Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

 TOKOYA MBETAWƆ KAWƆ

Nde akakikɛ wɛngiya

Nde akakikɛ wɛngiya

ELIDJA akatakɛndakɛndaka l’omamu w’okidi wa Jɔrdana. Nde akande lɔkɛndɔ l’otale l’edja ka mingu, atatshu otsha lo nɔrdɛ oma l’okongo wa Hɔrɛbɛ. Etena kakandayokalolaka l’Isariyɛlɛ, nde akayotana etshikitanu efula wambosalema lo wodja ande ɔsɔ. Etombelo wa kɔlɔ waki la ɔwɔ w’otale wakatatɛ nshila. Laasɔ ko ɔwɔ wambɔlɔhɔ ndo akambi wa dikambɔ wokamba dikambɔ diawɔ. Omvutshi ɔsɔ akakeketshama yema lo mɛna woho wakalɔhɔ ɔwɔ, koko nde akaleke ndjakiyanya lo dikambo di’anto. Lonyuma l’anto asɔ komonga dimɛna. Ɔtɛmwɛlɔ wa Baala wakakite dikuma lɛkɔ ndo Elidja aki l’olimu efula wa nsala. *

Etena kakinde suke l’osomba wa Abɛlɛ-Mehola, Elidja akɛnyi ekambɔ ka woke kaakawayatatɛ nkamba. Nde akɛnyi ngɔmbɛ akumi ahende la nyɛi yakakelekama hiende hiende, ndo elui akɔ 12 wa ngɔmbɛ shɔ yaki la nkongo yakatafusaka nkɛtɛ ya tshitshi. Pami kakayalɔmbɔlaka ngɔmbɛ hiende y’ekomelo mbaki onto lakayayangaka Elidja. Pami kakɔ ko: Elisha, ɔnɛ lakasɔnama oma le Jehowa dia ndjokita Elidja. Oko wakandayaokaka opoko l’olimu wakandakambɛka Nzambi la kɔlamelo, aha la taamu Elidja akalomɔlomɔka dia mɛnana la pami kɛsɔ.—1 Khumi ya Dikanga 18:22; 19:14-19.

Onde Elidja akengenga yema dia mbisha pami kɛsɔ ɛkɛndɛ ɛmɔtshi, mbosha waɛsɛ ande amɔtshi, kana mboka wɔma ɔnɛ nde ayoyɔhɛna lushi lɔmɔtshi? Hatokoke mbuta l’eshikikelo ɔnɛ eelo kana ɔnɛ nde akayakiyanyaka di’awui asɔ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, nde “aki onto oko sho.” (Jakɔba 5:17) Bible mbutaka ɔnɛ: “Elidja aketola utsha le ndi, akawahe koti diandi.” (1 Khumi ya Dikanga 19:19) Dikɔti dia Elidja sɔ diaki oko ekoho k’ɔkɔkɔ kana ka mbudi ndo etena kakadilɔtaka onto, kɛsɔ akɛnyaka ɔnɛ nde ambɔsɔnama lo yoho ya laande oma le Jehowa. Woho wakandadilɔtsha Elisha l’ahɛka, aki la kitshimudi y’efula. La lolango tshɛ, Elidja akakitanyiya didjango diaki Jehowa dia nsɔna Elisha oko okitɔ ande. Elidja akayaɛkɛka le Jehowa ndo nde akokitanyiyaka.

L’okitshakitsha tshɛ, Elidja aketawɔ dia Elisha mbɔhɛna

Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ lo wedi ande, aki suke dia nkimanyiya omvutshi w’osombe ɔsɔ. Elisha kokita Elidja mbala kakɔ ɔtɔi. Koko l’edja k’ɛnɔnyi oko esamalo, la dilɛmiɛlɔ tshɛ, nde akatatshindɛka omvutshi w’osombe ɔsɔ atakambe kaamɛ la nde ndo yema l’ɔkɔngɔ nde akayeyama oko onto “lakatelaka Elidja ashi lu anya.” (2 Khumi ya Dikanga 3:11) Ande woho wakakeketshama Elidja lo nkondja okambi w’oshika ndo wakatawokimanyiyaka ɔsɔ lee! Apami ahende asɔ wakayokoma angɛnyi w’eshika. Woho wakawakeketshanaka lam’asawɔ l’otema ɔtɔi akaakimanyiya dia vɔ akɔ ahende mbikikɛ kaanga mbakawɛnaka wɛngiya wakalolanɛ lo wodja awɔ. Djekoleko, l’etena kakatalekaka nkumekanga Ahaba nsala awui woleki kɔlɔ.

