Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TOKOYA MBETAWƆ | KAWƆ ƐNƆKƐ

‘Nde akangɛnyangɛnya Nzambi’

‘Nde akangɛnyangɛnya Nzambi’

ƐNƆKƐ akasɛnɛ edja. Koka monga wolo sho mbetawɔ dui sɔ, koko teye dia pami kɛsɔ akasɛnɛ ɛnɔnyi 365, mbuta ate ndekana otale wa lɔsɛnɔ la nshi nyɛ mbala nyɛi. Koko nde komonga osombe efula lo ndjela woho wakasɛnaka anto nshi shɔ. Naka sho nkalola ndekana ntambe 50 otsha l’ɔkɔngɔ, kete tayɛna dia anto wakasɛnaka edja efula ndeka woho wasɛnaso nshi nyɛ. Adama pami ka ntondo aki la ɛnɔnyi ndekana nkama shamalo etena kakotɔ Ɛnɔkɛ, ndo Adama akayɔsɛna ntambe kina shato oma laasɔ. Tokanula tɔmɔtshi taki Adama takasɛnɛ edja efula ndeka laasɔ. Ɔnkɔnɛ, ondo etena kakinde la ɛnɔnyi 365, Ɛnɔkɛ aki la wolo wa demba oko onto lakahombe nsɛna edja efula. Koko aha kɛsɔ mbakasalema.

Ondo Ɛnɔkɛ aki lo waale w’efula. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna Ɛnɔkɛ atalawɔ, heyama woho wa nde mbohɛ kɛnɛ kambosala anto wele nde oma la mbatɛ losango l’oma le Nzambi. Dungi diawɔ diakalana la odudu. Anto asɔ wakohetshaka. Vɔ wakatone losango lande ndo wakɔnyɔla Nzambi lakootome. Vɔ kokoka ndɔsha Jehowa Nzambi kaki Ɛnɔkɛ koko wakakoke ndɔsha pami kɛsɔ. Ondo Ɛnɔkɛ akayambolaka dia kana nde ayɛna nkumbo kande nto. Onde nde akakanyiyaka dikambo dia wadɛnde l’anande wa wamato kana dikambo dia Metusɛla ɔnande la pami kana Lamɛka okanande? (Etatelo 5:21-23, 25) Onde laasɔ mbokome ɔkɔndɔ ɔsɔ?

Lo wedi ɔmɔtshi, Bible haleke ntɛkɛta dikambo dia Ɛnɔkɛ. Paka ahole asato ato wa tomondo lo Bible mbatɛkɛta dikambo diande yema kambe. (Etatelo 5:21-24; Hɛbɛru 11:5; Judɛ 14, 15) Koko avɛsa asɔ mbishaka elembetshielo w’eshika watokimanyiya dia sho monga la kanyi lo dikambo dia pami kaki la mbetawɔ kɛsɔ. Onde wɛ ekɔ lo nkotsha ehomba w’ase nkumbo kayɛ? Onde wɛ ambohomanaka la ɔlɔshamelo l’ɔtɛ wasukɛyɛ kɛnɛ keyayɛ dia tɔ kekɔ ɔlɔlɔ? Naka ngasɔ, kete wɛ koka nkondja wetshelo efula oma lo mbetawɔ ka Ɛnɔkɛ.

“ƐNƆKƐ AKATETEMALA NKƐNDAKƐNDA LA NZAMBI KA MƐTƐ”

Anto wakasalaka awui wa kɔlɔ etena kakotɔ Ɛnɔkɛ. Ɔsɔ akikɔ lɔlɔnga l’esambele lo ɔlɔndji w’Adama. Koko laasɔ ko anto weke suke la eongelo ka kokele lo demba kaki la Adama la Eva ndo kakawayoshisha. Diakɔ diele laasɔ ko anto waakasɛnɛ edja efula. Koko lɔkɛwɔ ndo lo nyuma lawɔ laki kɔlɔ efula. Awui wa ngala wakakitaka dikuma lo nshi shɔ. Mbekelo kɛsɔ kakatatɛ lo lɔlɔnga la hende, etena kakadiake Kɛna Aabɛlɛ y’ɔnango. Mɛnamaka dia kanula mɔtshi yaki Kɛna aki la otako, kanga ngala ndo aki la yimba ya shɔmbɔya ndeka ndo Kɛna. Lo lɔlɔnga la sato, dui dikina dia kɔlɔ diakayosalemaka. Anto wakatatɛ mbelɛ lokombo laki Jehowa koko aha la dilɛmiɛlɔ dia mbɔtɛmɔla. Vɔ wakakambaka la lokombo l’ekila laki Nzambi lo yoho yalitɛngamisha ndo aha la dilɛmiɛlɔ.—Etatelo 4:8, 23-26.

