Onde Nzambi ayotshika anto dia ntetemala mbahemɛ asekawɔ ndo mbidja nshi yawɔ yayaye lo waale? Ndooko, oko wakatadiɛnyi nde ayekɛ lonya ndo ayokomiya asui ndo shɔkɔ yambodiɛnɛ anto l’edja ka ntambe efula. Otungi w’anto ndo wa nkɛtɛ nangaka dia wɛ mbeya dia etena kayondosala akambo asɔ kaya kemembe. Ngande wakimanyiyande anto dia mbeya dui di’ohomba sɔ?

Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Etena kalangayɛ munda lɔkɛndɔ lo mutuka, wɛ koka tendji ngelo katayatshu l’Ɛtɛrnɛtɛ, lo kartɛ ndo elakanyelo wa lofunda. Oma laasɔ, etena kayoyotɛnaka tolembetelo tɔfɔnyi la tɔnɛ takayatendji, wɛ ayoshikikɛ ɔnɛ wɛ aya nsuke la nkoma lɛnɛ atayatshu. Woho akɔ waamɛ mbele, Nzambi akatosha Ɔtɛkɛta ande watolembetshiya akambo wa mamba wasalema l’andja ɔnɛ. Etena kɛnaso tolembetelo takatatami tɔsɔ, sho shikikɛka ɔnɛ tekɔ lo nsɛna l’etena k’otsha l’ekomelo.

Bible mbutaka dia ɔkɔndɔ w’andja ɔnɛ wayokoma l’etena ka laande, k’ohomba kayokoma lo kondoko yatɔ lo lushi l’ekomelo. L’etena kɛsɔ, akambo wayosalema l’andja w’otondo ndo awui wayokomɛ anto wayotshikitana l’akambo wambosalema l’edja k’ɔkɔndɔ w’anto. Tɔsɛdingole awui amɔtshi wakatama l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.

1. EFUKUTANU WA L’ANDJA W’OTONDO Prɔfɛsiya kɛmɔtshi kele lo Mateo tshapita 24, shilaka akambo wakenga djembetelo ya tenyi tenyi wahomba salema la nkɛtɛ. Djembetelo shɔ mɛnyaka dia tekɔ lo nsɛna lo “etena k’ekomelo k’andja” ndo dui sɔ mbayotokonya lo etena ‘kayoya ekomelo.’ (Divɛsa 3, 14) L’atei wa tolembetelo tɔsɔ mbele ndo ata wa weke, ndjala ya kasha, adidimu wa nkɛtɛ lo dihole la dihole, ohamelo wa ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ, ngandji kaya bu, welo wa lo mayɛlɛ wadja ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ dia minganyiya anto. (Divɛsa 6-26) Aha la taamu, tolembetelo tɔsɔ tekɔ lo kotshama lo yɛdikɔ mɔtshi l’edja ka ntambe efula. Koko lam’ele ekomelo kambosukana, tɔ tshɛ tayɛnama l’etena kakɔ kaamɛ k’ofukutanu. Tolembetelo tɔsɔ tayoyelana nto la tokina tosato ta ɔhɛmwɛlɔ.

2. WAONGA WELE L’ANTO Bible mbutaka dia “nshi y’ekomelo,” mbuta ate etena k’otsha l’ekomelo kayɛnama oma l’olanelo wa waonga w’anto. Tɔ mbutaka ɔnɛ: “Anto wayoyalanga, wayolanga falanga, wayonga akanga w’etako, akanga wa lotamanya, atɛnganyi, hawotokitanyiya awui w’ambutshi awɔ, akanga wa lɔhɛndɛ, hawotonga la kɔlamelo, hawotonga la ngandji ka lam’asa ase nkumbo, hawotolanga mbokana, wayonga amamanyishi, waha la ndjakimɛ, akanga w’ekonda, wele keema la ngandji k’akambo w’ɛlɔlɔ, afungi, akanga w’ɛtɛ wolo, akanga wa ndjadiya, anangi w’ɛngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia monga anangi wa Nzambi.” (2 Timɔte 3:1-4) Lo mɛtɛ, woho wahalɛmiya anto asekawɔ bu dui di’oyoyo, koko lo “nshi y’ekomelo” mbamboleka anto nkɛnɛmɔla dionga sɔ, diakɔ diakoka nshi shɔ mbelamɛ ɔnɛ “tena dia paa dia wolo mbikikɛ.” Onde wɛ ekɔ lo mɛna di’anto wekɔ lo nkɛnɛmɔla waonga asɔ?

