganyi ayɛ, onto l’onto koka mbohɛ olonganyi ande wa ntondo esadi eto, djekoleko naka nyakadjasɛ ɛnɔnyi efula. Lo mɛtɛ, anto efula mbutaka dia wambelɛka elonganyi awɔ lo nkombo y’elonganyi awɔ wa ntondo aha la mbeya. Ngande wakokayɛ ntondoya okakatanu wa ngasɔ? Bible mbishaka dako nɛ: ‘Yadja lo dihole di’osekayɛ.’—1 Petero 3:8.

Toshimbake olonganyi ayɛ dia nde kotɛ awui amɔtshi wendana la diwala diande dia ntondo l’ɔtɛ wa kandjema. Naka olonganyi ayɛ olanga kotɛ woho wakinde l’olonganyi ande wa ntondo, hokamɛnde la yambalo ndo la kɛtshi. Ndo nto, totake esadi eto wate nde ekɔ lo mbɛdikami l’olonganyi ande wa ntondo. Ian lakayotshukanaka nto l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi dikumi mbutaka ate: “Lo dihole dia Kaitlyn ka wadɛmi shimbami dia dimi ntɛkɛta awui amɔtshi wendana la wadɛmi la ntondo, nde akakambaka la diaaso sɔ dia mbeya lande na kemi woho wayami ɛlɔ.” Asawo wa ngasɔ mbeyaka nyokimanyiya dia nyu monga la diɔtɔnganelo dia ma ma lam’asanyu.

Kaanga mbakoka olonganyi ayɛ wa hende monga la wɛɔdu ɛmɔtshi lo mbɛɛdika l’olonganyi ayɛ wa ntondo, dja yimba lo waonga wa laande ndo w’amɛna wele la nde. Ondo olonganyi ayɛ wa nshi nyɛ bu la waonga amɔtshi waki l’olonganyi ayɛ wa ntondo. Koko eya dia ekɔ awui amɔtshi wolekinde olonganyi ayɛ wa ntondo. Ɔnkɔnɛ, sala la wolo dia wɛ nkeketsha dimama dia diwala dianyu “aha lo ndjaɛdika l’onto okina,” koko lo nkana yimba ndo lo mandola waonga w’olonganyi ayɛ. (Ngalatiya 6:4) Edmond lambotshukana mbala hiende y’etondo mbutaka ate: “Oko wele angɛnyi ahende hawokoke monga woho ɔtɔi mbahakoke monga awala ahende woho ɔtɔi.”

Akokayɛ nsala diaha woho wohɔyɛ olonganyi ayɛ wa ntondo ndjonga la shɛngiya ya kɔlɔ lo diwala diayɛ dia hende? Jared mbutaka ate: “Dimi lakatɛ wadɛmi la nshi nyɛ mbala kɛmɔtshi dia dimi la wadɛmi la ntondo takasalanɛ akambo w’amɛna efula l’edja tshɛ kakatadjasɛ. Dimi koka mbohɔ akambo asɔ mbala la mbala ndo kanaka la wɔ yimba. Koko dimi la nde taya bu wadi l’omi. Dimi la wadɛmi la nshi nyɛ tambomɛ lɔsɛnɔ l’oyoyo ndo lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala nɛ.”

Javier lakayotshukanaka ɛnɔnyi esamalo l’ɔkɔngɔ wa nde sɛkana la wadɛnde mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa sho ntshukana, wadɛmi akafɔnyaka ate angɛnyi ami amɔtshi wakoohembaka dia menda lɔkɛwɔ lande.” Koko Leo akahomana l’okakatanu wotshikitanyi la wɔsɔ. Nde mbutaka ate: “Anto amɔtshi wakatɛka wadɛmi ko washo ami dia wakanyangaka l’ɔtɛ wa nyɔi k’omɛnde la ntondo.”

