Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TOKOYA MBETAWƆ KAWƆ | YƆSƐFU

“Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki?”

“Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki?”

YƆSƐFU akakitshakitsha lomu, loowe la dja lakatombe oma l’ɛhɛmbɛ ande etena kakandoke nsolo k’alɛmbɔlɛmbɔ welɛwɔ lotus ndo k’esongo ekina wa l’ashi. Nde akatalɔmbwamaka oma le olui w’amundji w’okanda etena kakawatetaka l’omamu wa ndjale ka Nilɛ. Onga oko onto lɛna Yɔsɛfu l’ɔnɔngɔ w’apami watalɔmbɔla kamɛlɔ yawɔ l’omamu w’ashi amɔtshi otsha l’osomba okina wa l’Edjibito, lo diaaso dimɔtshi, nde ambokashimɔ dia mɛna woho watafumbɔ yonga-akoke kana dikɔndɛ. Etena kakandatonga lo wodja okina, Yɔsɛfu akakanyiya nto luudu lawɔ laki la Hɛbɛrɔna, ngelo kaki l’akona lo tshɛnɛkɔ mangana kilomɛtrɛ nkama la lɛnɛ akinde.

Onga oko onto looka woho wawana kema l’atoko ndo l’etamba wa fingo. Le Yɔsɛfu, akɛnamaka oko ɛtɛkɛta wakatɛkɛtaka anto wakatahomanaka la wɔ komonga wolo. Ondo nde akahembe dia nkimɛ tɔtɛkɛta kana etondo w’ɛnɔngɔ ɛmɔtshi wakinde l’akoka. Ondo nde akekaka ɛtɛkɛta ɛsɔ. Etena kakandatalekaka mbeya ɛtɛkɛta ɛsɔ, nde akafɔnya dia nde hakalolaki lakawɔ nto.

Yɔsɛfu komonga dikɛnda, nde aki l’ɛnɔnyi 17 kana 18, koko nde akahomana l’ekakatanu wele kaanga epalanga efula kokoka mbatondoya. Anango hita wakalolanɛ la kandjema nɛ dia Yɔsɛfu akalekaka nangema oma le shɛwɔ, diakɔ diakawalange mbodiaka. Koko lo dihole dia vɔ mbodiaka, vɔ wakosondja le amundji w’okanda. (Etatelu 37:2, 5, 18-28) L’ɔkɔngɔ wa minda lɔkɛndɔ la mingu mɔtshi, amundji w’okanda wakaleke ngɛnangɛna nɛ dia vɔ wakatasukanaka otsha l’osomba wa woke lɛnɛ akawahombe tokondja wahɔ efula lo nsondja Yɔsɛfu oko ɛngɔ kawɔ kakaleke nɛmɔ. Kakɔna kakasale Yɔsɛfu diaha ndeka ndjakiyanya ndo ntshimba wɔɔngɔ? Ngande wakokaso nsala diaha ekakatanu wahomana la so lo lɔsɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ toshishɛ mbetawɔ kaso? Ɔkɔndɔ wa Yɔsɛfu tetshaka akambo efula.

“[JEHOWA] AKI LA JOSEFU”

Bible mbutaka ɔnɛ: “Asi Ishamele wakakumi la Josefu l’Edjibitu. Ku Potifara usi Edjibitu, olombodi w’alimbi wa Farayo, akûsumbi uma le wo.” (Etatelu 39:1) Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ tokimanyiyaka dia kanyiya nsɔnyi kaki l’ɔlɔngɔlɔngɔ wa pami ɔsɔ etena kakawatosondja mbala ka hende. Ande woho wakandɔsama oko ɛngɔ kanyanya lee! Sho koka nkanyiya woho wakatayelaka Yɔsɛfu nkumɛnde k’oyoyo, mbuta ate ɔlɔhɛ w’ose Edjibito lakete la nde oma l’ɛsɛsɛ w’osomba wololane la bingu lɛnɛ akakambaka anto elimu otsha lo luudu l’oyoyo lakandahombe todjasɛ.

