Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | WƐ KOKA NSHIHODIA BIBLE

Dibuku diakoka shihodiama

Dibuku diakoka shihodiama

Bible ekɔ dibuku diaya edja efula. Ko ɛnɔnyi engana ayadiɔ? Efundelo wa Bible wakatatɛ ambeta ɛnɔnyi oko 3 500. Lo mbɛdika, kete akikɔ etena kakolɛka ase Shang, lowandji la l’ɔlɔndji wa nkumbo kɛmɔtshi kaya edja efula la Chine ndo ɛnɔnyi kinunu la ntondo ka ɔtɛmwɛlɔ w’ase Buda ntatɛ la Inde.—Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “ Awui wa mɛtɛ wendana la Bible.

Bible mbishaka ekadimwelo w’eshika lo ambola woleki ohomba lo lɔsɛnɔ

Naka dibuku kimanyiyaka ndo diekɔ ɛlɔmbwɛlɔ k’ohomba le anto, kete diɔ pombaka shihodiama ndo monga ohomba le wɔ. Bible kekɔ dibuku dia ngasɔ. Tɔ mbishaka ekadimwelo w’eshika lo ambola woleki ohomba lo lɔsɛnɔ.

Ɛnyɛlɔ, onde wɛ ekɔ lo ndjambola dia mbeya, ‘Lande na keso laa nkɛtɛ?’ Dimbola sɔ diambotshindja anto wɔɔngɔ l’edja k’ɛnɔnyi nunu, ndo diɔ diekɔ lo ntshindja anto wɔɔngɔ polo ndo ɛlɔ. Koko okadimwelo koka tanema lo totshapita tohende t’etatelo ta lo dibuku dia ntondo dia lo Bible, mbuta ate dibuku di’Etatelu. Lɔkɔ, Bible kɔndɔlaka lo kɛnɛ kendana la ‘etatelo’ mbuta ate miliyara y’ɛnɔnyi yambeta etena kakatongama loowa laso lɛnaso, mbidja ndo waa galaksi, tɔɔtɔ ndo nkɛtɛ. (Etatelu 1:1) Oma laasɔ, tɔ mɛnyaka yemayema woho wakayonga nkɛtɛ dihole dia mbidjasɛ, woho wakatongama diangɔ efula diele la lɔsɛnɔ ndo woho wakayotongamaka anto aha la mbohɛ oyango wendana l’awui asɔ tshɛ.

AKAFUNDAMA DIA SHIHODIAMA

Bible mbishaka alako w’eshika dia tokimanyiya dia ntondoya ekakatanu wa lushi la lushi. Alako asɔ wekɔ wɔdu nshihodia. Ekɔ ngasɔ l’ɔtɛ w’awui ahende.

Dui dia ntondo, ɔtɛkɛta wa lo Bible wekɔ lo mbokɛma hwe mbala kakɔ ɔtɔi ndo ngɛnyangɛnyaka. Lo dihole dia nkamba la ditelo efula dia wolo nshihodia kana dia ehekesa, Bible kambaka l’ɛtɛkɛta wa mɛtɛ kana wɔtɔnɛ la awoki aso. Tokanyi ta wolo shihodiamaka oma l’ɛtɛkɛta weyaso dimɛna wakamba la so lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi.

Ɛnyɛlɔ, Yeso akakambe la wɛɛla efula wendana l’anto wele la wetshelo wakananda etema awɔ. Efula kawɔ wakatombe oma lo dako dia lo Dikona diɛnyami lo tshapita ya 5 polo 7 lo dibuku dia lo Bible dia Mateo. Lo mbeeta ɔnɛ “nyango wetshelo” onto ɔmɔtshi akate dia oyango a diɔ “bu wa ndodia ɛtɛ aso la tokanyi, koko dia tɔlɔmbɔla ndo sho nɔngɔsɔla etsha aso.” Wɛ koka mbadia totshapita tɔsɔ l’edja ka minitɛ 15 polo 20 ndo wɛ ayamba dia mɛna woho wele ɛtɛkɛta wa Yeso wekɔ wɔdu koko wekɔ ndo la wolo efula.

Dui dikina diasala dia Bible monga wɔdu nshihodia ele awui wa lɔkɔ. Diɔ keema dibuku diele l’ɛkɔndɔ wa kashi kana dia toshimu. Koko, dibuku The World Book Encyclopedia mbutaka dia lo tenyi efula dia lɔkɔ, “oyadi anto wa weke kana w’anyanya” tanemaka lɔkɔ ndo “ekakatanu awɔ, elongamelo kawɔ, munga yawɔ ndo awui w’ɛlɔlɔ wakawasale.” Ekɔ wɔdu le so dia nkɔndɔla ɛkɔndɔ ɛsɔ wendana la anto wa mɛtɛ, akambo wakete ndo nshihodia wetshelo w’ohomba wakondjaso oma lɔkɔ.—Rɔmɔ 15:4.

TANEMAKA LE ANTO TSHƐ

Dia wɛ nshihodia dibuku, diɔ pombaka tanema lo ɔtɛkɛta weyayɛ. Ɛlɔ kɛnɛ ekɔ oko Bible tanemaka lo ɔtɛkɛta wakokayɛ nshihodia oyadi dihole diakɔna diodjashiyɛ kana wodja weyɛ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kasala dia dui dia diambo sɔ monga.

Okadimwelo. Ntondo Bible akafundama lo Hɛbɛru, lo Arameyɛ ndo lo Grɛkɛ. Kɛsɔ akashimbaka dia anto efula kiadia. Dia tɔ ntomba ndo l’ɛtɛkɛta ekina, welo efula waha la mpekɔ wakadjama oma le akadimudi w’etema ɛlɔlɔ. Diɛsɛ la olimu awɔ wa wolo, Bible kambokadimɔma nshi nyɛ la tshondo kana l’etenyi lo ɛtɛkɛta suke la 2 700. Kɛsɔ nembetshiyaka dia ndekana pursa 90 y’anto koka mbadia tenyi dimɔtshi dia Bible l’ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ.

Otondjelo. Efundelo wa ntondo wa Bible wakafundama la dihomɔ dialana esadi, ɛnyɛlɔ oko lokoho la nyama ndo papirisɛ. Dia nama losango, akahombama dia efundelo ɛsɔ sangɔma dimɛna ndo nyomosangola l’anya. Kɔpi shɔ yaki oshinga wolo ndo anto yema tshitshɛ ato mbakakoke ndjikondja. Koko etena kakayotondjaka Gutenberg mashinyi watondjaka abuku ambeta ɛnɔnyi 550, okahanyelo wa Bible wakayohamaka efula. Lo woho wakafɔnyama, ndekana kɔpi miliyara tshanu ya Bible l’otondo kana l’etenyi yakakahanyema.

Ndooko dibuku dikina diendana l’ɔtɛmwɛlɔ diakoka mbɛdikama la Bible lo toho tɔsɔ. Mbokɛmaka hwe dia, Bible ekɔ dibuku diakoka shihodiama. Koko, dia nshihodia dibuku sɔ koka monga okakatanu. Koko ekimanyielo tanemaka. Ko lende akokayɛ kitana? Ndo ngande wakokayɛ nkondja wahɔ? Kondja ekadimwelo lo sawo diayela.