Onde watakosalɛka akambo la wɛngiya? Efula l’atei aso wambohomanaka la dui sɔ l’andja wa kɔlɔ ɔnɛ. Diakɔ diele, monga l’ɔngɛnyi woka Nzambi ngandji koka kokimanyiya dia wɛ mbikikɛ. Wɛ koka nto mbeka awui efula oma lo mbetawɔ kaki l’Elidja etena kahomanayɛ la wɛngiya.

“UNELI, UTSHU DIA NTUHUMANA LA AHABA”

Elidja nde la Elisha wakakambe efula dia nkeketsha lonyuma l’anto. Mɛnamaka dia vɔ mbakalowanyaka  amvutshi akina wele ondo wakakengama l’elui ɛmɔtshi. Koko, l’etena kɛsɔ Elidja akalongola ɔkɛndɛ w’oyoyo oma le Jehowa lakawotɛ ate: “Uneli, utshu dia ntuhumana la Ahaba, khum’ekanga ka Isariyele.” (1 Khumi ya Dikanga 21:18) Kakɔna kakasale Ahaba?

Nkumekanga kɛsɔ aki ɔpɔsta ndo nde mbaki nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ kakaleke kɔlɔ l’etena kɛsɔ. Nde akatshuke Jezabɛlɛ lakakokanya ɔtɛmwɛlɔ wa Baala lo wodja w’otondo ndo nkumekanga ndaamɛ akayoyelaka lokolo lɔsɔ. (1 Khumi ya Dikanga 16:31-33) Ɔtɛmwɛlɔ wa Baala wakendanaka la sɛlɛmɔnyi ya mbisha nkɛtɛ ɛtɛtɔ, awui wa mindo wa dieyanelo ndo olambwelo w’ana. Laadiko dia laasɔ, Ahaba akatone nkitanyiya didjango di’oma le Jehowa dia ndjaka Bɛnɛ-hadada, nkumekanga ka kɔlɔ k’Asuriya. Ondo Ahaba akatone nsala dui sɔ l’ɔtɛ wakandalangaka nkondja falanga oma le nkumekanga kɛsɔ. (1 Khumi ya Dikanga, tshapita 20) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, lokaki, nsaki k’efula ka lomombo ndo awui wa ngala waki Ahaba nde la Jezabɛlɛ wakaleke fulanɛ.

Ahaba aki la luudu la nkumekanga la woke efula la Samariya. Nde aki la luudu lokina la Jezirɛlɛ mangana la Samariya kilɔmɛtrɛ oko 37. Luudu la hende lɔsɔ lakɛlɛnganɛ l’ekambɔ ka vinyɔ. Ahaba akakɔmiya ekambɔ ka vinyɔ kaki Nabɔtɛ kɛsɔ. Ahaba akawotɛ dia mbosha falanga kana mboyangɛ ekambɔ kekina ka vinyɔ. Koko, Nabɔtɛ akokaloya dui ate: ‘Ekɔ dui diahakoke salema lo washo wa Jehowa dia dimi kosha okitɔ wa waa papa.’ (1 Khumi ya Dikanga 21:3) Onde Nabɔtɛ aki kanga ɔtɛ wolo? Onde nde akɔnyɔla waale wakahombe mbokomɛ? Kɛsɔ mbakoka anto efula mfɔnya. Koko lo mɛtɛ, nde akakitanyiya ɔlɛmbɛ wa Jehowa wakasekɛka ase Isariyɛlɛ diaha nsondja nkɛtɛ y’okitɔ ya nkumbo yawɔ. (Akambu w’Asi Lewi 25:23-28) Le Nabɔtɛ, aki dui diahakoke salema dia nde nsekola ɔlɛmbɛ wa Nzambi. Nde aki la mbetawɔ ndo la dihonga kaanga mbakandeyaka dia ntona dui diaki Ahaba aki waale le nde.

Koko, Ahaba kombidjaka yimba l’ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Nde akɔtɔ lo luudu lande “la lunyangu la kele” l’ɔtɛ wakinde kokondja kɛnɛ kakandakombolaka. Ɔkɔndɔ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Ndi aketama lu tangi kandi, akediya elundji am’akina, kumbetawo nde.” (1 Khumi ya Dikanga 21:4) Etena kakɛnyi Jezabɛlɛ ɔnɛ omɛnde oyakiyanya oko ɔna dikɛnda, nde akayakongɛ dia mbokondjiyɛ kɛnɛ kakandakombolaka ndo akatatɛ nkongɛ dia nshila nkumbo kaki Nabɔtɛ pami k’olowanyi kɛsɔ oshiki.

