NAKA ombutshi mbeyɛ, onde wɛ ambohomanaka la dui dimɔtshi l’atei w’awui woshilami lo mbɔtwɛlɔ ango? Etena kahomanayɛ l’ekakatanu wa ngasɔ, onde wɛ toyambolaka woho wakokayɛ mpokola ɔnayɛ ndo kana wɛ pombaka mbohokola? Onde ekɔ kɔlɔ mpokola anayɛ?

Lo Bible, tshɛkɛta “mpokola” halembetshiya mbisha dilanya. Mpokola mendanaka ntondotondo la wetshelo, engwelo ndo olowanyelo. Dui sɔ, hendana la nsoya kana pɛnyɔla.—Tukedi 4:1, 2. 

Ohokwelo washa ambutshi anawɔ koka mbɛdikama la kɛnɛ kasala osadi wa jardɛ. Osadi wa jardɛ nɔngɔsɔlaka nkɛtɛ, mbitɛka ashi, mbidjɛka eononɛ ɛtɛtɔ, kikokɛka oma lo tofumbɔfumbɔ ta kɔlɔ ndo adiyo wa kɔlɔ. Etena katole eononɛ, osadi wa jardɛ koka mɛna ohomba wa nkɔndjɔla tahe yatɔ l’oyango wa nkimanyiya eononɛ dia mbola dimɛna. Osadi wa jardɛ shihodiaka ɔnɛ awui asɔ tshɛ wayowokimanyiya dia eononɛ mbola dimɛna. Woho akɔ waamɛ mbele, ambutshi kokɛka ana awɔ lo toho efula. Koko, lo tena dimɔtshi vɔ pombaka mbasha ohokwelo, l’ɛnyɛlɔ ka osadi wa jardɛ wakɔndjɔla tahe ya eononɛ kande, vɔ koka nɔngɔsɔla tokanyi ta kɔlɔ talanga monɛma lo wɔɔngɔ w’ana esadi eto ndo mbakimanyiyaka dia vɔ mbola dimɛna. Koko, etena kakɔndjɔla osadi wa jardɛ tahe ya eononɛ, nde pombaka nsala dui sɔ la yewo tshɛ kaanga mbele dui sɔ mbishaka eononɛ paa lo tshanda mɔtshi. Woho akɔ wamɛ mbele, ambutshi pombaka mpokola anawɔ la ngandji tshɛ.

Jehowa Nzambi katɛkɛtama lo Bible ekɔ lo mbisha ambutshi ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo dui sɔ. Ohokwelo washande atɛmɔdi ande wa la nkɛtɛ wele l’okitanyiya mongaka l’etombelo w’ɛlɔlɔ ndo wekɔ dimɛna, diakɔ diayowokomaka dia ‘nanga ohokwelo’ akɔ. (Tukedi 12:1) Jehowa mbalakaka ɔnɛ: “[Ny]ukimelaki wetshelu one ololo” ndo “[tanyu]kimoki; [ny]ûlamaki.” (Tukedi 4:13) Wɛ koka nkimanyiya  ɔnayɛ dia mbetawɔ ohokwelo lo mbokoya nna lo nna awui asato w’ohomba wendana la ohokwelo waki Nzambi anɛ: 1) ohokwelo wa la ngandji, 2) ohokwelo wa la wɛdimo, 3) ndo ohokwelo wa mbala la mbala.

Ohokwelo waki Nzambi mpikama lo ngandji. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ne dia [Jehowa] atuhangwelaka one lukandi ngandji, uku atuhangwelaka shi ona lalangandi.” (Tukedi 3:12) Laadiko dia laasɔ, Jehowa ekɔ kanga “ketshi ndu ngandji ka mamba, lahuki kele esadi.” (Etumbelu 34:6) L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbele, Jehowa hasoya kana pɛnyɔla anto. Nde hatondjanɛ efata, hakambe pondjo l’ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ kana ntɛngɔ, awui asɔ tshɛ watohomoyaka onto “uku yombo.”—Tukedi 12:18