Ondo yoho y’ɔtɛmwɛlɔ ya kɔlɔ shɔ yakakokanɛ lo nshi yaki Ɛnɔkɛ. Etena kakole Ɛnɔkɛ, nde akahombe nsala ɔsɔnwɛlɔ. Onde nde akahombe ndjela lokolo l’anto wa lo nshi yande? Kana onde nde akahombe nyanga Jehowa Nzambi ka mɛtɛ ɔnɛ lakatonge olongo la nkɛtɛ? Ondo nde akalomɔlomɔ efula dia mbeka akambo wendana la Aabɛlɛ, ɔnɛ lakavu l’ɔtɛ wakandatɛmɔlaka Jehowa lo yoho y’ɔngɛnyangɛnya. Ɛnɔkɛ akɔshi yɛdikɔ ya ndjela lokolo lakɔ laamɛ. Etatelo 5:22 totɛka ɔnɛ: “Ɛnɔkɛ akatetemala nkɛndakɛnda la Nzambi ka mɛtɛ.” Etelo ka diambo kɛsɔ mɛnyaka dia Ɛnɔkɛ aki onto lakokaka Nzambi wɔma lo andja waki kokitanyiyaka Nzambi. Nde mbele onto la ntondo latɛkɛta Bible diande lo yoho shɔ.

Divɛsa diakɔ diaamɛ dia lo Bible mbutaka dia Ɛnɔkɛ akatetemala nkɛndakɛnda la Jehowa l’ɔkɔngɔ wa nde mbota Metusɛla. Ɔnkɔnɛ, mbokɛmaka dia Ɛnɔkɛ aki la nkumbo etena kakinde l’ɛnɔnyi 65. Nde aki la wadi lele Afundelo hate lokombo lande ndo hɛnya lofulo shikaa la “ana w’apami la ana wa wamato.” Naka ombutshi wa pami nangaka nkɛndakɛnda la Nzambi etena kodiande ndo kakotshande ehomba wa nkumbo kande, kete nde pombaka nsala la wolo dia nkokɛ nkumbo kande lo ndjela mboka ka Nzambi. Ɛnɔkɛ akeyaka dia Jehowa akalongamɛka dia nde ntshikala la kɔlamelo le wadɛnde. (Etatelo 2:24) Ndo nde mɛtɛ akasale la wolo dia mbetsha anande awui wendana la Jehowa Nzambi. Etombelo akɔna waki la dui sɔ?

Bible haleke ntɛkɛta awui efula wendana la etombelo wa dui sɔ. Tɔ hate ndooko dui lo kɛnɛ kendana la mbetawɔ kaki Metusɛla ɔnaki Ɛnɔkɛ, ɔnɛ lakaleke nsɛna edja lo ndjela ɔkɔndɔ wa lo Bible ndo nde akavu lo ɔnɔnyi wakalɔ Mvula k’elola la nkɛtɛ. Koko Metusɛla akote ɔna pami lakandɔlɛ Lamɛka. Lamɛka akasɛnɛ l’etena kaamɛ la Ɛnɔkɛ tshɛnde l’edja kolekanyi ɛnɔnyi lokama. Lamɛka akole la mbetawɔ ka mɛtɛ. Jehowa akoosambiya dia mbuta prɔfɛsiya lo dikambo dia Nɔa, ɔna Lamɛka ndo prɔfɛsiya kɛsɔ kakakotshama l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola. L’ɛnyɛlɔ k’Ɛnɔkɛ tshɛtshɛnde, Nɔa akɔsama oko onto lakakɛndakɛndaka la Nzambi. Nɔa kɔmɛnana la Ɛnɔkɛ ndooko lushi. Koko Ɛnɔkɛ akatshike sango dia dimɛna efula. Ondo Nɔa akeke akambo wendana la sango sɔ oma le Lamɛka she, kana oma le Metusɛla tshɛnde, kana ondo oma le Jarɛdɛ she aki Ɛnɔkɛ ɔnɛ lakavu etena kaki Nɔa la ɛnɔnyi 366.—Etatelo 5:25-29; 6:9; 9:1.