Ande luudu dimɛna lee! Aki dui dia diambo nɛ dia laasɔ ko Yɔsɛfu atadjasɛka lo luudu la ngasɔ. Nde akodiama lo nkumbo kakatetetaka ndo kakatandjasɛka lo mvudu y’apɛma nɛ dia vɔ wakatononɔka dia taleshaka ɛkɔkɔ awɔ. Kakianɛ nde aya laka Pɔtifara kanga ɔngɔnyi ka l’Edjibito lakadjasɛka lo luudu la mamba laki ngamo la atala ndo lakalɛngama dimɛna efula. Anyangi w’emindo mbutaka ɔnɛ ase Edjibito wa lo nshi y’edjedja wakayashaka efula l’osalelo wa tojardɛ taki l’esongo w’alɛdi ndo lɔtɛkɛ efula lakodiaka papiris, alɛmbɔlɛmbɔ welewɔ lotus ndo esongo ekina wa l’ashi. Mvudu mɔtshi yakakamaka lo tojardɛ yaki la ahole w’anto ndjosawolaka, yaki l’adidishi w’etale dia lɔpɛpɛ mbɔtɔka, yaki la mvudu efula ya ndala, mvudu ya weke efula y’olelo ndo mvudu y’ase olimu.

Onde Yɔsɛfu akambiyama lo tshambandeko l’ɔtɛ wa diangɔ sɔ? Ondo bu. Kɛnɛ kakaleke tshɛ ele, ondo nde akayakiyanyaka lo woho wakandayaokaka opoko. Nde kombeyaka ɔtɛkɛta w’ase Edjibito, ɔlɔtɔ awɔ, ɔlɔngɔswɛlɔ awɔ wa divo, ndo djekoleko nde kombeyaka ɛtɛmwɛlɔ awɔ. Vɔ wakatɛmɔlaka tozambizambi efula, waki la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ, wakasalaka diendja, awui wa maji, ndo waki la wɔma wa kɔlɔ lo dikambo dia nyɔi ndo lɔsɛnɔ la l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Koko, dui dimɔtshi diakakimanyiya Yɔsɛfu diaha ndeka ndjakiyanya l’ɔtɛ wakandayaokaka opoko. Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ toshikikɛka ɔnɛ: “[Jehowa] aki la Josefu.” (Etatelu 39:2) Lo mɛtɛ, Yɔsɛfu akayaɛkɛka tshɛ le Nzambi kande. Bible mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] eli lasuki la wane tshe watuwetaka.” (Osambu 145:18) Naa yoho kina yakayasukanya Yɔsɛfu la Nzambi kande?

Ɔlɔngɔlɔngɔ a pami ɔsɔ koshisha elongamelo ndo nde akayasha tshɛ dia nsala olimu wakawawosha lo ndjela akoka ande. Diakɔ diele, Jehowa akɔtshɔkɔla ndo kombeta edja Yɔsɛfu akalangema oma le nkumɛnde k’oyoyo. Pɔtifara akashihodia dia ose olimu ande ɔsɔ akatshɔkwama oma le Jehowa, Nzambi k’ase wodja wa Yɔsɛfu ndo aha la taamu, ɛtshɔkɔ ɛsɔ mbakaleke mfudia ɔngɔnyi w’ose Edjibito ɔsɔ. Yema yema, Yɔsɛfu akayoleka nangema oma le nkumɛnde Pɔtifara polo ndo nde ndjokoma lo mbosha ɔkɛndɛ wa diangɔ diande tshɛ.—Etatelu 39:3-6.

Yɔsɛfu akatshikɛ ɛlɔngɔlɔngɔ wakambɛ Nzambi nshi nyɛ ɛnyɛlɔ k’oshika. Ɛnyɛlɔ, etena kewɔ la kalasa, lo tena dimɔtshi vɔ koka tanema l’atei w’anto wahaweye ndo wele la lɔkɛwɔ la kɔlɔ wa l’andja ɔnɛ wolodi l’awui wa diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ, wayasha anto l’akambo wa kɔlɔ ndo andja wele anto bu l’elongamelo. Naka ndo wɛ mbele la ntondo ka dikambo dia ngasɔ, ohɔ dia Jehowa atatshikitana. (Jakɔba 1:17) Nde ekɔ lo ntetemala monga kaamɛ la wanɛ watshikala la kɔlamelo le nde ndo wasala la wolo dia nsala akambo lo yoho y’ɔngɛnyangɛnya. Nde mbatshɔkɔlaka lo yɛdikɔ y’efula ndo nde ayokosalɛ woho akɔ waamɛ.

Ɔkɔndɔ ɔsɔ totɛka dia l’etena kɛsɔ ko Yɔsɛfu aya opalanga. Ɔlɔngɔlɔngɔ wakayokoma opalanga ɔsɔ aki la “diema di’ololo la dimba dia dimena.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia nde aki lo waale, nɛ dia mbala efula woshasha wa olangala wa demba konyaka anto akina dia monga la tokanyi ta kɔlɔ otsha le onto akɔ.

