Kombet’edja, lakayasha lo kɛnyɔ ya nsutshasutsha demba ndo ya ntondja epipa. Yema yema, lakadihola luudu laki la dihomɔ dia ntondja epipa la San Leandro, Californie l’États-Unis, ndo lakakambaka kaamɛ l’anto wele l’epipa, mbidja ndo ɔnɛ lakatodja otshumba lo kɛnyɔ yakawasale l’Amerikɛ. Kaanga mbakamayonga l’epipa, dui sɔ kokotsha nsaki kaki l’otema ami.

Ɔngɛnyi ami ɔmɔ wakayaka lo luudu lami lakawatondjaka epipa akeyaka dia lekɔ la nsaki ka mbeya awui wa lo Bible, ko nde akanɔmbɛ dia tɛnana l’onto ɔmɔ lakandeyaka. La wedi a pindju, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi akaye lo luudu lami. L’edja ka wenya ɛnɛi a tango, nde akakadimola ambola ami l’ekimanyielo ka Bible. Lakawɔlɔmbɛ dia nde nkalola la dikɔlɔ dia lushi lakɔ laamɛ, ko takayɔkɛtshanya awui wa lo Bible polo la kati k’otsho. Laki l’ɔlɔ w’efula lo kɛnɛ kakameye ndo lakɔlɔmbɛ kana kokaka dia dimi ntshɔ la nde la wedi a pindju dia tenda woho wakandasambishaka. Lakambe efula dia menda woho wakandafolaka Bible ndo wakandɛnyaka anto ekadimwelo lo ambola awɔ lɔkɔ. Ɔsɔ mbele dui diakamakombolaka nsala.

Diakɔ diakamatshike olimu ami ko ntatɛ ndjasha l’olimu w’esambishelo kaamɛ l’ombatshi mboka ɔsɔ, woho welɛwɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa wakamba lo tena tshɛ. Lakabatizama lo Ngɔndɔ ka tanu 1948, lo losanganya lɔmɔtshi la woke lakasalema lo sɛkɛ dia tɔkɛnyɔ dia Cow Palace Arena la San Francisco, Californie. L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi ɔsɔ, lakayokoma ombatshi mboka.

L’etena kɛsɔ, lakalɔmbɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa dia vɔ tembolaka mama. Mama aketawɔ mbeka ndo kombet’edja, nde akakome Ɔmɛnyi wa Jehowa. Kaanga mbakɔhɛnyahɛnyaka ase nkumbo kande, nde akatshikala la kɔlamelo le Nzambi polo lam’akandayovɔ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula. Ndooko ose nkumbo kaso okina lakakome Ɔmɛnyi wa Jehowa.

Lo 1950, lakonɔ la Grand Junction, Colorado lɛnɛ akamatohomana la Billie. Nde akotɔ lo 1928 ndo akole lo nshi yaki andja w’otondo l’ekakatanu wa wolo wendana l’ekondjelo. Minnie ka nyango akawadiɛka Bible otsho tshɛ lo tala dia pitilɔ. Lam’akinde l’ɛnɔnyi ɛnɛi, Billie akatatɛ mbeya mbadia ndo akakimɛ ɛkɔndɔ efula wa lo Bible l’ɔtɛ. Oya l’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 1940, nyango akayeya oma lo wekelo ande wa Bible kaamɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia ifɛrnɔ keema dihole diasoyama anto, koko ekɔ diombo di’anto tshɛ. (Undaki 9:5, 10) Minnie nde l’omɛnde wakayokoma Ɛmɛnyi wa Jehowa.

Lo 1949, Billie akatoshidiya kalasa la Boston ko akakalola ndo akayotatɛ mbeka Bible l’otema ɔtɔi. Lo dihole dia ndjala ombetsha, nde akɔshi yɛdikɔ ya nambola lɔsɛnɔ lande le Nzambi. Nde akabatizama  lo 1950 lo losanganya la wedja efula l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lakasalema lo Yankee Stadium la New York. Kombeta edja, takahomana, takatshukana ndo takatatɛ olimu wa lo tena tshɛ kaamɛ.

Takatotatɛ nkamba la Eugene, Oregon ndo takakondja angɛnyi efula. Lo 1953, takayonɔ la Grants Pass, Oregon dia tokimanyiya etshumanelo ka tshitshɛ kaki lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi ɔsɔ, wakatelɛ lo kalasa ka 23 ka Ngiliyadɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kalowanyawɔ waa misiɔnɛrɛ kakasalema suke la South Lansing la New York mangana la New York City lo nɔrdɛ-owɛstɛ kilɔmɛtrɛ oko 400.

Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1954, ngɔndɔ tshanu l’ɔkɔngɔ wa sho nongola apɔlɔmɛ lo Ngiliyadɛ, dimi la Billie takatshu la Brésil lo aviyɔ wele la elisɛ ehende. Oshidi a tango l’ɔkɔngɔ wa sho monɛ, mɔtɛrɛ ɔmɔtshi wa aviyɔ wakalana, koko takatokita la Bermudes ndo ndoko lakahomɔ. L’ɔkɔngɔ wa aviyɔ okina ndjotɛmba ndo tokita la Cuba ndo l’ɔkɔngɔ wa sho nsala wenya 36 wa lɔkɛndɔ l’ɔlɛmbɛlɔ efula lɔsɔ la tokita lɛnɛ tokita lɛnɛ, takatokoma lo Bɛtɛlɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka la Rio de Janeiro la Brésil.

L’ɔkɔngɔ wa mpanga nshi ngana, dimi la Billie la misiɔnɛrɛ ekina ehende takatshu la Baurú la São Paulo dia todihola luudu l’oyoyo la waa misiɔnɛrɛ. Osomba ɔsɔ waki l’anto ndekana 50 000, ndo sho mbaki Ɛmɛnyi wa Jehowa wa ntondo lɛkɔ.

Takatatɛ nsambisha anto lawakawɔ, koko mbala ka ntondo abe ɔmɔtshi w’oseka Mupɛ wa lo ngelo kɛsɔ akatatɛ ndɔshana l’olimu aso w’esambishelo. Nde akatatoyelaka l’ɔkɔngɔ ndo akatatɛka ase ngelo diaha vɔ tohokamɛ. Koko l’ɔkɔngɔ wa mingu ngana tsho, ase nkumbo kɛmɔtshi ka woke wakekaka la so Bible waketawɔ akambo wa mɛtɛ ndo wakayobatizama. Kombet’edja, anto akina wakatatɛ mbeka Bible.

Ase nkumbo wakabatizama waki la owotɔ awɔ ɔmɔtshi waki ɔnɔmbɔdi wa mbalasa ya tɔkɛnyɔ ya lokumu. Lakokana la nde dia sho nkamba la mbalasa yawɔ mɔtshi dia nsala losanganya la woke. Etena kakatɛtɛ abe akɔ ɔnɛ nyotole diokanelo diakanyasale, ɔnɔmbɔdi akatshumanya ase olui wa tɔkɛnyɔ ko akawatɛ ate: “Naka nyu mbitola diokanelo diakanyasale l’anto anɛ, layotshika lowandji!” Vɔ waketawɔ dia losanganya salema.

L’ɔnɔnyi wakayelana, lo 1956 takalɔmbama dia tɔtɔ lo Losanganya la distrikɛ lakasalema la Santos, São Paulo. Ɛmɛnyi wa Jehowa suke la 40 w’oma l’etshumanelo kaso wakande lɔkɛndɔ lo kawolo dia tɔtɔ lo losanganya lɔsɔ. Lam’akatakalola la Baurú, lakatane mukanda lo dihole diakitshawɔ mikanda ndo lɔkɔ wakanɔmbɛ dia nkamba oko omendji weteta dia teembolaka tshumanelo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ɔsɔ mbaki etatelo ka olimu aso wambotokamba suke l’ɛnɔnyi 25 la Brésil ndo tambembola etenyi koleki woke ka wodja ɔsɔ.

Lo nshi shɔ, aki tshondo y’okakatanu dia mbeteta. Koko, takayokindola wodja w’otondo lo mituka, kawolo, pusupusu, akalo ndo l’ekolo. L’atei w’esomba wa ntondo wakatembola mbaki ndo Jaú, São Paulo. Lɛkɔ, abe ɔsɔ akatotodjɛ wekamu.

Nde akatotɛ ate: “Nyu hanyokoke nsambisha ‘ɛkɔkɔ ami!’”

Takawokadimola ɔnɛ: “Vɔ bu ɛkɔkɔ ayɛ, waki Nzambi mbewɔ.”

