Onde dimi pombaka nsɔmba falanga?
“Nsɔmba ekɔ oko fɛtɛ ka diwala, koko nsɔmbɔla ekɔ oko otanda.”—Yokedi mɔtshi ya lo Swahili.
ANTO wa l’ɛstɛ k’Afrikɛ mbeyaka yokedi shɔ dimɛna ndo aha la taamu, yɔ kɛnɛmɔlaka tokanyi t’anto efula wa l’andja w’otondo. Onde ngasɔ mbayaokayɛ lo kɛnɛ kendana la nsɔmba falanga oma le ɔngɛnyi ayɛ kana oma l’ahole akina? Kaanga mbakoka dui sɔ mɛnama dimɛna lo tena dimɔtshi, onde diɔ diekɔ mɛtɛ dimɛna? Naa waale ndo etombelo wakoka monga la nsɔmbɔ?
Yokedi kina ya lo Swahili nembetshiyaka okakatanu wakoka nsɔmbɔ mbela onto. Yɔ mbutaka ɔnɛ: “Nsɔmbɔ nanyaka lɔngɛnyi.” Lo mɛtɛ, dibasa koka mbidja lɔngɛnyi ndo diɔtɔnganelo diele lam’asa anto lo waale. Oyadi onto nsɔmba lo yoho ya dimɛna kana l’eyango w’amɛna, mbala tshɛ akambo wahotetaka lo yoho yalongamɛnde. Ɛnyɛlɔ, naka etena kakanyokana dia mfuta nsɔmbɔ kambeta, onto lakakɔsɔndja koka ndjomala. Tokumbɛkumbɛ mbeyaka ndjonga ndo diɔtɔnganelo diele lam’asa onto lakasɔmbɛ la ɔnɛ lakawɔsɔndja mbidja ndo diɔtɔnganele dia lam’asa ase nkumbo yawɔ mbeyaka ndjɔtɔ lo waale. Lam’ele nsɔmbɔ ekɔ kiɔkɔ mɔtshi y’ewanu, ondo ɔsɔ ayonga dui di’ekomelo diakokaso nsala dia nkandola okakatanu wendana la falanga.
Nsɔmba falanga koka nto ndanya diɔtɔnganelo diele lam’asa onto la Nzambi. Lo ngande? Ntondo tondo, Bible mbutaka dia kanga kɔlɔ atɔsɔmbaka, koko hatɔsɔmbɔlaka. (Osambu 37:21) Tɔ mɛnyaka nto hwe dia “osombi atuyalaka fumbi k’osondjanyi.” (Tukedi 22:7) Ɔsɔmbi pombaka mbeya ɔnɛ edja tshɛ kahandatafute nsɔmbɔ diakandɔshi, nde ekɔ mfumbe ka ɔnɛ lakawɔsɔndja. Lo mɛtɛ, yokedi kina y’ase Afrikɛ mbutaka ɔnɛ: “Naka wɛ ambɔsɔmba ekolo w’onto, kete wɛ pombaka ntshɔ dihole tshɛ diatandatshu.” Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ, naka onto aya l’abasa kaa po, kete nde aya bu la lotshungɔ la nsala kɛnɛ kalangande.
Tatohɛke dia nsɔmbɔla kɛnɛ kakasɔmbama ekɔ dui di’ohomba efula. Naka aha ngasɔ, kete ekakatanu wa wolo koka ndjotomba. Kolama abasa efula koka kosha ekiyanu, kolasha engondo, kokonya dia nkamba olimu efula, ntondja ewanu lam’asa wadi l’omi ndo kaanga ndanya diɔtɔnganelo diele lam’asa ase nkumbo aha la mbohɛ dia dui sɔ koka kokonya laka lɛɛta kana wɛ mbidjama lo lokanu. Ekɔ dui dia lomba dia sho ndjela ɔhɛmwɛlɔ wele lo Rɔmɔ 13:8 wata ɔnɛ: “Tanyokolamake dibasa le onto, onyake dibasa dia mbokana ngandji.”
ONDE DUI SƆ DI’EKƆ OHOMBA?
Lo menda akambo asɔ tshɛ, ayoleka dimɛna monga la yewo etena kalangaso nsɔmba falanga. Ayoleka ɔlɔlɔ tayambodi ɔnɛ: Onde mɛtɛ ekɔ ohomba dimi nsɔmba? Onde lekɔ lo nsɔmba dia momba diangɔ diami l’oyango wa ndjokimanyiya ase nkumbo kami? Ko kana lekɔ la yema ya lokaki, ondo la nsaki ka nsɛna lo yoho yoleki ekondjelo kami? Lo tena dimɔtshi, ayoleka ohomba ngɛnangɛna la yema tshitshɛ yele layɛ lo dihole dia kolama abasa wokolamakolama.
Lo mɛtɛ, ekɔ awui amɔtshi walɔmbama dia nsɔmba, ɛnyɛlɔ, etena katomba dui dia wanyandja ko hatoyeya kɛnɛ kasala. Oyadi l’etena kɛsɔ, naka onto ambɔsa yɛdikɔ ya nsɔmba kete nde pombaka nsala dui sɔ lo yoho ya dimɛna. Ngande wakoka dui sɔ salema?