Wadi aki Pɔtifara akɛnyi dia ɔlɔngɔlɔngɔ Yɔsɛfu aki la kɔlamelo

“NDI KUMBETAWO”

Yɔsɛfu akɔsaka kɔlamelo yande la nɛmɔ; koko aha ngasɔ mbakidiɔ lo dikambo dia wadi aki Pɔtifara. Bible mbutaka ɔnɛ: “Wadi a khumi a Josefu akakomiya Josefu; akaweti ati: Yaka, yetami la mi.” (Etatelu 39:7) Onde Yɔsɛfu akahembama dia mbetawɔ kɛnɛ kakawotɛ womoto laki kombeyaka Nzambi ɔsɔ? Bible hate ndooko dui diakoka tokonya dia mfɔnya ɔnɛ Yɔsɛfu komonga la nsaki yonga l’ɛlɔngɔlɔngɔ tshɛ kana ɔnɛ wadi aki ɔlɔhɛ waki kanga ɔngɔnyi ɔsɔ ndo dihole di’ohomba diaki la pami kakɔ aki awui wahakoke onto nkombola. Onde Yɔsɛfu akakoke mbisha tɛkɛ nɛndɛ ɔnɛ nkumɛnde heyaki dui sɔ pondjo? Onde nde akahembama dia kanyiya waahɔ wa l’emunyi wakandakoke nkondja oma lo dieyanelo dia mindo sɔ?

Lo mɛtɛ, hatokoke mbeya kɛnɛ tshɛ kaki la Yɔsɛfu lo yimba l’etena kɛsɔ. Koko, Bible mɛnyaka hwe kɛnɛ kaki l’otema ande. Dui sɔ mɛnamaka hwe l’okadimwelo wakandasha ɔnɛ: “We henyi, khumemi heyi efula ka diango diandi dieli lu luudu. Ndi akakimo diango tshe lu anya ami. Aha ndame kundeki wuki lu luudu lone? Ndi hanshimbi nduku engo, tshikima we, ne dia we eko wadendi. Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki, la ntshela [Nzambi] kolo?” (Etatelu 39:8, 9) Onga oko onto lɛna woho watondja ɔlɔngɔlɔngɔ wa pami ɔsɔ ɛtɛkɛta w’oma k’ɛse otema ɛsɔ. Nde kɔngɛnangɛna kaanga dia menda tsho kɛnɛ kakakombolaka womoto ɔsɔ dia nsala la nde. Lande na?

Oko wakadite Yɔsɛfu, kumɛnde akɛkɛka otema le nde. Pɔtifara akasha Yɔsɛfu ɔkɛndɛ wa diangɔ tshɛ diaki la nde, aha la mboshimba ndooko ɛngɔ onyake wadɛnde. Onde Yɔsɛfu akakoke mbetawɔ nkesola nkumɛnde? Nde akatone dia nsala dui sɔ. Koko dui diakandaleke ntona ele: salɛ Jehowa Nzambi kande pɛkato. Yɔsɛfu aketshama akambo efula oma le ambutshi ande lo kɛnɛ kendana la woho wɔsa Nzambi diwala ndo kɔlamelo. Jehowa mbakatonge diwala dia ntondo ndo nde akɛnya kanyi yande hwe lo dui sɔ. Pami la womoto wakahombe monga kaamɛ ndo monga “dimba otoi.” (Etatelu 2:24) Wanɛ tshɛ wasekola kɛnɛ kakate Nzambi kɛsɔ mbomadiaka. Ɛnyɛlɔ, apami waki suke la mbeyana la wadi aki Abrahama laki nyango tshɛnde la Yɔsɛfu ndo wadi aki Isaka laki tshɛnde la Yɔsɛfu, waki suke la mpomɔ pokoso. (Etatelu 20:1-3; 26:7-11) Yɔsɛfu akeyaka ɔkɔndɔ ɔsɔ dimɛna ndo nde akakombola dia nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la wɔ.

Wadi aki Pɔtifara kɔngɛnangɛna okadimwelo wakawosha Yɔsɛfu. Lande na? Ohokanyiya di’ose olimu waki l’ɛse kande ambotona mbookɛ awotɛ ɔnɛ kɛnɛ kanɔmbayɛ dia ntsha kekɔ “munga . . . ka wuki.” Koko, womoto ɔsɔ akatetemala mbɔnganya. Ondo l’ɔtɛ wa lotamanya ndo otako wa kɔlɔ waki la nde, mbakandatetemala ntshutshuya Yɔsɛfu dia nde mbetawɔ. Diakɔ diakandakɛnɛmɔla yimba yele oko ya Satana lakahembe Yeso. Satana kokotsha oyango ande etena kakandahembe Yeso ndo lo dihole dia nde mbotshika, nde akakongɛka polo lam’akandahombe ndjokondja diaaso “dikina dia dimɛna.” (Luka 4:13) Anto wele la kɔlamelo pombaka ndjashikikɛ diaha nsala kɔlɔ ndo ntshikala nge. Ngasɔ mbakayakandolɛ Yɔsɛfu okakatanu waki la nde. Dui sɔ diakasalemaka “lushi la lushi,” koko Yɔsɛfu akatonaka. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi kumbetawo.” (Etatelu 39:10) Koko, wadi aki Pɔtifara akayashikikɛ dia nkɔsha Yɔsɛfu l’ohemba.