Naka sho mbadia ɔkɔndɔ ɔsɔ, kete tayambiyama lo menda kɔlɔ y’efula yele lɔkɔ. Nkumekanga ka womoto Jezabɛlɛ akeyaka ɔlɛmbɛ waki Nzambi wakataka dia paka dui diotami oma le ɛmɛnyi ehende mbakoka mbetawɔma. (Euhwelu k’Elembe 19:15) Diakɔ diakandafunde mukanda lo lokombo laki Ahaba ndo mbutɛ apami wa lokumu wa la Jezirɛlɛ dia vɔ toyanga apami ahende wakakoke ndjomamatanyɛ Nabɔtɛ awui wa kashi ɔnɛ nde ambɔtɛnga Nzambi la nkumekanga, nɛ dia kɛsɔ akahombe mbokonya lo nongola dilanya dia nyɔi. Lonyangu ko sheke yande yakakotshama. “Apami ahendi wa kolo” wakayota awui wa kashi lo lokombo la Nabɔtɛ ko wakoodiake l’ave. Aha Nabɔtɛ onto mbakadiakema, koko ndo anande w’apami. * (1 Khumi ya Dikanga 21:5-14; Akambu w’Asi Lewi 24:16; 2 Khumi ya Dikanga 9:26) Ahaba kokamba la lowandji lande dimɛna, nɛ dia nde akatshike wadɛnde dia nsala kɛnɛ kakandalange ndo nshila nkumbo k’anto waki komonga l’onongo kɛsɔ oshiki.

 Ohokanyiya woho wakayaoke Elidja etena kakawotɛ Jehowa kɛnɛ kakasale nkumekanga nde la wadɛnde. Etena kɛnama oko anto wa kɔlɔ wambahemɛ anto wele keema l’onongo, dui sɔ mbishaka ɔkɔmwɛlɔ. (Osambu 73:3-5, 12, 13) Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo mɛna mbala efula woho wasalema awui wa wɛngiya, mbala mɔtshi kaanga oma le anto wele la wolo wayata dia wekɔ enyimpala waki Nzambi. Koko, sho koka nkondja ekeketshelo oma l’ɔkɔndɔ ɔnɛ. Lo ndjela ɔkɔndɔ ɔnɛ, Bible mɛnyaka dia ndooko dui diakoka mbishɛma lo washo wa Jehowa. Nde mɛnaka oseka dui tshɛ. (Hɛbɛru 4:13) Ko kakɔna katondosalaka etena kɛnande awui wa kɔlɔ wasalema?

“WE UTUNYI AMI, AMBUMBISHULA?”

Jehowa akatome Elidja le Ahaba. Nzambi akawotɛ ate: “Ndi uku udjashi l’ekambo ka vinyo kaki Nabota.” (1 Khumi ya Dikanga 21:18) Etena kakatɛ Jezabɛlɛ Ahaba di’ekambɔ ka vinyɔ kaya kande, nde akonɛ ndo akatshu l’ɔngɛnɔngɛnɔ otsha lɛkɔ. Nde kɔfɔnyaka kaanga yema dia Jehowa akawɛnaka. Nde akangɛnangɛna heyama dia nkondja ekambɔ ka vinyɔ kɛsɔ, akatatɛ kanyiya efula lo woho wakandahombe mbetɛ ekambɔ kɛsɔ dihole dia dimɛna. Koko, la shashimoya Elidja akakome. Ɔngɛnɔngɛnɔ waki la Ahaba wakashile, nde akomala ndo la lohetsho tshɛ, nde akawotɛ ate: “We utunyi ami, ambumbishula?”—1 Khumi ya Dikanga 21:20.

“We utunyi ami, ambumbishula?”

Ɛtɛkɛta waki Ahaba mɛnyaka awui ahende. Ntondotondo, nde akatɛ Elidja ate: “We . . . , ambumbishula?” Ɛtɛkɛta ande ɛsɔ mɛnyaka dia Ahaba aki tshungu lo nyuma. Jehowa ‘ambotawosholaka.’ Nde akɛnyi woho wakakambe Ahaba la lotshungɔ lande la nsɔna ɔlɔlɔ la kɔlɔ lo yoho ya kɔlɔ ndo woho wakandangɛnangɛna l’etombelo w’oma lo sheke ya kɔlɔ yaki Jezabɛlɛ. Nzambi akashihodia dia le Ahaba, ngandji k’efula ka lomombo mbakaleke ohomba lo dihole dia nde mbokana kɛtshi ndo monga la losembwe. Dui dia hende ele, nde akatɛ Elidja ate: “We utunyi ami.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia Ahaba akahetshaka pami kaki ɔngɛnyi wa Jehowa Nzambi kɛsɔ ndo kakakoke mbokimanyiya dia nkalola oma lo mboka ka kɔlɔ.