Ntondotondo, tatɔsɔmbake pondjo falanga le onto ɔmɔtshi paka l’ɔtɛ wawɛnaso oko nde ekɔ la diangɔ kana falanga efula. Tatɔfɔnyake dia naka onto ɔmɔtshi ekɔ lo mɛnama oko kanga falanga efula, kete nde pombaka tokimanyiya la yɔ. Kana sho mfɔnya dia hatokoke ndjela kaanga tɔndɔ ɔtɔi dienda la lɔkɛwɔ dia nsala akambo l’eyango w’amɛna otsha le onto la ngasɔ. Tatɔkɔmiyake pondjo wanɛ wɛnama oko wekɔ l’ekokelo kaya oma lo lomombo la l’emunyi.—Tukedi 28:22.
Oma laasɔ, yashikikɛ dia nsɔmbɔla kɛnɛ kakayasɔmbɛ ndo nsala dui sɔ aha la tshimbatshimba. Naka ɔnɛ lakakɔsɔndja kokosha etena shikaa ka wɛ nsɔmbɔla, kete wɛ pombaka nsɔna etana kahombayɛ nsɔmbɔla ndo nsala dui sɔ la wonya. Nyu pombaka mfunda diokanelo sɔ lofunda dia mbewɔ ewanu. (Jeremiya 32:9, 10) Naka kokaka, ntshɔka wɛɛmɛ le onto lakakɔsɔndja dia tɔsɔmbɔla kɛnɛ kakayasɔmbɛ l’oyango wa towoka losaka. Monga suke dia nkaloya kɛnɛ kakayasɔmbɛ kimanyiyaka dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna. Lo Dako diande dia lo dikona, Yeso akate ate: “‘Eelo’ kanyu kayale eelo, ‘keema’ kanyu kayale keema.” (Mateo 5:37) Laadiko dia laasɔ, kohɔke mbala tshɛ ntɔndɔ diata ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ, nyosale anto kɛnɛ tshɛ kalanganyu vɔ nyosalɛ.”—Mateo 7:12.
ATƆNDƆ WA LO BIBLE WASHA EKIMANYIELO K’EFULA
Bible tɔhɛmɔlaka lo kɛnɛ kendana la nsɔmba falanga. Tɔ mbutaka ɔnɛ: “Lo mɛtɛ, mamema Nzambi ekɔ la wahɔ w’efula naka sho ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la so.” (1 Timɔte 6:6) Lo ɛtɛkɛta ekina, ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la yɛ ekɔ yoho yoleki dimɛna dia mbewɔ etombelo wa kɔlɔ waya oma lo nsɔmbɔ. Koko, bu dui dia wɔdu dia ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la yɛ l’andja wa nshi nyɛ wele l’ɛngɛnɔngɛnɔ wa lo tshanda mɔtshi tsho. Diakɔ diele, ekɔ ohomba “mamema Nzambi.” Lo woho akɔna?
Tɔshi ɛnyɛlɔ ka wadi l’omi amɔtshi w’Akristo wa la Aziya. Lam’akiwɔ weke katshukana, vɔ wakakɔmiya anto waki la mvudu yawɔ hita. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya nsomba luudu lawɔ hita la falanga yakawombe ndo yakawasɔmbɛ oma lo bankɛ ndo oma le ewotɔ awɔ. Koko, kombeta edja vɔ wakɛnyi dia aki wolo mfuta asɔmbɔ asɔ la yema ya falanga yakawafutamaka lo ngɔndɔ. Dui sɔ akayowakonya dia kamba olimu efula, oma ko pundju polo la dikɔlɔ ndo wakayokomaka dia mbetshaka paka wenya yema tshitshɛ tsho l’anawɔ. Omi mbutaka ate: “Ekiyanu, paa ndo olalelo w’engondo wakayokonyaka dia ndjaoka oko lekɔ la dive dia wotsho laadiko di’ɔtɛ. Ɔsɔ mɛtɛ aki dui di’ekudunga le mi.”
“Mɛna lomombo la l’emunyi la sso dia lo nyuma ekɔ tshondo y’ekokelo”
L’etena kɛsɔ, vɔ wakohɔ ɛtɛkɛta wele lo 1 Timɔte 6:6 ndo wakɛnyi ɔnɛ dia nkandola okakatanu ɔsɔ, paka vɔ kosondjisha luudu lawɔ. Akahombama ɛnɔnyi ehende w’etondo dia vɔ mfuta asɔmbɔ waki la wɔ. Wetshelo akɔna wakakondja wadi l’omi asɔ oma lo kɛnɛ kakawakomɛ? Vɔ komiyaka lo mbuta ɔnɛ: “Mɛna lomombo la l’emunyi la sso dia lo nyuma ekɔ tshondo y’ekokelo.”
Yokedi ya lo Swahili yakatatɛkɛtshi oma l’etatelo ka sawo nɛ mbeyamaka dimɛna le anto efula. Koko, vɔ hawotshike dia nsɔmba. L’ekimanyelo k’atɔndɔ wa lo Bible wakatasɛdingodi la diko ango, shi ekɔ dui dia dimɛna kana yimba dimɛna la dimbola diata ɔnɛ, onde dimi pombaka nsɔmba falanga?