Lo mɛtɛ, ambutshi hawokoke mbokoya ɛnyɛlɔ ka kokele ka ndjakimɛ ka Nzambi tshɛ lo tshɛ. Lo tena dimɔtshi mongaka dui dia wolo le ambutshi dia ndjakimɛ, koko lo tena dia ngasɔ vɔ pombaka mbohɔka ɔnɛ, dilanya dia la nkɛlɛ mbishamaka mbala efula lo yoho ya kɔlɔ, yaha la wɛdimo ndo hatongaka l’etombelo w’amɛna. Laadiko dia laasɔ, dilanya dioshami la nkɛlɛ bu ohokwelo. Ɔsɔ ekɔ tsho djembetelo yɛnya di’onto bu la ndjakimɛ.

Lo wedi okina, naka wɛ mpokola ɔnayɛ la ngandji ndo la ndjakimɛ, ondo wɛ koka nkondja etombelo w’ɛlɔlɔ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakasale George ndo Nicole ambutshi ahende l’atei w’ambutshi wakatatɛkɛtshi la diko dia nkandola ekakatanu waki la wɔ.

“Etena kakayokoma Jordan, dimi la wadɛmi taki la nkɛlɛ k’efula koko takayakimɛ ndo takawohokamɛ etena kakandatolembetshiyaka. Lam’ele aki l’otsho w’efula, takɛnyi ɔlɔlɔ ndjosawola la nde la pindju. Takasale dɔmbɛlɔ kaamɛ ndo takatshu tolala. La wedi a pindju, aki etena ka dimɛna ka sho nkɛtshanya dui sɔ lo wɔladi ndo takananda otema w’ɔnaso la pami. Nde akangɛnangɛna ndo aketawɔ munga kande. Takashihodia ɔnɛ, mpokola ɔna etena keyɛ la nkɛlɛ honge l’etombelo w’amɛna. Lam’ele takɔsaka etena ka mpokamɛ ɔnaso, mbala tshɛ awui wakasalemaka dimɛna.”—George.

“Dimi lakomala etena kakakɔmɔla ɔnami la pami kosɛnde ka womoto. Lo dihole dia dimi mbohangwɛ mbala kakɔ ɔtɔi, lakotome lo luudu la nde la ndala nɛ dia laki la nkɛlɛ k’efula ndo totomɔsa yɛdikɔ ya dimɛna. Etena kakayoshila nkɛlɛ kami, lakolembetshiya l’eshikikelo tshɛ di’awui wa ngala wekɔ kɔlɔ ndo lakawɛnya woho wakandanyangiya kosɛnde ka womoto l’ɔtɛ wa dui sɔ. Dui sɔ diakonge l’etombelo w’amɛna. Nde akalɔmbɛ kosɛnde ka womoto edimanyelo ndo akokumbatɛ.”—Nicole.

Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, oyadi ohokwelo wa dimɛna mendanaka la mbisha dilanya, mbala tshɛ vɔ pombaka mbishama la ngandji.

Ohokwelo wa Jehowa mbishamaka mbala tshɛ ‘lo yɛdikɔ yakoka.’ (Jeremiya 30:11; 46:28) Nde sɛdingolaka kiambokambo tshɛ yakonya lo dui dimɔtshi oyadi kaanga kɛnɛ kahɛnama. Ngande wakoka ambushi nsala akambo lo yoho shɔ? Stephen lakatatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ, mbutaka ate: “Kaanga mbakiso la lonyangu ndo mbakiso koshihodiaka lande na kakatetemala Natalie manguna dia nde kɔmbɔsa pɛtɛ, takadje yimba lo ɛnɔnyi ndo akoka ande wa nshihodia akambo.”

Robert w’omi aki Nicole nde lawɔ akasale la wolo dia nsɛdingola akambo tshɛ. Etena kakasalaka ɔnande ɔmɔtshi dui dia kɔlɔ, nde akayambolaka mbala la mbala ate: ‘Onde mbala kɛnɛ keto mbamondosala dui nɛ ko kana nde ayotetemala disala? Onde mpemba mbahemande kana nde hayaoke dimɛna? Onde dui diambondosala nɛ ekɔ djembetelo yɛnya dia nde ayosala dui dikina?’