Ohokanyiya otshikitanu wele lam’asa Ɛnɔkɛ la Adama. Kaanga mbakinde kokele, Adama akasalɛ Jehowa pɛkato ndo akatshikɛ tokanula tande sango di’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ndo asui. Ɛnɔkɛ lo wedi ande kaanga mbakinde komonga kokele, akakɛndakɛnda la Nzambi ndo akatshikɛ tokanula tande sango dia mbetawɔ. Adama akavu etena kaki Ɛnɔkɛ l’ɛnɔnyi 308. Onde ase nkumbo kaki Adama wakanyange efula l’ɔtɛ wa tshɛwɔ laki la lokaki ɔsɔ? Hateye. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, Ɛnɔkɛ “akatetemala nkɛndakɛnda la Nzambi ka mɛtɛ.”—Etatelo 5:24.

Naka wɛ ekɔ lo nkotsha ehomba wa nkumbo kayɛ, kete enda wetshelo wakokayɛ nkondja oma lo mbetawɔ kaki Ɛnɔkɛ. Kaanga mbele ekɔ ohomba nkotsha ehomba wa lo demba w’ase nkumbo kayɛ, nkotsha ehomba wa lo nyuma mboleki tshɛ ohomba. (1 Timɔte 5:8) Wɛ ayokotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ aha tsho oma lo kɛnɛ katayɛ koko ndo oma lo kɛnɛ kasalayɛ. Naka wɛ nsɔna dia nkɛndakɛnda la Nzambi oko wakasale Ɛnɔkɛ lo ntshika di’atɔndɔ waki Nzambi wakasambiyama nɔmbɔla lɔsɛnɔ layɛ, kete ndo wɛ lawɔ ayotshikɛ ase nkumbo kayɛ sango di’oshika, mbuta ate ɛnyɛlɔ k’oshika ka vɔ mbokoya.

ƐNƆKƐ “AKATE PRƆFƐSIYA LO DIKAMBO DIAWƆ”

Ondo Ɛnɔkɛ akayaoke ompoko nɛ dia nde aki la mbetawɔ lo andja waki komonga la mbetawɔ ɔsɔ. Ko onde Jehowa Nzambi kande akawodje yimba? Eelo. Etena kakakoke kakatɛkɛta Jehowa la okambi ande wa kɔlamelo ɔsɔ. Nzambi akasha Ɛnɔkɛ losango dia tewoya anto waki lo nshi yande. Ɔnkɔnɛ, nde aketɛ Ɛnɔkɛ omvutshi. Ndo nde mbele omvutshi wa ntondo wele losango lande lakafundama lo Bible. Sho mbeyaka dui sɔ diɛsɛ la Judɛ ɔnango Yeso, ɔnɛ lakayosambiyama dia mfunda ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya kaki Ɛnɔkɛ ntambe efula l’ɔkɔngɔ. *

Kakɔna kakataka prɔfɛsiya kaki Ɛnɔkɛ? Tɔ kakataka ɔnɛ: “Nyende, Jehowa akaye la nunu akumi akumi di’ekilami ande dia ndjolombosha anto tshɛ ndo dia nshikikɛ anto wa kɔlɔ tshɛ lo kɛnɛ kendana l’etsha wa kɔlɔ wakawasale lo yoho ya kɔlɔ ndo lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta tshɛ wa kɔlɔ efula watondja atshi wa pɛkato lo dikambo diande.” (Judɛ 14, 15) Dui dia ntondo diakokayɛ nembetɛ ele, Ɛnɔkɛ akatɛkɛta watekana oko akambo akɔ wakashile salema, oko Nzambi akashile la nkotsha prɔfɛsiya yakandashaka. Ngasɔ mbakayonga ndo lo dikambo dia prɔfɛsiya efula yakayotama l’ɔkɔngɔ. Lokanyi lakokaso nembetɛ lɔ lɔnɛ: Omvutshi ekɔ lo ntɛkɛta dia dui dimɔtshi diayosalema ndooko onyake diakoka tɛkɛtama oko diamboshilaka salema.—Isaya 46:10.

