Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Lo ngande wele woho waki Pɔɔlɔ ombolami w’ose Rɔmɔ aki la wahɔ le nde?

Pɔɔlɔ akate ate: “Lambɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diami!”

Monga ombolami w’ose Rɔmɔ akashaka onto lotshungɔ ndo waɛsɛ amɔtshi, oyadi etena kakandatshɔka lo dihole dikina. Ombolami w’ose Rɔmɔ akahombaka nkitanyia ɛlɛmbɛ wa la Rɔmɔ, koko aha wa lo prɔvɛnsɛ ya l’esomba ekina. Naka wambowofunda, nde akakokaka mbetawɔ dia nomboshama lo ndjela ɛlɛmbɛ wa lo dihole diakɔ, koko nde aki la lotshungɔ la nomboshama oma le tuminadi t’ase Rɔmɔ. Naka wambowofundɛ nyɔi, nde aki la lotshungɔ la nɔmba dia tolomboshama oma le nkumekanga.

Lo kɛnɛ kendana la lotshungɔ lɔsɔ, Cicero, ɔnɛnɛ w’ose Rɔmɔ wa lo ntambe ka ntondo N.T.D., akate ate: “Ekɔ dui dia kɔlɔ efula dia nkeleka ombolami w’ose Rɔmɔ ɛkɔdi, mbɔkɔmɔla eshingɔ ekɔ tshondo ya pɛkato ndo mbodiaka” ekɔ oko onto lambodiaka she ka pɛtɛpɛtɛ kana owotɔ ande wa suke.

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasambisha efula lo diolelo dia Rɔmɔ. Nde akatɛkɛta dia lotshungɔ laki la nde oko ombolami w’ose Rɔmɔ lo waaso asato: 1) Nde akatɛ ewandji wa lɛɛta wa la Filipɛ dia vɔ wakɔnyɔla lotshungɔ lande etena kakawɔkɔmɔla. 2) Nde akayaeyanya la Jɛrusalɛma diaha vɔ mbɔkɔmɔla. 3) Nde akalɔmbɛ dia tolomboshama oma le Kayisa, nkumekanga k’ase Rɔmɔ dia nde tohokamɛ dikambo sɔ ndaamɛ.—Etsha 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.

Ngande wakafutamaka alami w’ɛkɔkɔ wa lo nshi yakafundamaka Bible?

Efundelo w’atshuku atshuku wendana la osombelo w’ɛkɔkɔ la mbudi, oya lo 2050 N.T.D.

Jakɔbɔ owandji wa nkumbo akalame ɛkɔkɔ wa Labana la nyango pami l’edja k’ɛnɔnyi 20. Jakɔbɔ akakambe olimu ɛnɔnyi 14 wa ntondo l’ɔtɛ w’ana a wamato ahende waki Labana ndo ɛnɔnyi 6 ekina, nde akafutamaka nyama. (Etatelu 30:25-33) Biukubuku mɔtshi (Biblical Archaeology Review) mbutaka ɔnɛ: “Waokanelo wa ngasɔ wendana l’alami w’ɛkɔkɔ wele oko nɛ diaki lam’asa Labana la Jakɔbɔ, wakeyamaka efula oma le afundji ndo ambadi wa Bible wa lo nshi y’edjedja.”

Wakashola waokanelo wa lo nshi y’edjedja la Nuzi, Larsa ndo l’esomba ekina wa la Iraq wa nshi nyɛ wɛnya waokanelo wa woho ɔsɔ. Yoho ya diokanelo shɔ yakasalemaka etena kakawahembolaka ɛkɔkɔ wɛɔsa l’ekomelo k’ɔnɔnyi ɔmɔtshi otsha l’okina. Alami w’ɛkɔkɔ waketawɔka ɔkɛndɛ wa nama lofulo lɔmɔtshi shikaa la nyama, ko mbalɔnga lo ndjela ɛnɔnyi ndo wadi la waomi. L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi ɔtɔi, kanga ɛkɔkɔ akahombaka nongola nambo ka wɛɔsa, matɛka, ana w’ɛkɔkɔ ndo diangɔ dikina lo ndjela kɛnɛ kakawokana. Kɛnɛ tshɛ kakatshikalaka aki ka olami w’ɛkɔkɔ.

Ofulelo w’ɛkɔkɔ wakalemanɛka la lofulo lakawashaka olami. Mbala efula, wakalongamɛka di’ɛkɔkɔ lokama mbota ana 80. Etena kakashishɔka ɛngɔ kɛmɔtshi, olami akahombaka mfuta. Diakɔ diele, nde akakondjaka wahɔ efula lo nkokɛ ɛkɔkɔ wakawawosha dimɛna.