Ambutshi wele l’ekanelo k’ɔlɔlɔ mbeyaka nto dia ana w’akɛnda bu epalanga. Pɔɔlɔ, ɔpɔstɔlɔ w’Okristo akɛnya mɛtɛ ka dikambo sɔ etena kakandate ate: “Lam’akimi dikɛnda, dimi lakatɛkɛtaka oko dikɛnda, lakakanyiyaka oko dikɛnda.” (1 Kɔrɛtɔ 13:11) Robert, mbutaka ate: “Kɛnɛ kakakimanyiya dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ndo di’aha ntamba elelo ele mbohɔ kɛnɛ kakamasalaka etena kakimi dikɛnda.”

Ekɔ ohomba monga la wɛdimo lo kɛnɛ kakongɛnyu oma le ananyu ndo aha mbaanya mbala kakɔ ɔtɔi etena kasalawɔ dui dia kɔlɔ. Lo mbidja yimba l’akoka w’ɔna, l’elelo ndo lo awui akina, wɛ koka ndjashikikɛ dia wɛ ekɔ lo mbohokola la wɛdimo ndo lo yoho yakoka.

Lo Malaki 3:6 Jehowa mbutaka ɔnɛ: “Dimi, [Jehowa], hatukadimoka.” Ekambi wa Nzambi ndjaɛkɛka lo mɛtɛ kɛsɔ ndo vɔ ndjaokaka l’ekokelo lo mbeya dui sɔ. Ndo ana wekɔ l’ohomba w’ohokwelo wa mbala la mbala dia ndjaoka l’ekokelo. Naka wɛ hakɔhɛ ntshikitanya ɛlɛmbɛ ayɛ, kete ɔnayɛ ayɔtɔ l’okandokando ndo dui sɔ koka ndjowomadia.

Nyohɔ dia Yeso akate ɔnɛ: “‘Eelo’ kanyu kayale eelo, ‘keema’ kanyu kayale keema.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ mendanaka mɛtɛ la wodielo w’ana. (Mateo 5:37) Kanyokanake yimba dimɛna la ntondo ka mbutɛ ananyu dui dimɔtshi diele ondo hanyotokotsha. Naka wɛ mbutɛ ɔnayɛ la ntondo dia wɛ ayowosha dilanya naka nde ambosala dui dimɔtshi dia kɔlɔ, totshikitanyake yɛdikɔ yayɛ.

Sawo dia dimɛna dia lam’asa ambutshi, mbakimanyiyaka dia mpokola anawɔ mbala la mbala. Robert mbutaka ate: “Naka anaso wekɔ lo nanga dia dimi mbetawɔ dia vɔ nsala dui dimɔtshi diakaashimbe wadɛmi diaha nsala aha la dimi mbeya, dimi ndjotolaka yɛdikɔ yami dia sukɛ wadɛmi.” Naka ambutshi bu la kanyi yaamɛ lo kɛnɛ kendana la woho wahombawɔ nkandola dui dimɔtshi, kete ayoleka dimɛna vɔ dikɛtshanya lam’asawɔ ndo mbɔsa yɛdikɔ kaamɛ.

Naka nyu mbokoya Jehowa lo mpokolaka ananyu mbala la mbala, la ngandji ndo la wɛdimo, nyu koka monga l’eshikikelo dia vɔ wayokondja wahɔ oma lo welo wadjanyu. Ɛlɔmbwɛlɔ ka la ngandji kawashanyu kayowakimanyiya dia monga anto wambotshunda, wakoka mɛmba ɛkɛndɛ ndo wele la wɛdimo. Diakɔ diata Bible ɔnɛ: “Ekiya ona lu mbuka k’ololo kahumbandi ntsho. Ku lam’ayunduyala ekumanyi, ndi hangana uma loko.”—Tukedi 22:6.