Ɛnɔkɛ amboyashɛ lo woko etena katete wanɛ wakɔhɛnyahɛnyaka

Ngande wakayaokaka Ɛnɔkɛ dia mbewoya dui sɔ, ondo lo nsambisha anto tshɛ wakakoke mpokamɛ? Lembetɛ wolo waki la ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ, tshɛkɛta “kɔlɔ” tanemaka lɔkɔ mbala nyɛi y’etondo dia ntondja anto sɛkɛ, etsha awɔ ndo woho wakawɔsaka etsha ɛsɔ. Ɔnkɔnɛ, prɔfɛsiya kakahɛmɔlaka anto tshɛ dia andja wakawasɛnaka ntatɛ lam’akatshanyema Adama oma lo Ɛdɛna waki kɔlɔ k’efula. Jehowa akahombe ndanya andja ɔsɔ etena kakandahombe ndja la “nunu akumi akumi di’ekilami” ande, mbuta ate elui w’andjelo wa wolo wakahombe ndja lo ta dia mbela elanyelo. Aha la mboka wɔma, Ɛnɔkɛ akewoya losango l’oma le Nzambi lɔsɔ ndamɛ. Ondo ɔlɔngɔlɔngɔ Lamɛka akendaka la diambo tshɛ dihonga diaki la tshɛnde. Ɔnkɔnɛ, sho koka nshihodia dimɛna lande na kakidiɔ ngasɔ.

Mbetawɔ kaki Ɛnɔkɛ koka totshutshuya dia sho ndjambola dia mbeya kana tekɔ lo mɛna andja wasɛnaso ɔnɛ woho wawɛna Nzambi. Kilombo kakewoya Ɛnɔkɛ la dihonga tshɛ kekɔ ohomba polo ndo nshi nyɛ. Tɔ mendanaka ndo la nshi yaso nyɛ oko wakidiɔ lo nshi yakasɛnaka Ɛnɔkɛ. Lo yoho yakɔtɔnɛka la ɔhɛmwɛlɔ waki Ɛnɔkɛ, Jehowa akela Mvula k’elola dia ndanya andja wa kɔlɔ ɔsɔ wa lo nshi ya Nɔa. Koko elanyelo kɛsɔ kakatshike ɛnyɛlɔ lo dikambo dia elanyelo ka woke kaya suke la ndja. (Mateo 24:38, 39; 2 Petero 2:4-6) Ɛlɔ kɛnɛ, Nzambi ambemala kaamɛ la nunu akumi akumi di’ekilami ande dia mbela kilombo ka losembwe dikambo dia andja wa kɔlɔ. Ɔmɔmɔ la l’atei aso pombaka mbidja yimba lo ɛhɛmwɛlɔ waki Ɛnɔkɛ ndo nkahana l’anto akina. Ase nkumbo kaso ndo angɛnyi aso mbeyaka monga la kanyi yotshikitanyi laso. Lo tena dimɔtshi, sho mbeyaka ndjaoka ompoko. Koko Jehowa kɔsɛka Ɛnɔkɛ ndo nde hasɛkaki pondjo ekambi ande wa nshi nyɛ wele la kɔlamelo.

