Lo ndjela ɔkɔndɔ wele lo Etatelu, Farawɔ akadjanga dia Yɔsɛfu laki ose lokanu l’ose Hɛbɛru ndja esadi esadi la ntondo kande dia ndjoolembetshiya alɔ ande wakootshindjaka wɔɔngɔ. L’etena kɛsɔ, Yɔsɛfu akikɔ lo lokanu l’edja k’ɛnɔnyi efula. Kaanga mbele didjango dia Farawɔ diaki wanyandja, Yɔsɛfu akɔshi etena ka minya ndɛdu. (Etatelu 39:20-23; 41:1, 14) Woho wakafunde ofundji dui diakoka mɛnama oko anyanya sɔ mɛnyaka dia nde akeyaka mbekelo y’ase Edjibito.

Tshika dia ndɛdu mbola akikɔ l’atei wa mbekelo ya wedja efula wa lo nshi y’edjedja, mbidja ndo ase Hɛbɛru. Koko lo wedi okina, dibuku diaki McClintock nde la Strong dielɛwɔ ɔnɛ Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature mbutaka ɔnɛ: “L’atei wa wedja wa lo Ehotwelo, paka wodja w’Edjibito w’edjedja oto mbakatone ɔlɔtɛlɔ wa ndɛdu.”

Onde wakakomɛka tsho lo minya ndɛdu? Jurnalɛ yelɛwɔ Biblical Archaeology Review mbutaka dia mbekelo mɔtshi y’ase Edjibito yakalɔmbaka dia pami ndjalɔngɔsɔla la ntondo ka tɛnana la Farawɔ oko woho wakandahombaka nsala la ntondo ka nde mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ. Lo yoho shɔ mbele, Yɔsɛfu akahombe minya ndɛdu, divo dia l’ɔtɛ ande tshɛ ndo nɔngɔsɔla demba.

Ondo aha ngaasɔ. Lo efundelo ande wakafundama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akɛdikaka mbala efula ase Juda la ase Ngirika, lo nkamba la ase Ngirika oko onto lalembetshiya anto tshɛ waki komonga ase Juda. (Rɔmɔ 1:16; 10:12) Aha la taamu, ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wa dui sɔ aki woho wakahandjɔnɛ okambelo wa l’ɔtɛkɛta wa Grɛkɛ lo yoho y’efula ndo mbekelo y’ase Ngirika lo ahole wakasambishaka Pɔɔlɔ.

Lo ndjela anto wa lo nshi y’edjedja, onto akɔna akawɔsaka ose Ngirika? Lo ntambe ka nɛi N.T.D., l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi, Isocrates ɔtɛkɛtshi ɔmɔtshi w’ose Atɛna akatɛkɛta la lotamanya tshɛ woho wakahandjɔnɛ mbekelo y’ase Ngirika l’andja w’otondo. Nde akate dia etombelo waki la dui sɔ ele, “wanɛ wakelamɛka ase Ngirika waki la diɛsɛ dia nongola wetshelo aso, ndeka ase Ngirika wa lootɔ.” Ondo l’ɔtɛ wa dui sɔ mbele Pɔɔlɔ akate dia papa kaki Timɔte ndo anto akina waki ase Ngirika lo ndjela mbekelo, koko vɔ komonga ase Ngirika wa lootɔ.—Etsha 16:1.