Etena kakamotɔ, ambutshi ami waki la ekambɔ ka tshitshɛ lo ngielongelo ya Galice, lo nɔrdɛ owɛstɛ k’Ɛspanyɛ. Lekɔ ɔna la nɛi lo nkumbo k’ana enanɛi. Lakodiama lo nkumbo kaki l’ɔngɛnɔngɛnɔ. L’etena kɛsɔ, l’Ɛspanyɛ nkumbo tshɛ yaki la mbekelo ka tomaka kaanga ɔna ɔtɔi lo seminɛrɛ kana lo kuva. Lo nkumbo kaso, ana asato mbakatshu.

Lam’akamayala l’ɛnɔnyi 13, lakayele enondo ami la womoto lo kuva ka l’osomba wa Madrid. Lɛsɔ, onto l’onto akayasalɛka akambo ande. Lɔngɛnyi komonga lɛkɔ, paka dɛmbɛlɛmbɛ, alɔmbɛlɔ ndo awui waki wolo lɛkɔ. Takasanganaka ko pindju lo dihole dimɔtshi dia l’ɔtɛmwɛlɔ dia nkana yimba, kaanga mbele mbala efula dimi komongaka la dui dia nkana yimba. Oma laasɔ, takembaka esambo wa l’ɔtɛmwɛlɔ ndo misa kakafukamaka, awui asɔ tshɛ wakasalemaka lo Latino. Dimi koshihodiaka ndooko dui ndo lakayaokaka dia Nzambi ekɔ etale efula la mi. Wenya ami wakete weeteta lo dihole di’awui wolo sɔ. Etena kakatahomanaka dimi l’enondo ami la womoto, takataka tsho ɔnɛ: “Madiya w’osato otombwame.” Waa masɛlɛ waketawɔ dia sho sawolaka l’edja ka minitɛ akumi asato l’ɔkɔngɔ w’olelo. Ande woho wakatshikitana dihole sɔ la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ laki la so lo nkumbo kaso lee! Lakayaokaka opoko ndo mbala efula lakatondɔka la delo.

Kaanga mbele ndooko lushi lakamayaoke suke la Nzambi, lakatshike dɔkɔlɔkɔ ndo lakakome masɛlɛ lele l’ɛnɔnyi 17. Lo mɛtɛ, lakasalaka tsho kɛnɛ kakamalɔmbamaka dia nsala, koko kombet’edja lakatatɛ ndjambola dia kana Nzambi akasɔnɛ mɛtɛ dia nsala olimu ɔsɔ. Waa masɛlɛ wakataka ɔnɛ anto waki la taamu ta ngasɔ ekomelo kawɔ ele mbidjama lo ifɛrnɔ. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, laki paka la taamu. Lakeyaka dia Yeso Kristo kondjanganyaka l’anto, koko nde akasambishaka wonya tshɛ ndo akakimanyiyaka anto akina. (Mateo 4:23-25) Etena kakimi l’ɛnɔnyi 20, dimi komonga l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ntetemala monga masɛlɛ. La nshashimoya, masɛlɛ wakatɔlɔmbɔlaka akambutɛ ɔnɛ naka wɛ ekɔ lo mɛna dia wɛ hakoke monga masɛlɛ, ayoleka ɔlɔlɔ wɛ ntomba oma lo kuva aha la ntshimbatshimba. Masɛlɛ ɔsɔ akokaka wɔma ɔnɛ layoyɔsɛngiya  asekami akina. Ɔnkɔnɛ, lakatombe oma lo kuva.

Etena kakamakalola la ngelo, ambutshi ami kombidjami mpandju l’olongo. Koko lam’ele dimi kotana olimu lo ngielongelo yaso, lakoonɔ l’Allemagne lɛnɛ akadjasɛka enondo ami la pami. Nde aki l’olui wa waa Kɔministɛ yakaye oma l’Ɛspanyɛ. Lakayaoke dimɛna l’atei w’anto wakalɔshɛka dia lotshungɔ lele l’anto ndo dia wɛdinyelo wa wamato l’apami. Diakɔ diakamayokoma ose Kɔministɛ ndo lakayotshukana la pami kɛmɔtshi ka l’olui ɔsɔ. Lakafɔnyaka dia lekɔ lo nsala dui di’ɔlɔlɔ lo nkahɛ anto ekanda w’ase Kɔministɛ ndo lo mbeteta lo toshinga lo dikambo dia lotshungɔ lele l’onto.

