LO NGƆNDƆ ka dikumi nshi 28, 2016, dikambo dimɔtshi dia woke dia lo nyuma diakasalema ele, otombelo wa Bible​—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo lo Ɔtɛtɛla.

Kakianɛ Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ambɔtɔ l’ɔnɔngɔ wa Bible yakamba l’anto woka Nzambi wɔma lo République démocratique du Congo. Ko lande na kaki ohomba dia ntondja ekadimwelo kekina ka Bible? Waa na wakakitondja? Ndo ngande wakokayɛ monga l’eshikikelo dia ekɔ dimɛna mbɛkɛ otema lo Ekadimwelo k’andja w’oyoyo?

Lo ɛnɔnyi wetshi ɛnɛ, dikadimwelo di’eyoyo efula dia Bible oma la tondjama. Dikadimwelo dimɔtshi di’eyoyo diakasale di’Ɔtɛkɛta wa Nzambi monga mbala ka ntondo lo ɛtɛkɛta ɛmɔtshi. Koko Bible y’eyoyo yekɔ lo tondjama ndo lo ɛtɛkɛta wamboshilaka monga la Bible. Lande na ngasɔ? Dibuku Lande na dikadimwelo efula? (lo Angɛlɛ) diaki yɔnɛ Sakae Kubo nde la Walter Specht mbutaka ɔnɛ: “Ndooko ekadimwelo ka Bible kahomba ntshikala pondjo pondjo. Okadimwelo pombaka nkɛndakɛnda kaamɛ la ehamelo wa eyangelo wasalema lo dikambo dia Bible ndo etshikitanu wendana la ɔtɛkɛta.”

Lo ɛnɔnyi weke ka mbeta ɛnɛ, ehamelo w’efula wambosalema lo kɛnɛ kendana la eokelo ka Hɛbɛru, Arameyɛ ndo Grɛkɛ, ɛtɛkɛta wakafundama Bible ntondo. Ndo nto,  wakayoshola efundelo w’edjedja wa l’anya wa Bible ndo wele l’awui woleki shikaa lo mbɛdika la efundelo wakakambe l’akadimudi wa lo nɔnga y’etshi. Diakɔ diele, Ɔtɛkɛta wa Nzambi wambokoka kadimɔma lo yoho yoleki shikaa nshi nyɛ oleki nshi y’edjedja.

Yɔnɛ Declan Hayes lele ombetsha wa commerce international lo kalasa y’adidi akate ɔnɛ: “Bible mbele dibuku dialeka sombama ɔnɔnyi tshɛ.” Lo tena dimɔtshi, nsaki ka ntondja dibuku dialeka sombama sɔ ndjofɛka oyango wa ntondja ekadimwelo k’oshika. Akadimudi amɔtshi wa Bible ndjashaka lotshungɔ la dimula avɛsa wele “ehekesa” le wɔ. Ndo akadimudi akina mengesolaka ɛtɛkɛta ndo ditelo diɛnawɔ ɔnɛ koka nyangisha ambadi wa nshi nyɛ. Ɛnyɛlɔ, vɔ ngɛnyangɛnyaka anto amɔtshi lo mbelɛ Nzambi ɔnɛ: “Papa-Mama.”

Ondo dui dialeka ntshindja anto wɔɔngɔ mendanaka la lokombo l’oshika laki Nzambi, mbuta ate Jehowa. (Nomb’ewo mɔtshi kadimolaka lokombo laki Nzambi ɔnɛ “Yawe.”) Lo kɔpi y’edjedja ya Bible, lokombo laki Nzambi lakafundamaka la alɛta anɛi w’ekuku wa lo Hɛbɛru wakoka kadimɔma ɔnɛ YHWH kana JHVH. Paka lo etenyi kelɛwɔ Daka di’Edjedja, lokombo lotshikitanyi la nkombo kina lɔsɔ tanemaka suke la mbala 7 000. (Etombelo 3:15; Osambo 83:18) Laasɔ mbokɛmaka hwe dia Otungi aso nangaka di’atɛmɔdi ande mbeya ndo nkamba la lokombo lɔsɔ.