“AKASƐKƆMA KO NDE KƆMƐNA NYƆI”

Ngande wakayokomɛka lɔsɛnɔ laki Ɛnɔkɛ? Lo yoho mɔtshi, nyɔi kande kekɔ dui dia diambo ndo diakotola yambalo ndeka ndo lɔsɛnɔ lande. Ɔkɔndɔ wa lo Etatelo mbutaka tsho ɔnɛ: “Ɛnɔkɛ akatetemala nkɛndakɛnda la Nzambi ka mɛtɛ. Ko nde komonga nto, nɛ dia Nzambi akawɔshi.” (Etatelo 5:24) Ngande wakɔshi Nzambi Ɛnɔkɛ? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akayolembetshiyaka dui sɔ l’ɔkɔngɔ lo mbuta ɔnɛ: “Oma lo mbetawɔ, Ɛnɔkɛ akasɛkɔma ko nde kɔmɛna nyɔi, ndo ndooko dihole diakandatanema, nɛ dia Nzambi akɔɔsɛkɔla. Koko la ntondo ka nde sɛkɔma, akatama lo dikambo diande ɔnɛ nde akangɛnyangɛnyaka Nzambi.” (Hɛbɛru 11:5) Kakɔna kakalange Pɔɔlɔ mbuta etena kakandate ɔnɛ nde “akasɛkɔma ko nde kɔmɛna nyɔi”? Dikadimwelo dimɔtshi dia Bible mbutaka dia Nzambi akɔshi Ɛnɔkɛ otsha l’olongo. Koko aha ngasɔ. Bible mɛnyaka dia Yeso Kristo mbaki onto la ntondo lakolɔma otsha l’olongo.—Joani 3:13.

Ko lo yoho yakɔna yele Ɛnɔkɛ “akasɛkɔma” koko nde “kɔmɛna nyɔi”? Ondo Jehowa akasɛkɔla Ɛnɔkɛ la ngandji tshɛ oma lo lɔsɛnɔ otsha lo nyɔi, lo mbanganya la wanga wa nyɔi. Ntondotondo, lo kɛnɛ kendana la Ɛnɔkɛ, “akatama lo dikambo diande ɔnɛ nde akangɛnyangɛnyaka Nzambi.” Lo ngande? Yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi kande, ondo Ɛnɔkɛ akalongola ɛnɛlɔ oma le Nzambi, ondo ɛnɛlɔ kakawɛnya nkɛtɛ oko paradiso. Diɛsɛ la djembetelo ya shikaa shɔ yɛnya dia Jehowa akawɔngɛnangɛnaka, Ɛnɔkɛ akalale ndjɔ lo nyɔi. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde lo dikambo dia Ɛnɔkɛ ndo apami la wamato akina waki la mbetawɔ ɔnɛ: “Oma lo mbetawɔ, anto asɔ tshɛ wakatshikala la kɔlamelo polo lo nyɔi.” (Hɛbɛru 11:13) L’ɔkɔngɔ diko, ondo atunyi ande wakayoyangaka odo ande, koko “ndooko dihole diakandatanema” nɛ dia ondo Jehowa akasale dia nde nshishɔ dia nshimba anto diaha vɔ ndjokamba la odo ande dia ndjela ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. *

Kakianɛ, la kanyi y’oma l’Afundelo shɔ, ɛsɔ tende woho wakayokomɛ lɔsɛnɔ laki Ɛnɔkɛ. Ohokanyiya dui nɛ, aha la mbohɛ dia nde ekɔ paka la ɔsɔnwɛlɔ ɔtɔi wa nde nsala. Ɛnɔkɛ aki lo talawɔ aya suke la nɛmba. Wanɛ wakɔhɛnyahɛyaka wekɔ lo ndjawotshanya l’ɔkɔngɔ ande wele la odudu l’ɔtɛ wa losango lande lendana kilombo. Ɛnɔkɛ ambotana dihole dia ndjashɛ ndo ambomuya l’etena kɛmɔtshi koko nde ambeya dia nde hatokoka ntshikala lɛkɔ pondjo. Nde aya suke la mvɔ nyɔi ka kɔlɔ. Etena komuyande, nde ambɔlɔmba Nzambi kande. Oma laasɔ, nde ambonga la wɔladi w’efula. Ɛnɛlɔ ka diambo kɛsɔ kakasale dia Ɛnɔkɛ ndjaɛna oko onto laya mɛtɛ lo andja wakandɛnaka lo ɛnɛlɔ.