3. NKƐTƐ KEKƆ LO NANYEMA Bible mbutaka ɔnɛ Nzambi “[ayola]nya wanɛ walanya nkɛtɛ.” (Ɛnyɛlɔ 11:18) Lo toho takɔna talanya anto nkɛtɛ? Bible mbutaka woho akɔ waamɛ dia nshi ya Nɔa ɔnɛ: “Kete yakayala kolo lu ashu a Nzambi, yakaluli too la akambu wa ngala. Nzambi akendi kete, ku ndi akenyi ati: Yo, yambuyala kolo ketu.” Ko Nzambi akate dia tshunda di’anto dia kɔlɔ sɔ ɔnɛ: “Dimi luyanga mbalanya.” (Etatelu 6:11-13) Onde wɛ ekɔ lo mɛna tolembetelo efula tashikikɛ dia nkɛtɛ kambololanɛ l’awui wa ngala? Laadiko dia laasɔ, anto wambokoma l’etena ka laande ka l’ɔkɔndɔ: Anto waya mɛtɛ l’akoka wa ndanya nkɛtɛ lo nshila anto tshɛ oshiki. Vɔ wekɔ la bɔngɛ l’anya. Nkɛtɛ kekɔ lo nanyema nto lo yoho kina. Diangɔ diasukɛ lɔsɛnɔ la nkɛtɛ: Hiɛlɛlɛ yahɛngaso, nyama ndo ahole w’etamba wadjasɛyɔ ndo ndjale, diangɔ sɔ tshɛ diekɔ lo talanyema yema yema nɛ dia anto hawokambe la diɔ dimɛna.

 Yambola wate: ‘Onde paka lo ntambe ɔtɔi ketshi kɛnɛ keto mbakakoke anto monga la wolo wa ndanya diangɔ ngasɔ?’ Koko, shi nyɛ anto wekɔ lo nkamba la wolo ɔsɔ lo nsala bɔngɛ dia wolo ndo dia ndanya ahole wadjasɛ anto. Mɛnamaka di’anto hawoshihodia woho wambohama awui wa tshulatshula esadi esadi, diakɔ diele vɔ bu l’akoka wa mbewɔ etombelo wele la dui sɔ. Koko, anto bu l’akoka wa nshikikɛ kɛnɛ kayokomɛ nkɛtɛ lo nshi yayaye. La ntondo k’ɛngɔ tshɛ kele la lɔsɛnɔ la nkɛtɛ ndanyema, Nzambi ayekɛ lonya lo ndanya wanɛ walanya nkɛtɛ. Ɔsɔ mbele daka diande.

4. ESAMBISHELO KA L’ANDJA W’OTONDO Etenyi kekina ka djembetelo yendana l’ekomelo kakɛnya di’olimu ɔmɔtshi wahatasalemaka ndooko lushi wayosalema. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lokumu l’ɔlɔlɔ lɔnɛ la Diolelo layosambishama lo nkɛtɛ k’otondo oko ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ, ko oma laasɔ ekomelo kayoya.” (Mateo 24:14) Esambishelo kɛsɔ pombaka ntshikitana tshɛ lo tshɛ la kɛnɛ kambosala ɛtɛmwɛlɔ efula l’edja k’ɛnɔnyi nkama. Lo nshi y’ekomelo, losango lɔmɔtshi shikaa layohomba tɔtɔmiyama, mbuta ate “lokumu l’ɔlɔlɔ lɔnɛ la Diolelo.” Onde wɛ mbeyaka ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi waleka mbika epole ɔsɛkɛ lo losango la laande lɔsɔ? Ndo kaanga mbɛnama di’anto amɔtshi wekɔ lo mbewoya losango lɔsɔ, onde vɔ wekɔ paka djui mɔtshi yele lo ngelo kanyu keto ko kana vɔ wekɔ lo mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ “lo nkɛtɛ k’otondo oko ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ”?

