Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

 TOKOYA MBETAWƆ KAWƆ | YƆSƐFU

“Nyulungi nyusakweli do”

“Nyulungi nyusakweli do”

YƆSƐFU akendaka otsha lo ɛstɛ akombola l’asolo walomɔlomɔ dia nkakitɔna la amundji w’okanda ko mbalawɔ. Lo dihole dimɔtshi diaki ledia k’akona waki suke la laawɔ, mbaki luudu lawɔ la Hɛbɛrɔna. Ondo Jakɔbɔ ya she akadjasɛ lɔkɔ la dikɔlɔ aha la mbeya ndooko dui lo kɛnɛ kakatokomɛ ɔnande lakandalekaka nanga. Koko, Yɔsɛfu kokoka nkalola oya le nde, nde akafɔnyaka dia nde hɛnaki elungi k’osombe wa she nto. Amundji w’okanda wakatawendaka etena kakawatatshɔka la kamɛlɔ yawɔ lo mboka ka dimɛna k’otsha lo sidɛ. Laasɔ ko Yɔsɛfu amboshila monga onto awɔ ndo hawoyokoka mboshisha lo washo awɔ nto. Vɔ wakɔshi ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ oko mutuka woludi la diangɔ di’ohomba mbidja ndo bisɔ, diangɔ diakawɔsaka la nɛmɔ diakawahombe tokondja wahɔ l’Edjibito.

L’etena kɛsɔ ko Yɔsɛfu atalekanya ɛnɔnyi 17. Onga oko onto lawɛna woho wendande wange wele l’owɛstɛ lɛnɛ aki wonya suke la Ndjale ka woke etena kakanyiyande woho wambotshikitana lɔsɛnɔ lande otsha lo kɔlɔ. Nde aki l’okakatanu dia mbetawɔ di’anango hita mbaki suke la mbodiaka ndo mambosondja oko mfumbe. Yɔsɛfu kokoka ndjakimɛ dia kɛlɔya asɔyi. Nde kokoka mbeya kɛnɛ kayowokomɛ lo nshi yayaye.

Yɔsɛfu akashisha lotshungɔ lande, koko aha mbetawɔ kande

Ngande wakayokoma Yɔsɛfu l’ekakatanu wa wolo ngasɔ? Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo mbetawɔ k’ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ wakasondjama ndo wakahetshama oma le ase nkumbo kande?

NKUMBO KAKI L’EKAKATANU

Yɔsɛfu akotɔ lo nkumbo ka woke efula, koko tɔ komonga kaamɛ ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ɔkɔndɔ wa lo Bible wa nkumbo ka Jakɔbɔ mɛnyaka etombelo wa kɔlɔ wele la diwala di’ɔsɛngɛ, mbekelo kakayetawɔ Nzambi dia monga l’atei w’ekambi ande edja ndo etena kakayoshikikɛ Ɔnande ɔlɛmbɛ w’oma k’etatelo wa pami monga la wadi ɔtɔi ndo womoto la omi ɔtɔi. (Mateo 19:4-6) Jakɔbɔ akote ana 14 kaamɛ la wamato anɛi wotshikitanyi: Wadiɛnde ahende Lea la Rashɛlɛ ndo ase olimu awɔ ahende, Zilipa nde la Biliha. Oma l’etatelo Jakɔbɔ akalange Rashɛlɛ laki olangala efula. Ndoko lushi lakandoke Lea laki enondo wa Rashɛlɛ lakawayowokesaka dia ntshuka woho wa ngandji ka ngasɔ. Wamato asɔ ahende wakokanaka kandjema ka kɔlɔ ndo dui sɔ diakayokonya anawɔ dia mbokana kandjema lam’asawɔ.—Etatelu 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Rashɛlɛ akatshikala ekomba edja efula ndo etena kakandayota Yɔsɛfu, Jakɔbɔ akɔsaka ɔna lakandayotaka  lo nshi yande y’osombe ɔsɔ la nɛmɔ efula. Ɛnyɛlɔ, etena kakatandaka nkumbo kɛsɔ lɔkɛndɔ la waale dia tohomana la Esau w’ɔnango Jakɔbɔ laki ondjakanyi, Jakɔbɔ akasale tshɛ dia mbeya kana Rashɛlɛ nde l’ɔnande Yɔsɛfu waki lo dihole di’ekokelo l’ɔnɔngɔ w’olui w’anto wakatatshɔka la nde. Kɛnɛ kakasalema lushi lɔsɔ kakakatɛ pondjo lo yimba ya Yɔsɛfu. Ohokanyiya woho wakandayaoke la pindju ka lushi lɔsɔ, ayambola washo haanga lande na koyakɛndakɛnda osombe wa she weke la wolo la danga. Ande woho wakandambe dia mboka ɔnɛ she akalwɛ l’ondjelo wa wolo otsho w’otondo lee! Lande na kakawalɔ? Nɛ dia Jakɔbɔ akalangaka tshɔkwama oma le Jehowa Nzambi. Difuto diakalongola Jakɔbɔ ele, lokombo lande lakatshikitanyema, ko wakatatɛ mbelɛ Isariyɛlɛ. Wodja w’otondo wakelamɛ lo lokombo lande. (Etatelu 32:22-31) Yɔsɛfu akayeya di’ɔna Isariyɛlɛ tshɛ ayonga lɔtshɛtshɛ la dioho dimɔtshi dia wodja akɔ.