Nde akasɔnɛ wonya waki as’olimu tshɛ komonga lo luudu. Nde akeyaka dia Yɔsɛfu ayɔtɔ lo luudu dia ndjokamba olimu ande. Etena kakɔtɔ Yɔsɛfu lo luudu, womoto ɔsɔ akasale la wolo dia mbokimɛ. Lam’akandokimɛ lo dihɔndɔ, nde akɔsɛngasɛnga mbala k’ekomelo ɔnɛ: “Yaka tetami!” Yɔsɛfu akasale akambo aha la ntshimbatshimba. Nde akɔhɔngɔsɔ, akakalola ɛkɔngɔkɔngɔ, koko womoto ɔsɔ akookukutɛ lo dihɔndɔ. Nde akakadimɔ, ko akawotshikɛ dihɔndɔ diande l’anya. Ndo oma laasɔ nde akalawɔ.—Etatelu 39:11, 12.

Ondo sho koka mbohɔ dako diakafunde ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ɔnɛ: “Nyulawɔ monanyi.” (1 Kɔrɛtɔ 6:18) Ande ɛnyɛlɔ kakatshikɛ Yɔsɛfu Akristo wa mɛtɛ tshɛ lee! Akambo wa lo lɔsɛnɔ koka tokonya dia monga suke la anto wahalɛmiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ, koko dui sɔ halembetshiya dia sho koka ndjasha lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ. Etena tshɛ kasɛngiyamaso dia nsala dui dia kɔlɔ, sho pombaka ndawɔ.

Yɔsɛfu akahomana l’okakatanu wa wolo. Wadi aki Pɔtifara akalange dia vɔ mbosalɛ kɔlɔ. Aha la ntshimbatshimba, nde akatatɛ mbida ekoko ndo mbelɛ ase olimu akina oya lo luudu. Nde akawatɛ dia Yɔsɛfu amboyanga dia mbeyana la nde ndo nde ambolawɔ etena kotatende mbida ekoko. Nde aki paka la dihɔndɔ dia Yɔsɛfu lanya ndo akakongaka polo ndo lam’ayokalola omɛnde. Etena kakakome Pɔtifara, nde akawotɛ kashi kakɔ kaamɛ, ata dia ɔsɔ aki ɛkɔmɔ k’omɛnde lakatoyaka l’ɔlɔngɔlɔngɔ wakiwɔ kombeyaka ɔsɔ oya lo luudu lawɔ. Kakɔna kakasale Pɔtifara? Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi akadunganela la kele.” Nde akate dia vɔ mbɔsa Yɔsɛfu ko mbodiha lo lokanu.—Etatelu 39:13-20.

“EKULU ANDI WAKAHAMBO L’EKODI”

Sho mbeyaka paka akambo yema tshitshɛ lo kɛnɛ kendana la woho waki kanu y’ase Edjibito lo nshi shɔ. Anyangi w’emindo wakashola ahole waki kanu ya weho ɛsɔ yambolanaka, mbuta ate mvudu ya weke yaki la tovuduvudu takawadihaka ase lokanu ndo taki wodjima. L’ɔkɔngɔ diko, Yɔsɛfu akayolembetshiya ahole asɔ lo nkamba la tshɛkɛta yalembetshiya “difuku,” yɛnya dia ɔsɔ aki dihole dia wodjima ndo diele onto kokoka monga l’elongamelo. (Etatelu 40:15) Dibuku di’Esambu mɛnyaka dia Yɔsɛfu akadiɛnɛ l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ekina lo mbuta ɔnɛ: “Ekulu andi wakahambo l’ekodi, wakûkeleka molola lu kingu.” (Osambu 105:17, 18) Lo tena dimɔtshi, ase Edjibito wakadjaka anto wakandaka lo lokanu ndo wawatshindjaka anya l’ɔkɔngɔ ko mbakeleka ɛkɔdi lo wɛɔdu; akina wakawakelekaka mɔlɔla lo kingo. Ande woho wakasoyama Yɔsɛfu aha la nsala kaanga dui ɔtɔi diakandakoke soyama ngasɔ lee!