Ondo Ɛnɔkɛ aki la ntondo ka nyɔi ka kɔlɔ etena kakawɔshi Jehowa

Ohokanyiya dia mboka kɛmɔtshi kambodihɔ la ntondo kande, tɔ kekɔ lo mɛnya andja wotshikitanyi tshɛ lo tshɛ la wɔnɛ wakandeyaka. Akɛnama dia ɔsɔ aki ekambɔ ka dimɛna efula kele oko ka Ɛdɛna, koko akɛruba komonga lɛkɔ dia namaka diaha anto mbɔtɔ. Apami ndo wamato tshɛ wekɔ l’alemba w’amɛna ndo la wolo wa lo nshi y’ɔlɔngɔlɔngɔ ndo vɔ wekɔ anto efula. Wɔladi wekɔ l’atei awɔ. Lɛkɔ ndooko lohetsho ndo ɔhɛnyɔhɛnyɔ wendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ wakadiɛnɛka Ɛnɔkɛ ntondo. Ɛnɔkɛ amboshihodia ekokelo, ngandji ndo osukɔ wa Jehowa. Nde ambonga l’eshikikelo dia nde aya ose lɛkɔ ndo ɔnɛ ɔsɔ aya ngelo kande hita. Oko watandatetemala ndjaoka lo wɔladi, Ɛnɔkɛ ambodiha washo ndo ambɔkɔ lo djɔ ya baku aha la mɛna alɔ.

Ndo lɛkɔ mbende polo lushi l’ɛlɔ, mbuta ate lo djɔ ya nyɔi, ndo nde akombama lo yimba ya Jehowa Nzambi yaha l’elelo. Oko wakayotaka Yeso l’ɔkɔngɔ, etena kayokoka kele wanɛ tshɛ wele lo yimba ya Nzambi wayoka dui dia Kristo ndo wayotomba oma lo waombo, wayodihola washo awɔ dia mɛna andja w’oyoyo wa dimɛna ndo wa wɔladi.—Joani 5:28, 29.

Onde wɛ ayolanga monga lɛkɔ? Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga dia mɛnana la Ɛnɔkɛ. Ohokanyiya akambo wa diambo wayoteka oma le nde. Nde ayokoka totɛ dia woho wakatakanyiyaka dia ekomelo ka lɔsɛnɔ lande aki suke suke la mɛtɛ. Koko ekɔ dui dimɔtshi diahombaso mbeka oma le nde aha la tshimbatshimba. L’ɔkɔngɔ wa nde ntɛkɛta dikambo dia Ɛnɔkɛ, Pɔɔlɔ akayotaka ate: “Onto lele bu la mbetawɔ hakoke ngɛnyangɛnya Nzambi.” (Hɛbɛru 11:6) Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ ɔkɔkɔ w’oshika dia ɔmɔmɔ la l’atei aso mbokoya dihonga ndo mbetawɔ ka Ɛnɔkɛ.

^ od. 14 Nomb’ewo mɔtshi y’awui wa lo Bible mbutaka dia Judɛ akasangola awui w’oma lo dibuku diaheyama dielamɛ Dibuku di’Ɛnɔkɛ, koko ɔsɔ ekɔ dibuku dia lokanyiya diaheyama kiɔkɔ shikaa diakawayokesa anto ɔnɛ ɔsɔ ekɔ dibuku di’Ɛnɔkɛ. Diɔ diekɔ mɛtɛ la prɔfɛsiya kaki Ɛnɔkɛ, koko ondo awui wa lɔkɔ wakasangɔma oma lo dibuku dimɔtshi di’edjedja diahayotanema nshi yaso nyɛ, oyadi lo ekanda wa lofunda kana lo wetshelo w’ashidi. Ondo Judɛ akakambe la dibuku di’edjedja sɔ kana ondo nde akeye awui wendana la Ɛnɔkɛ oma le Yeso ɔnɛ lakɛnaka oma l’olongo lɔsɛnɔ laki Ɛnɔkɛ.

^ od. 20 Woho akɔ waamɛ mbele, ondo Nzambi akasale diaha anto ndjokamba la odo wa Yeso ndo Mɔsɛ lo yoho ya kɔlɔ.—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 34:5, 6; Luka 24:3-6; Judɛ 9.