Okakatanu wa ntondo wakahomana la Yɔsɛfu etena kakinde dikɛnda ele, nyɔi k’onto lakandalekaka mboka ngandji. Nyango akavu etena kakandotaka Bɛnjamina wa koshɛnde. She akonge l’ɔkɛyi w’efula l’ɔtɛ wa nyɔi kɛsɔ. Ohokanyiya woho wakakitola Jakɔbɔ asɔyi lo washo wa Yɔsɛfu, awokeketsha dia monga l’elongamelo kakɔ kaamɛ kakakeketsha Abrahama wa tshɛnde la Jakɔbɔ. Ande woho wakanandema Yɔsɛfu dia mbeya ɔnɛ lushi lɔmɔtshi Jehowa ayolola nyango lee! Ondo Yɔsɛfu akayoleka mfudia ngandji kakandokaka “Nzambi ka wanɛ . . . wasɛna.” (Luka 20:38; Hɛbɛru 11:17-19) L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka wadɛnde, Jakɔbɔ akatetemala mboka anande ahende asɔ w’apami wakandote la Rashɛlɛ ngandji.—Etatelu 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Ana efula ndjokomaka dia ndaana naka wamboleka mbalanga, koko Yɔsɛfu akakondja wetshelo oma lo waonga efula w’amɛna waki l’ambutshi ande ndo nde akonge la mbetawɔ ka wolo ndo akeyaka ntshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Etena kakinde l’ɛnɔnyi 17, nde aki olami w’ɛkɔkɔ, akakimanyiyaka nondo diande dimɔtshi naka wambosala kɔlɔ. Onde nde akahembama dia mbishɛ kɔlɔ y’anango l’oyango wa mbɔsama oko ɔna l’ɔlɔlɔ? L’oseka dui tshɛ, nde akasalaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Nde akatɛka she akambo tshɛ wa kɔlɔ wakasalaka anango. (Etatelu 37:2) Ondo l’ɔtɛ wa dihonga sɔ mbakalekaka Jakɔbɔ nanga ɔnande ɔsɔ. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakandatshikɛ ɛlɔngɔlɔngɔ w’Akristo lee! Naka wɛ ambohembama dia mbishɛ munga ka woke kosadi onto okina, ɛnyɛlɔ owotɔ kana ɔngɛnyi ayɛ, ayonga dui dia lomba dia mbokoya Yɔsɛfu ndo nsala tshɛ dia wanɛ wele l’ɔkɛndɛ wa nkimanyiya otshi wa kɔlɔ dieya.—Akambu w’Asi Lewi 5:1.