Kɛnɛ koleki tshɛ ele, okakatanu ɔsɔ komonga wa lo tshanda mɔtshi tsho. Ɔkɔndɔ mbutaka dia Yɔsɛfu ‘akatshikala lo lokanu.’ Nde aketsha ɛnɔnyi efula lo dihole dia kɔlɔ efula sɔ. * Ndo Yɔsɛfu kɔfɔnyaka dia nde okotondjama oma lo lokanu lushi lɔmtshi. Etena kakatetaka nshi ya mpa shɔ, mingu, ndo ngɔndɔ efula, kakɔna kakandakoke nsala diaha nkɔmɔ ndo nshisha elongamelo?

Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ toshaka okadimwelo w’oshika ɔnɛ: ‘Jehowa akatetemala monga kaamɛ la Yɔsɛfu ndo akawoke ngandji ka kɔlamelo.’ (Etatelu 39:21) Oyadi mpele dia lokanu, wodjima waki lo lokanu kana ɛkɔdi wakawokeleka, ndooko ɛngɔ kakakoke mbidja wekamu diaha Jehowa mboka okambi ande ɔsɔ ngandji ka kɔlamelo. (Rɔmɔ 8:38, 39) Sho koka nkanyiya woho wakasale Yɔsɛfu dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema otsha le She ka l’olongo ndo wakandakondja ki ka lo yimba ndo wɔladi wele paka “Nzambi k’esambelo tshɛ” mbakakoke mboshawɔ. (2 Kɔrɛtɔ 1:3, 4; Filipɛ 4:6, 7) Naa dui dikina diakasalɛ Jehowa Yɔsɛfu? Bible mbutaka ɔnɛ nde akatetemala ntshɔkɔla Yɔsɛfu ndo “akuhumuya lukulu l’olo le ulami a lukanu.”

Mɛnamaka dia wakashaka ase lokanu elimu wa nkamba ndo Yɔsɛfu akasale dui dikina diakatshutshuya Jehowa dia mbɔtshɔkɔla. Nde akakambaka olimu efula, akasalaka la wolo tshɛ dia nkotsha oseka ɔkɛndɛ ande tshɛ wakawawoshaka ndo nde akatshikɛka Jehowa ɔkɛndɛ wa kɛnɛ kakinde komonga l’akoka wa nsala. L’ekimanyielo ka Jehowa, olami wa lokanu akɛkɛka otema le Yɔsɛfu ndo akawɔlɛmiyaka oko wakinde lo luudu laki Pɔtifara. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ulami a lukanu akadji Josefu kapita k’asi lukanu tshe. Nduku dikambu diakatshamaka tshikima uma le ndi. Ulami a lukanu kundjala la ukandukandu lu diango diakalamaka Josefu, ne dia Jehowa aki la ndi [Yɔsɛfu], ndu akaluwanya akambu tshe wakandatshaka.” (Etatelu 39:22, 23) Ande woho wakakeketshama Yɔsɛfu dia mbeya ɔnɛ Jehowa akawokokɛka lee!

Yɔsɛfu akakambe olimu efula etena kakinde lo lokanu ndo Jehowa akawɔtshɔkɔla

Lo lɔsɛnɔ sho koka mpomana l’ekakatanu wa wolo, mbidja ndo awui amɔtshi wa wɛngiya, koko sho koka nkondja wetshelo oma lo mbetawɔ ka Yɔsɛfu. Ɔnkɔnɛ, naka sho ntetemala ndjasukanya la Jehowa lo dɔmbɛlɔ, ntetemala nkitanyiya ɛlɛmbɛ ande la kɔlamelo tshɛ ndo mbidja welo dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo ande, kete nde ayotɔtshɔkɔla. Lo kɛnɛ kendana la Yɔsɛfu, Jehowa akawombɛ ɛtshɔkɔ wa mamba oko wayotodiɛna lo asawo wayela wa lo asawo anɛ.

^ od. 23 Bible mɛnyaka dia Yɔsɛfu aki ondo l’ɛnɔnyi 17 kana 18, etena kakosombe Pɔtifara ndo nde akatshikala lɛkɔ nshi efula dia nde ndjokoma opalanga, ondo ɛnɔnyi efula. Etena kakandatondjama oma lo lokanu ko nde aya l’ɛnɔnyi 30.—Etatelu 37:2; 39:6; 41:46.