Koko lakayɔkɔmɔ nto l’etena kɛmɔtshi. Lakayoshihodia dia mbala efula ase Kɔministɛ hawosale kɛnɛ ketshawɔ. Lo 1971, taamu taki la mi takaleke mfula etena kakatshumbe ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi wa l’olui ɔsɔ consulat k’Ɛspanyɛ ka la Francfort, mbuta ate luudu lashanawɔ viza. Vɔ wakasale dui sɔ dia ndɔshana l’awui wa wɛngiya ndo hiadi yaki l’Ɛspanyɛ. Koko lakɛnyi dia vɔ wakasale kɔlɔ.

Etena kakamote ɔnami la pami l’enondo, lakatɛ omɛmi dia laanga ntshika mbɔtɔ lo nsanganya y’ase Kɔministɛ. Lakayaokaka opoko nɛ dia ndooko kaanga ɔngɛnyi waki la mi ntondo wakaye dia ndjomenda dimi l’ɔna. Lakayaokaka ambola lo dikambo dia oyango wele la lɔsɛnɔ lami. Onde aki mɛtɛ ohomba mbidja welo dia nɔngɔsɔla awui wa lo tshunda?

Lo 1976, Ɛmɛnyi wa Jehowa ehende w’ase Ɛspanyɛ wakaye dia ndjotembola ndo wakatotshikɛ ekanda walembetshiya Bible. Mbala ka hende kakawayotembola, lakatatɛ mbapɔpa ambola lo dikambo dia asui, woho wahɛdimi anto ndo awui wa wɛngiya. Lakaambe heyama etena kakawakambe la Bible dia nkadimola ambola ami tshɛ. Aha la mengenga laketawɔ mbeka Bible.

L’etatelo, lakakombolaka tsho dia mbeya akambo amɔtshi. Koko, awui wakayotshikitana etena kakatatatɛ ntshɔ lo nsanganya dimi l’omɛmi lo Mbalasa ka Diolelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa. L’etena kɛsɔ, taki l’ana ahende w’apami. Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatɛmbaka otsha lo nsanganya ndo wakakokɛka anaso wonya wa nsanganya. Lakayotatɛ mbekesanɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa.

Koko, lakatetemala monga la taamu lo awui amɔtshi wa l’ɔtɛmwɛlɔ. Lakatshu teenda ase nkumbo kami l’Ɛspanyɛ. Koshɛ papa laki abe akasale tshɛ diaha dimi mbeka Bible. Koko Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lɛkɔ wakakimanyiya efula. Vɔ wakakadimola ambola ami lo nkamba la Bible paka woho wakasalaka Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’Allemagne. Etena kakamakalola l’Allemagne, lakatotetemala mbeka Bible. Kaanga mbakɔshi omɛmi yɛdikɔ yaha ntetemala mbeka Bible, dimi lakatetemala. Lo 1978, lakabatizama dia monga Ɔmɛnyi wa Jehowa.

Ewo k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible kakakimanyiya dia monga l’oyango wa shikaa ndo nkondja ɛlɔmbwɛlɔ lo lɔsɛnɔ lami. Ɛnyɛlɔ, 1 Petero 3:1-4 keketshaka wamato wotshukami dia vɔ “[mb]etawɔ awui” wa waomɛwɔ la “dilɛmiɛlɔ . . . di’efula” ndo dia monga la “yimba ya memakana [y]ele la nɛmɔ di’efula lo washo wa Nzambi.” Atɔndɔ asɔ wakakimanyiya dia nkotsha ɛkɛndɛ ami wa wadi ndo mama ka nkumbo.

Aya ɛnɔnyi oko 35 wemi Ɔmɛnyi wa Jehowa. Lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkambɛ Nzambi lo nkumbo ka l’andja w’otondo k’anangɛso l’akadiyɛso ndo lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ woho wele anami asato w’apami ndo ɔtɔi la womoto wekɔ lo nsala woho akɔ waamɛ.