Sitɛ k’Ɛtɛrnɛtɛ ka www.pr418.com mbidjaka dikako vɔlɛ lo “lokumu l’ɔlɔlɔ lɔnɛ la Diolelo.” Sitɛ kɛsɔ kekɔ l’ekanda walembetshiya losango lɔsɔ lo ɛtɛkɛta ndekana 700. Onde wɛ mbeyaka toho tokina takamba la so dia mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo l’andja w’otondo? Edja efula la ntondo k’Ɛtɛrnɛtɛ monga, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakeyamaka lo welo wakawadjaka dia dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo dia Nzambi. Oma ko 1939, etelo k’ɔnɛ: “Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa” kekɔ lo tanema laadiko dia numɛlɔ tshɛ ka Tshoto y’Etangelo. Dibuku dimɔtshi diatɛkɛta awui w’ɛtɛmwɛlɔ diakɛnya ɔnɛ olimu w’esambishelo wasala Ɛmɛnyi wa Jehowa “hakoke mbɛdikama kaanga yema la kɛnɛ kasala ɛtɛmwɛlɔ ekina.” Esambishelo kɛsɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ lo lokumu l’ɔlɔlɔ l’ɔnɛ, keema edja “ekomelo kayoya” l’ekimanyelo ka Diolelo dia Nzambi.

Onde wɛ ekɔ lo mɛna okotshamelo wa tolembetelo tɔnɛi t’ɔhɛmwɛlɔ takatama lo Bible tambolembetshiyama lo sawo nɛ lo lɔsɛnɔ layɛ? Ambolekana ɛnɔnyi lokama wele periodikɛ kɛnɛ kekɔ lo mbisha ambadi atɔ elembetshiyelo w’amɛna wendana l’akambo wa l’andja ɔnɛ dia mbakimanyiya di’onto l’onto nshikikɛ ɔnɛ ekomelo kaya suke. Lo mɛtɛ, ambidji  wa taamu amɔtshi hawetawɔ awui asɔ, vɔ mbutaka ɔnɛ ɔsɔ ekɔ tokanyi t’anto ndo vɔ koka tikolonganya. Vɔ mbutaka nto ɔnɛ woho wamboleka dihomɔ diakimanyiya anto wa l’andja w’otondo dia nsawola fulanɛ, mbakonya di’akambo wa l’andja ɔnɛ ndeka ntshɔ otsha lo kɔlɔ. Kaanga mbediɔ ngasɔ, anto wele l’ekanelo k’ɔlɔlɔ shihodiaka ɔnɛ woho wamboleka tolembetelo tɔsɔ mɛnama, shikikɛka dia tekɔ l’ekomelo k’etena ka laande ka l’ɔkɔndɔ w’anto.

Tomanyi tɔmɔtshi shihodiaka ɔnɛ tekɔ lo tasukana otsha lo etshikitanu wa mamba wayanga salema lo nkɛtɛ kɛnɛ. Ɛnyɛlɔ lo 2014, ase siansɛ ndo wanɛ wendana la ekokelo wakasha diewoyelo dimɔtshi lo dɔkima dimɔtshi (The Bulletin of the Atomic Scientists) dia mpɛmɔla Conseil de sécurité des Nations unies lo kɛnɛ kendana la waale wa mamba wakoka komɛ anto. Ambewi wa siansɛ wakafunde ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ wakate ɔnɛ: “Ɔsɛdingwelo wa la yambalo wa waale ɛsɔ tokonyaka dia mbuta ɔnɛ mpokoso y’oma lo diangɔ dia tshulatshula koka mbela waale efula.” Anto efula wekɔ lo taleke mbetawɔ ɔnɛ tambokoma l’etena k’ohomba ka l’ɔkɔndɔ w’andja ɔnɛ. Aha la taamu, afundji wa periodikɛ kɛnɛ ndo ambadi atɔ efula mbeyaka di’etena ka laande kɛsɔ mbele nshi y’ekomelo ndo ɔnɛ ekomelo kaya suke. Koko lo dihole dia mboka nshi yayaye wɔma, wɛ koka yingɛnangɛna. Lande na kediɔ ngasɔ? Nɛ dia wɛ koka shimbamɛ lushi l’ekomelo.