Sho koka nkondja wetshelo w’ohomba oma lo awui w’enginya wakasale Ahaba. Tatohɛke pondjo dia Jehowa mɛnaka oseka dui tshɛ. Oko wende Shɛso koludi la ngandji, nde mbeyaka etena kamɔso oma lo kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo nde nomɔlomɔka tɛna tambokalola lo mboka k’ɔlɔlɔ. Dia tokimanyiya, nde kambaka mbala efula la angɛnyi ande, mbuta ate ekambi ande wa kɔlamelo wele oko Elidja lakatɛka asekande ambetawudi awui w’oma le Nzambi. Shi ayonga dindja le so dia mbɔsa angɛnyi waki Nzambi oko atunyi aso?—Osambu 141:5.

 Ohokanyiya woho wakakadimola Elidja Ahaba ɔnɛ: “Ee, lambukushula.” Nde akashola Ahaba lo woho ɔnɛ wele nde akeye woho w’onto wakinde, mbuta ate ɔpɔtwanyi, ondjakanyi ndo onto lakatɔmbɔkwɛ Jehowa Nzambi. Ande dihonga diaki l’Elidja dia tɛnana la pami ka kɔlɔ kɛsɔ lee! Elidja akatshu totɛ Ahaba dilanya diakahombe Nzambi mbosha. Jehowa akɛnaka kɛnɛ tshɛ kakasalema, mbuta ate awui wa kɔlɔ wakakokanɛ lo nkumbo kaki Ahaba ndo wakayokokanɛka le anto akina. Diakɔ diakatɛ Elidja Ahaba ɔnɛ Nzambi ambɔsa yɛdikɔ lo mbuta ɔnɛ: “Layukomombia,” kana nshila nkumbo kayɛ oshiki. Elombwelo kakahombe ndja ndo le Jezabɛlɛ.—1 Khumi ya Dikanga 21:20-26.

Kanyi y’ɔnɛ anto hawotolongola dilanya l’ɔtɛ w’awui wa kɔlɔ komonga kaanga yema lo yimba yaki Elidja. L’andja wasɛnaso ɔnɛ, anto fɔnyaka dia vɔ kokaka nsala awui wa kɔlɔ aha la nongola dilanya. Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ toholaka dia Jehowa hɛnyi tsho kɛnɛ kasalema, koko nde ayela losembwe l’etena kakandashikikɛ. Ɔtɛkɛta ande toshikikɛka dia lushi lɔmɔtshi, Jehowa ayokomiya awui wa wɛngiya tshɛ lo pondjo. (Osambu 37:10, 11) Wɛ koka ndjambola wate: ‘Onde dombwelo diaki Nzambi mendanaka paka la dilanya? Onde dombwelo diakɔ mɛnyaka nto kɛtshi kande?’

“WE MENAKA UKU AMBUYAKITSHAKITSHA AHABA?”

Ondo Elidja akambiyama lo menda kɛnɛ kakasale Ahaba la ntondo ka dombwelo diaki Nzambi. Ɔkɔndɔ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Lam’akuki Ahaba aui wa Elidja, ndi akatshatsha ahondo, akalote akutu. Ndi akakili ma, aketamaka lu dikutu, akakendakendaka kyoke.” (1 Khumi ya Dikanga 21:27) Onde Ahaba akayatshumoya?

Sho mbeyaka dia nde akasale etshikitanu ɛmɔtshi w’amɛna lo lɔkɛwɔ lande. Komonga dui dia wɔdu dia Ahaba laki kanga otako ndo lotamanya ndjonga l’okitshakitsha wa ngasɔ. Ko onde ɔsɔ aki ndjatshumoya ka mɛtɛ? Tɔsɛdingole dui sɔ lo mbɛɛdika la nkumekanga Manase kakayolɛka l’ɔkɔngɔ ande kakayooleka kɔlɔ. Etena kakasha Jehowa Manase dilanya, pami kɛsɔ akayakitshakitsha ndo akalɔmbɛ Jehowa ekimanyielo. Koko nde akasale ndo awui akina nto. Oma laasɔ, nde akayotshikitanya lɔsɛnɔ lande lo minya dikishi diaki l’ɔtɛmwɛlɔ, mbidja welo dia kambɛ Jehowa ndo nkeketsha anto wa lo wodja ande dia nsala woho akɔ waamɛ. (2 Ekondo 33:1-17) Onde kɛsɔ mbakasale ndo Ahaba? Keema.