Takɔshi yɛdikɔ ya mɛnya filmɛ kendana l’olimu aso w’esambishelo wa l’andja w’otondo kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: La Société du Monde Nouveau en action, koko abe akakongɛ olui w’anto wakatɛmɔlaka la nde dia tɔlɔsha. Aha la ntshimbatshimba, takewoya apulushi. Etena kakaye abe la olui akɔ lo dihole diakatɛnyaka filmɛ, vɔ wakatane apulushi wa mamba wemadi la soko watshuma ekoma otsha le wɔ. Anto efula wakangɛnangɛna filmɛ kɛsɔ.

 Olui akɔ waamɛ w’ase ɛtɛmwɛlɔ wakatohetshaka ndo wakatɔlɔshaka mbakatatoyelaka suke la ahole tshɛ wakatatasambishaka. Ɛnyɛlɔ, l’osomba wa Brusque sukana la Blumenau la Santa Catarina, takahomana l’ambatshi mboka ahende wakahɛnyahɛnyamaka efula. Koko, ekikelo ndo etete kawɔ kakawakimanyiya dia nkondja ɛtshɔkɔ efula. Ɛlɔ kɛnɛ, ɛnɔnyi ndekana 50 l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, aya tshumanelo ndekana 60 diatahame lo ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ ndo Mbalasa ka nsanganya ya weke ka dimɛna efula kakakama suke l’osomba wa Itajaí.

Etena kakaleke ohomba ka l’olimu aso w’omendji weteta aki etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ efula kakatakambe kaamɛ l’asekaso Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nsala ɛlɔngɔswɛlɔ wendana la nsanganya ya weke. L’ɛnɔnyi wa 1970, lakakondja diɛsɛ dia nkamba oko ɔnɔmbɔdi wa losanganya la woke lakasalema lo sɛkɛ dia Morumbi. Wakatomɛ tshumanelo oko lokama diaki suke la laawɔ diewoyelo dia ntoma anto dikumi dikumi dia ndjɔmba sɛkɛ diakɔ l’otsho la ntondo ka losanganya ntatɛ.

Etena kakatatombaka akɛnyi wa ponde l’otsho akɔ dia totshikɛ sɛkɛ, amɔtshi wakatatɛ tɔsɔka ɔnɛ: “Na nyende timato t’anyanya tɔnɛ la nkɔmbɔ ndo la bɛtshi di’ahɔndɔ lo anya.” Koko, sɛkɛ diakashile solama la ntondo ka nkoma midi k’otsho. Ɔnɔmbɔdi wa sɛkɛ sɔ akate la diambo tshɛ ɔnɛ: “Olimu wambonyokamba nyu Ɛmɛnyi wa Jehowa wenya engana eto, anto ami wotowokamba lomingu l’otondo.”

Lo 1980, papa akavu ndo yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ takakalola l’États-Unis la Fremont, Californie dia tokokɛ mama. Takayokondja olimu wa solaka mvudu l’otsho, takatetemala l’olimu w’ombatshi mboka ndo takakimanyiyaka anto wakatɛkɛtaka portugais lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ diko, takayonɔ suke la dikona dia la San Joaquin lɛnɛ akatatoyanga anto wakatɛkɛtaka portugais lo ɛtshi ka nkɛtɛ ka woke k’oma la Sacramento otsha la Bakersfield. Nshi nyɛ aya tshumanelo suke la dikumi diasala nsanganya lo portugais la Californie.

L’ɔkɔngɔ wa mama mvɔ lo 1995, takayonɔ la Floride ndo takakimanyiyaka she Billie polo lo nyɔi kande. Nyango akavu lo 1975. Lo 2000, takonɔ lo wodja waki shɛnga y’efula lo sidɛ-owɛstɛ ka Colorado ndo takakambe olimu wa lo tena tshɛ lo nsambisha ase Amerikɛ wodjashi lo shɔpɔ lo Navaho ndo Ute. Lonyangu ko, Billie akavu lo Ngɔndɔ ka hende 2014.

Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wele lami l’ɔtɛ wakayoya Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi dia ndjokadimola ambola efula waki lami l’ekimanyielo ka Bible ambeta ɛnɔnyi ndekana 65 lee! Lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ djekoleko lo woho wakamasale eyangelo dia nshikikɛ kana kɛnɛ kakandataka kaki mɛtɛ wetshelo w’oma lo Bible. Kɛsɔ mbakakonya dia nkondja ɛtshɔkɔ waya lo nkambɛ Nzambi.