Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Aloe akɔna wakakambaka la wɔ lo nshi yakafundamaka Bible?

Aloe wakakondjamaka oma lo otamba wa Agar

Bible mbutaka dia wakakambaka la malashi wa aloe dia mbutɛ l’ahɔndɔ ndo lo mbeto. (Osambu 45:8; Tukedi 7:17; Limbu la Solomona 4:14) Ondo wakakondjaka malashi wa aloe watɛkɛtama lo Bible oma lo otamba wa agar (woho ɔmɔtshi w’aloe welɛwɔ Aquilaria). Etena kakahɔndaka osongo ɔsɔ, vɔ wakatɔngaka apɔpɔ w’esɔ ndo olembo waki l’opumu wa dimɛna. Wakɔsaka osongo ɔsɔ ko mbokonya ofushi wa ‘aloe’ ndo wakoosondjaka.

Bible mbɛdikaka totombotombo t’ase Isariyɛlɛ la “etamba weli l’upumu [aloe] wakune [Jehowa].” (Etumbelu 24:5, 6) Ondo dui sɔ diakɛnyaka dikoka diaki l’osongo wa agar, nɛ dia vɔ wakakomaka otale wa mɛtrɛ oko 30 ndo waki la ntahe efula. Diksiɔnɛrɛ dimɔtshi di’awui wa lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Kaanga mbahayotanema otamba ɔsɔ lo Isariyɛlɛ wa nshi nyɛ, ndooko kɛnɛ kakoka totshutshuya dia mbuta ɔnɛ otamba akɔ ndo ekina waheyama nkombo yawɔ [lo ahole efula] komonɛmaka l’Isariyɛlɛ w’edjedja, kofulanɛ ndo kokokanɛ l’okidi wa Jɔrdana.”

Elambo akɔna waketawɔmaka lo tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma?

Kashɛ ka diwomba kakashɔma lo tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma ambeta ɛnɔnyi oko 2000

Ɛlɛmbɛ wa Nzambi wakɛnyaka di’elambo woleki amɛna mbakahombamaka nambɔma lo tɛmpɛlɔ. Nzambi kombetawɔka elambo waki la dikɔmɔ. (Etumbelu 23:19; Akambu w’Asi Lewi 22:21-24) Philon, ofundji ndo ɔlɔmbɛdi w’ose Juda wa lo ntambe ka ntondo T.D. akate dia l’etena kɛsɔ, wakasɛdingolaka nyama “oma l’ɔtɛ polo ndo lo nsanga” dia ndjashikikɛ kana yɔ yaki amɛna ndo “aha la vadi kana l’ɛkɔmɔ kɛmɔtshi.”

Nomb’ewo kelɛwɔ Ed Parish Sanders akate ate ondo ekambi wa lo tɛmpɛlɔ “wakashaka wanɛ waki l’ɔkɛndɛ wa sondjaka elambo lotshungɔ la nsondja paka nyama ndo tofudu tambotasɛdingɔmi oma le ɛlɔmbɛdi. Asondji asɔ wakashaka onto lakasombaka kiatshikatshi yɛnya di’ɛngɔ kayangande nsomba bu l’ɛkɔmɔ.”

Lo 2011, anyangi w’emindo wakashola tokatshikatshi kana kartɛ ya woho ɔsɔ l’emamu wa tɛmpɛlɔ ndo kashɛ kakasalema la diwomba lam’asa ntambe ka ntondo N.T.D. la 70 T.D. Efundelo ehende wa lo Arameyɛ waki lo kashɛ kakɔ wakayokadimɔmaka oma le anyangi w’emindo amɔtshi ɔnɛ: “Pudipudi le Nzambi.” Mɛnamaka di’ekambi wa lo tɛmpɛlɔ wakakambaka l’efundelo ɛsɔ mbala la mbala dia mama lo ɛngɔ kana lo nyama tshɛ yakahombaka nambɔma.