DAKO: Hemba dia ndjadja lo dihole di’angɛnyi ayɛ. Ian lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko mbutaka ate: “Ekɔ tshondo y’okakatanu le angɛnyi dia vɔ mbekesanɛ l’olonganyi wa hende wewɔ wateye dimɛna.” Ɔnkɔnɛ, onga “l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo . . . kɛnɛmɔla memakana otsha le anto tshɛ.” (Tito 3:2) Sha angɛnyi ndo ase nkumbo kayɛ etena ka vɔ ntshikitanya tokanyi tawɔ. Oko wayayɛ l’olonganyi okina mbakokayɛ monga ndo l’angɛnyi akina. Javier lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko mbutaka dia l’ɔkɔngɔ wa nde mbidjasɛ la wadɛnde la hende l’edja k’etena kɛmɔtshi, vɔ wakayokeketshaka diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ l’angɛnyi awɔ wa ntondo. Nde kotshaka ate: “Sho salaka nto la wolo dia nyanga angɛnyi akina ndo dui sɔ tokimanyiyaka oko wadi l’omi.”

 Etena kasawolayɛ wɛ l’angɛnyi ayɛ wa ntondo, wɛ pombaka mbidja yimba lo shɛngiya yakoka monga la dui sɔ le olonganyi ayɛ wa nshi nyɛ. Ɛnyɛlɔ, naka asawo wendana la diwala diayɛ dia ntondo wambotatɛ, kete wɛ pombaka monga l’ɔkɔmi ndo l’ekanelo k’ɔlɔlɔ diaha olonganyi ayɛ monga la paa l’asolo. Yokedi mɔtshi ya lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka onto ayɔtɛkɛta aha la nkana yimba, kete ɛtɛkɛta ande kokaka mpomuya onto oko yɔɔmbɔ. Koko onto lele la lomba kanaka yimba efula lo kɛnɛ katande. Ɛtɛkɛta ande kokaka nkɔnɔya mpota.”—Tukedi 12:18, Holy Bible—Easy-to-Read Version.

Andrew mbutaka ate: “Lekɔ la wɔma wa wadɛmi la hende ndjondawɔ oko wakandawɔ la ntondo.” L’ɔkɔngɔ diko, nde akayotshukaka Riley, wadɛnde lele la nde kakianɛ. Andrew mbutaka ate: “Dimi ndjambolaka mbala la mbala dia kana layonga ɔlɔlɔ oko omi aki Riley la ntondo. Dimi laki la yema ya wɔma nɛ dia nde kokaka ndjota ɔnɛ dimi haasungana la nde ko ndawɔmi dia totshukana l’onto okina.”

DAKO: Sawola l’olonganyi ayɛ akambo wakokiyanya hwe hwe. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’aha ului w’andaki, sangweyu diatufutanaka.” (Tukedi 15:22) Sawo dia lo sheke diakayokimanyiyaka Andrew nde la Riley ka wadɛnde dia vɔ mbɛkanɛ etema. Andrew mbutaka ate: “Dimi lakatɛ Riley nte halɔsaki pondjo yɛdikɔ ya sɛkana la yɛ l’oyango wa nkandola ekakatanu wele la so, ndo nde akambutɛ dimi la wɔ ngasɔ. Yema yema, lakayoyaɛkɛka le nde tshɛ lo tshɛ.”

Naka olonganyi ayɛ akakesɔma lo diwala diande dia ntondo, kete sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia nde ndjaɛkɛ le yɛ. Ɛnyɛlɔ, Michel nde la Sabine wele awala awɔ wakavu ntondo mbetawɔka dia vɔ mbitanɛka mɛtɛ naka vɔ wakasawudi l’elonganyi awɔ wa ntondo. Sabine mbutaka ate: “Dui sɔ tokimanyiyaka dia sho ndjaoka l’ekokelo ndo lo wɔladi.”—Ɛfɛsɔ 4:25.

Anto efula wakayotshukanaka mbala ka hende wakatondoya, ndo wɛ lawɔ kokaka ntondoya, nɛ dia nshi nyɛ mbamboyoleka ndjaeya. Andrew lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko mbutaka ate: “Lamboyotana esambelo k’efula etena kamomoyotshukana la Riley. L’ɔkɔngɔ wa sho mbidjasɛ ɛnɔnyi 13, dimama diaso diamboleka nkeketala ndo sho hatokombola dishisha.”