Onde Jehowa aketawɔ woho wakɛnya Ahaba lo washo w’anto dia nde amboyatshumoya? Jehowa akatɛ Elidja ate: “We menaka uku ambuyakitshakitsha Ahaba la ntundu kami? Ne dia dimi halela elanyelu lu nshi ya lumu landi. Paka lu nshi ya on’andi, mbayumela elanyelu lu khumbu kandi.” (1 Khumi ya Dikanga 21:29) Onde Jehowa akadimanyiya Ahaba? Ndooko, nɛ dia paka onto lɛnya ndjatshumoya ka mɛtɛ mbakoka mbokama kɛtshi oma le Nzambi. (Ezekiyele 33:14-16) Lam’ele Ahaba akayatshumoya lo yɛdikɔ mɔtshi, Jehowa nde lawɔ akawoke yema ya kɛtshi. Ahaba akahombe ntshikala la lɔsɛnɔ dia tɛnyi woho wakahombe nkumbo kande k’otondo ndanyema.

Koko, Jehowa kotshikitanya dilanya diakandahombe mbosha. Jehowa akakɛtshanya l’andjelo ande dia mbeya woho wakawahombe nkonya Ahaba dia nde ntshɔ lo ta dia todiakema lɛkɔ. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, Ahaba akayolongola dilanya diakoofundɛ Jehowa. Nde akatohomɔ lo ta ko akavu lo pusupusu kande. Ɔkɔndɔ kotshaka ɔnɛ: Etena kakakɔ pusupusu kande ka lowandji, mfɔ mɔtshi yakalɔmbɔla dikila dia nkumekanga. Lam’ele dui sɔ diakasalema lo sɛkɛ, ɛtɛkɛta wa Jehowa wakandate lo tshimbo y’Elidja ɛnɛ wakakotshama: “Lu dihuli diku diakalombola fo dikila dia Nabota, mbayolombola fo dikila diaye.”—1 Khumi ya Dikanga 21:19; 22:19-22, 34-38.

Le Elidja, Elisha ndo ekambi ekina tshɛ waki Nzambi wele la kɔlamelo, woho wakayodiakema Ahaba mɛnyaka dia Jehowa kombohɛ dihonga ndo mbetawɔ kaki la Nabɔtɛ. Nzambi ka losembwe hatshike pondjo dia mbisha otshi wa kɔlɔ dilanya, oyadi nde ayosala dui sɔ mbala kakɔ ɔtɔi kana yema l’ɔkɔngɔ; kana mboka otshi wa kɔlɔ kɛtshi naka nde ekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa nsala dui sɔ. (Walelu 14:18) Ande wetshelo w’ohomba wakakondja Elidja lakakikɛ wɛngiya l’edja k’ɛnɔnyi akumi w’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga ka kɔlɔ kɛsɔ lee! Onde watakosalɛka akambo la wɛngiya? Shi wɛ nomɔlomɔka dia mɛna woho wayela Nzambi losembwe? Ayonga dimɛna dia wɛ mbokoya mbetawɔ ka Elidja. Kaamɛ la Elisha w’osekande la kɔlamelo, nde akatetemala mbewoya nsango yaki Nzambi, lo mbikikɛ awui wa wɛngiya.

^ od. 3 Jehowa akela ɔwɔ lo wodja ɔsɔ ɛnɔnyi esato l’etenyi dia mɛnya ɔnɛ Baala kakawatɛmɔlaka oko nzambi kakahombe ndɔsha mvula ndo mbidja ɛtɛtɔ lo wodja bu la wolo. (1 Khumi ya Dikanga, tshapita 18) Enda sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Tokoya mbetawɔ kawɔ,” diele lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka ntondo 1 ndo Ngɔndɔ k’esambele 1, 2008.

^ od. 13 Naka Jezabɛlɛ akokaka wɔma di’ekana waki Nabɔtɛ wayoyɔhɛna ekambɔ ka vinyɔ kaki Nabɔtɛ, kete ondo kɛsɔ mbakokonya dia ndjaka ana waki Nabɔtɛ. Dia mbeya lande na kakatshike Nzambi dia dui dia kɔlɔ dia ngasɔ salema, enda sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ambola w’oma le ambadi” diele lo numɛlɔ kɛnɛ.