Sho kondjaka wetshelo nto oma lo yoho ya lɔsɛnɔ ya nkumbo ka Yɔsɛfu. Kaanga mbele Akristo wa mɛtɛ wa nshi nyɛ hawoyotshuka ɔsɛngɛ, l’atei awɔ ekɔ nkumbo efula yadjasɛ la akilo awɔ, ana w’elonganyi awɔ ndo nondo l’akose wa l’otema okina. Wetshelo wakondja anto asɔ tshɛ oma le nkumbo ka Jakɔbɔ ele, mbeya ɔnɛ nsemula anto  amɔtshi ndo monga la shɔnɔdi fukutanyaka kaamɛ ka lo nkumbo. Ambutshi wa lomba wele la nkumbo yele l’ana wakawatotshi dihole dikina salaka kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia nshikikɛ anawɔ ndo ana w’olonganyi awɔ ɔnɛ, onto tshɛ ekɔ lo mbokama ngandji, ekɔ la losha lande ndo onto tshɛ koka mbisha lonya dia nkumbo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.—Rɔmɔ 2:11.

KANDJEMA AKAKE EDIO LO NKUMBO KƐSƆ

Jakɔbɔ akalekaka nanga Yɔsɛfu nɛ dia ɔnande ɔsɔ aki la kɔlamelo ndo la losembwe

Ondo l’ɔtɛ wakasukɛka Yɔsɛfu akambo w’ɛlɔlɔ la dihonga tshɛ, mbakalekaka Jakɔbɔ mbɔɔsa la nɛmɔ. Nde akalɔmbɛ dia vɔ tɛlɛ ɔnande okutu wa dimɛna efula. (Etatelu 37:3) Vɔ wakelamɛka okutu w’awadi awadi kana wa kulɛrɛ efula, koko sho bu la tolembetelo efula tɛnya dia ngasɔ mbakidiɔ. Mbeyaka monga ko okutu ɔsɔ waki otale, dimɛna efula, ondo vɔ waki anya etale ndo otshobobo. Ondo ɔsɔ aki woho w’okutu wakalɔtaka ɔnɛnɛ kana ɔna nkumekanga.

Jakɔbɔ akangɛnangɛna dui sɔ ndo Yɔsɛfu akanandema oma lo tshelo ya she shɔ ndo ngandji kakandawɛnya. Koko, okutu ɔsɔ wakawokonya l’ekakatanu wa wolo. Tohɔ dia ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ aki olami w’ɛkɔkɔ. Kɛsɔ nembetshiyaka dia nde akakambaka olimu w’anya. Onga oko onto lɛna ɔlɔngɔlɔngɔ akɔ ɔlɔtshi okutu wa dimɛna etena katandeteta l’ɛmɛndja, katandadɛ laadiko di’ave kana kayangande dia mbikola ɔkɔkɔ wakeketanyi atɛndɛ. Ngandji ka laande kakokaka Jakɔbɔ Yɔsɛfu kakakoke monga la shɛngiya yakɔna lo diɔtɔnganelo diaki lam’asa Yɔsɛfu nde l’anango?

Bible kadimolaka ɔnɛ: “Lam’akenyi anangu vati: Shesu ambuleka mbuka Josefu ngandji ntuleka shu tshe, vo wakûhetsha. Vo kumbeya nsawula la ndi ntu la memakana.” * (Etatelu 37:4) Ondo vɔ waki l’ɛkɔkɔ wa monga la kandjema, koko anango la Yɔsɛfu komonga la lomba lo woho wakawakɛnɛmɔla dionga dia kɔlɔ sɔ. (Tukedi 14:30; 27:4) Onde wɛ atongaka la kandjema naka onto ɔmɔ ambokama ngandji kana ambɔsama la nɛmɔ diakombolayɛ? Naka ngasɔ, kete ohɔ anango Yɔsɛfu. Kandjema kawɔ kakaakonya dia nsala awui wakawayonyangaka efula l’ɔkɔngɔ. Ɛnyɛlɔ kawɔ mboholaka Akristo dia ekɔ dui dia lomba ndjela dako dia l’Afundelo diata ɔnɛ: “Nyɔngɛnɛngɛnɛ la wanɛ wangɛnangɛna.”—Rɔmɔ 12:15.

Aha la taamu, Yɔsɛfu akashihodiaka di’anango wekɔ lo mbohetsha. Ko onde nde akashɛ okutu ande wa dimɛna etena kakandɛnyi anango woyaye? Ondo kanyi shɔ mbakooyɛ. Koko, ohɔ dia Jakɔbɔ akalangaka di’okutu ɔsɔ monga oko djembetelo yɛnya dia nde ndekaka nanga Yɔsɛfu. Yɔsɛfu akalangaka nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la woho wakawɔsaka she, diakɔ diakandalɔtɛ dihɔndɔ sɔ la kɔlamelo tshɛ. Ɛnyɛlɔ kande kekɔ ohomba efula le so. Kaanga mbele ndooko lushi lakonge Shɛso kele l’olongo la shɔnɔdi, lo tena dimɔtshi nde sɔnaka ekambi ande wa kɔlamelo ndo ndekaka  mbalanga. Laadiko dia laasɔ, nde mbalɔmbaka dia vɔ ndjatshikitanya l’anto wa l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ ndo woludi l’awui wa mindo. L’ɛnyɛlɔ k’okutu wa dimɛna wa Yɔsɛfu, dionga diele l’Akristo wa mɛtɛ mbatshikitanyaka l’anto w’adingi. Lo tena dimɔtshi, dionga sɔ konyaka anto akina dia mbaoka kandjema ndo mbahetsha. (1 Petero 4:4) Onde Okristo pombaka mbishɛ lonto lande la mɛtɛ oko wende okambi wa Nzambi? Ndooko, nde hahombe ndjashɛ oko waki Yɔsɛfu kombishɛ okutu ande.—Luka 11:33.

ALƆ WAKƐNYI YƆSƐFU

Kombet’edja, Yɔsɛfu akɛnyi alɔ ahende wa diambo. Lo dɔ dia ntondo, Yɔsɛfu akɛnyi nde l’anango wakeleka dikanda dia nɛngɛsɛ. Oma laasɔ, ekanda kande kakonɛ, kakasembɔ tɔɔ ko dikanda di’anango diakakidinge ndo diakakikusamɛ. Lo dɔ dia hende, wonya, ngɔndɔ la tɔɔtɔ 11 wakakusamɛ Yɔsɛfu. (Etatelu 37:6, 7, 9) Kakɔna kakahombe Yɔsɛfu nsala lo kɛnɛ kendana la alɔ wa diambo ndo w’ohomba asɔ?

Jehowa Nzambi mbakawɛnya alɔ asɔ. Vɔ waki prɔfɛsiya ndo Nzambi akalɔmbɛ Yɔsɛfu dia nde mbewoya anto awui tshɛ wendana la losango laki lɔkɔ. Lo yoho mɔtshi, Yɔsɛfu akahombe nsala kɛnɛ kakayosala amvutshi tshɛ wa l’ɔkɔngɔ ande etena kakawewoyaka nsango ndo dombwelo dia Nzambi le ekambi ande waki komonga l’okitanyiya.

L’ɔkɔmi tshɛ Yɔsɛfu akatɛ anango ate: “Nyulungi nyusakweli do diakamenyi.” Anango wakoke dɔ diakɔ, koko vɔ kodingɛnangɛna. Vɔ wakokadimola ɔnɛ: “Â! We kayuyala uwandji asu? We kayutulela uka?” Ɔkɔndɔ akɔ kotshaka ɔnɛ: “Okone anangu wakaleki mbuhetsha ne dia alo andi la aui andi.” Etena kakasakolɛ Yɔsɛfu she l’anango dɔ dia hende, vɔ kɔngɛnangɛna nto. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ku shi akûhangwela ati: Wuhu akona wa do oso wenyiye? Dimi la nyo la ananyo mbayukukhusamela uka?” Koko, Jakɔbɔ akakanaka yimba l’akambo akɔ. Onde Jehowa mbakatɛka Yɔsɛfu awui akɔ?—Etatelu 37:6, 8, 10, 11.

Yɔsɛfu komonga okambi wa Jehowa wa ntondo ndo w’ekomelo wakalɔmbama dia mbewoya losango la prɔfɛsiya lakakonya anto dia mbohetsha ndo mbɔhɛnyahɛnya. Yeso aki onto loleki woke l’atei w’anto wakewoya nsango ya ngasɔ ndo nde akatɛ ambeki ande ɔnɛ: “Naka vɔ wakapɛnyahɛnya, kete wayonyɔhɛnyahɛnya ndo nyu.” (Joani 15:20) Akristo tshɛ epalanga kana akɛnda, kondjaka wetshelo w’efula oma lo mbetawɔ ndo dihonga dia Yɔsɛfu.

LOHETSHO LAMBOTOMBA SƐKƐ

Kombet’edja, Jakɔbɔ akatome Yɔsɛfu otsha lo dihole dimɔtshi. Ana wa nondo wakaleshaka dongalonga lo nɔrdɛ suke la Shɛkɛmɛ lɛnɛ akawatotondja lohetsho lawɔ sɛkɛ esadi eto. Lo mɛtɛ, Jakɔbɔ akayakiyanyaka dikambo di’anande, diakɔ diakandatome Yɔsɛfu dia teya woho wakiwɔ. Onde wɛ koka nkanyiya woho wakayaoke Yɔsɛfu? Nde akeyaka di’anango wakohetshaka efula. Ngande wakawakoke mbɔsa etena kakandatshu le wɔ oko yɛmba awui ya shɛwɔ? Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, l’okitanyiya tshɛ Yɔsɛfu akatshu.—Etatelu 34:25-30; 37:12-14.

Nde akahombe munda lɔkɛndɔ l’otale, ondo la nshi nyɛi kana tshanu. Shɛkɛmɛ aki lo kilɔmɛtrɛ oko 80 lo nɔrdɛ ka Hɛbɛrɔna. Koko, etena kakandakome la Shɛkɛmɛ wakatotɛ Yɔsɛfu di’anango wambonɔka otsha la Dɔtana lo nɔrdɛ, nde akahombe nyomɔkɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ 22 kana ndekana. Etena kakakome Yɔsɛfu suke la Dɔtana, anango wakawɛnyi ayaye lo tshalola. Kombet’edja, vɔ wakatondja lohetsho lawɔ sɛkɛ. Ɔkɔndɔ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Vo wakatanela vati: Nyendi omenyi w’alo uku ayayi. Nyeso katûdiaki, katukadja udu andi lu difuku dimotshi. Katuti shati: Nyama ka ngala kemotshi kakawundji. Keli katendi okone wayuyala alo andi.” Koko, Rubena aketawoya anango dia vɔ mbidja Yɔsɛfu lo difuku dia nde ntshikala la lɔsɛnɔ, nɛ dia nde akalangaka ndjohandja ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ l’ɔkɔngɔ.—Etatelu 37:19-22.

Aha la mbeya ndoko dui, Yɔsɛfu akakome le wɔ ndo aha la taamu, nde akalongamɛka dia toyala kaamɛ la wɔ lo wɔladi. Koko kam’akandakome, anango wakawonde. La lohetsho tshɛ, vɔ wakokolola okutu ande wa dimɛna, wakokutola otsha lo difuku dia hwe ndo wakawokɛ lɔkɔ. Yɔsɛfu akakɔ lɔkɔ. Etena kakakitakita kandji ka ɔkwɛlɔ ɔsɔ, nde akasale la wolo dia ntomba, koko nde kokoka ntomba lo ndaamɛ. Nde akɛnaka paka wange ndo akokaka awui w’anango. Nde akalele awasɛngasɛnga, koko vɔ kombodja yimba. L’okonda tshɛ vɔ wakalɛka suke la laawɔ. Etena kaki Rubɛna komonga laawɔ, vɔ wakakɛtshanya nto dia  ndjaka ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ, koko Juda akawaetawoya dia vɔ mbosondja le amundji w’okanda lo dihole dia vɔ mbodiaka. Dɔtana aki suke l’otadimbo w’otsha l’Edjibito waketetaka amundji w’okanda ndo suke la lam’aketaka amundji w’okanda wase Ishamɛlɛ ndo ase Mediteraneya. La ntondo ka Rubɛna nkalola, vɔ wakashile mbosondja. Vɔ wakasondja ɔnangɛwɔ lo mfumbe la toshɛkɛlɛ 20. *Etatelu 37:23-28; 42:21.

Yɔsɛfu akasukɛka akambo w’ɛlɔlɔ kaanga mbakohetshaka anango

Tokalole yema lo kɛnɛ kakatatɛkɛtshi l’etatelo. Etena kakawatatshɔka la Yɔsɛfu otsha l’Edjibito, akɛnama oko nde amboshisha kɛnɛ tshɛ kaki la nde. Wakokakitola l’ase nkumbo kande la wolo. L’edja k’ɛnɔnyi, nde kokoka mbeya ndoko dui diendana l’ase nkumbo kande, ndoko dui diendana la woho wakayakiyanya Rubɛna etena kakandakalola ko ndjotana Yɔsɛfu ambosondjama; ndoko dui diendana la woho wakayakiyanya Jakɔbɔ etena kakawayowotɛ ɔnɛ Yɔsɛfu lakandokaka ngandji efula akavu; ndoko dui diendana la Izaka w’osombe wa tshɛnde laki eke la lɔsɛnɔ ndo nde kombeyaka ndoko dui dienana la Bɛnjamina, kosɛnde kakandokaka ngandji efula. Ko onde Yɔsɛfu akatshikala anya hwe?—Etatelu 37:29-35.

Yɔsɛfu aki l’ɛngɔ kɛmɔshi kaki anango kokoka mbɔhɔtɔla pondjo: mbetawɔ. Nde akeyaka awui efula wendana la Jehowa Nzambi kande ndo ndoko dui diakahombe mbokonya dia mbohɛ awui asɔ, oyadi woho wakawokakitola l’ase nkumbo kande, lɔkɛndɔ la paa ndo l’otale lakawatatshɔka l’Edjibito oko mfumbe, koyanga sɔnyi kakahombe monga la nde etena kakawosondja oko mfumbe le kanga ɔngɔnyi k’ose Edjibito kakawelɛka Pɔtifara. (Etatelu 37:36) Mbetawɔ kaki la Yɔsɛfu ndo yɛdikɔ yakandɔshi ya ntshikala suke la Nzambi kande, yakatalekaka nkeketala kaanga la ntondo k’ekakatanu ɛsɔ. Lo numɛlɔ kina, tayɛna woho wele mbetawɔ kakakonya Yɔsɛfu dia ndeka monga ohomba lo washo wa Jehowa Nzambi ndo wa nkumbo kande kaki l’ekakatanu. Shi tayɛnya dia tekɔ la lomba lo mbokoya mbetawɔ ka Yɔsɛfu?

^ od. 15 Anyangiyangi amɔtshi mbutaka ɔnɛ, anango Yɔsɛfu wakate dia woshasha wakasha shɛwɔ Yɔsɛfu mɛnyaka dia nde akalange mbisha Yɔsɛfu lotshungɔ l’ɔna enondo. Vɔ wakeyaka dia Yɔsɛfu aki ɔna enondo l’otema wa wadi aki Jakɔbɔ lakandalekaka nanga ndo lakandayange ntshuka ntondo. Laadiko dia laasɔ, Rubɛna laki ɔna enondo laki Jakɔbɔ akonana la oseka waki she, akɔnyɔla she ndo akashisha lotshungɔ lande la ɔna enondo.—Etatelu 35:22; 49:3, 4.

^ od. 25 Woho wata ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ kaanga towuiwui ta totshitshɛ, mɛnyaka dia vɔ wekɔ mɛtɛ. Ekanda ɛmɔtshi wa l’etena kɛsɔ mɛnyaka dia tɔshɛkɛlɛ 20 mbaki oshinga wakawasondjaka mfumbe l’Edjibito.