Koko l’edja ka ntambe efula, wɔma wa kɔlɔ wakakonya ase Juda diaha dimola lokombo la Nzambi. L’ɔkɔngɔ diko, ndo Lokristo lakayoyelaka tokanyi takɔ taamɛ ta kɔlɔ tɔsɔ. (Etsha 20:29, 30; 1 Timɔte 4:1) Akayonga tshondo ya mbekelo le akadimudi wa Bible dia mpɛnya lokombo la Nzambi la titrɛ kele oko “Nkumadiɔndjɔ.” Ɛlɔ kɛnɛ, Bible efula minyaka lokombo la Nzambi tshɛ lo tshɛ. Bible efula ya nshi nyɛ ya l’Angɛlɛ komaka polo ndo lo minya tshɛkɛta “lokombo” yatanema lo Joani 17:6, lɛnɛ akate Yeso ate: “Dimi lakɛnya lokombo layɛ.” Bible Ekadimwelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ (lo Angɛlɛ) kakakadimola divɛsa nɛ ɔnɛ: “Dimi lakakeyanya.”

Lande na kele lohetsho la ngasɔ lo dikambo dia lokombo la Nzambi? Tɔsɛdingole awui amɔtshi wakatondjama lo jurnalɛ yelɛwɔ ɔnɛ Practical Papers for the Bible Translator. Jurnalɛ shɔ tondjamaka oma le Osanga w’Atshunda wa Bible wa l’andja w’otondo (UBS). Sawo dimɔtshi dialɔkɔ diakate ɔnɛ: “Lam’ele aha la taamu YHWH ekɔ lokombo l’oshika, ayoleka dimɛna lo ndjela atɔndɔ w’okadimwelo dia sho nkadimola tshɛkɛta lo tshɛkɛta.” Koko sawo diakɔ diakataka nto ɔnɛ: “Koko ekɔ awui amɔtshi weta wahombaso mbidja yimba”

Lande na kele ekɔ dui dia dimɛna dia mbidja yimba lo “awui” asɔ? Lo ndjela jurnalɛ yakɔ, waa nomb’ewo mɔtshi wakate ɔnɛ: “Naka sho mbidja lokombo lele oko Yawe, kete dui sɔ koka mbela tokanyi ta kɔlɔ . . . , anto wayɔfɔnya dia ‘Yawe’ ekɔ Nzambi kahaweye kana k’oyoyo ndo kaheyama, kotshikitanyi la Nzambi kokoweyaka.” Koko, Bible mbetshaka hwe dia Jehowa Nzambi ekɔ Nzambi kotshikitanyi la tozambizambi tatɛmɔla wanɛ wele bu Akristo.​—Isaya 43:10-12; 44:8, 9.

Waa nomb’ewo mɔtshi sɛmaka dia vɔ ndjelaka mbekelo y’ashidi etena kahɛnyawɔ lokombo laki Nzambi la titrɛ kele oko “Nkumadiɔndjɔ.” Koko Yeso akaanya wanɛ wayela  mbekelo y’ashidi yɔnyɔla Nzambi. (Mateo 15:6) Laadiko dia laasɔ, kanyi ya mpɛnya lokombo lɔmɔtshi la titrɛ hatombi oma l’Afundelo. Yeso Kristo aki la titrɛ efula, ɛnyɛlɔ oko “Dui dia Nzambi” ndo “Nkumekanga ka nkumi ya dikanga.” (Ɛnyɛlɔ 19:11-16) Ko onde laasɔ, ekɔ dimɛna dia mpɛnya lokombo Yeso la titrɛ kɛmɔtshi l’atei wa titrɛ shɔ?

Sawo dikina dia lo jurnalɛ yakatatɛkɛtshi la diko mbutaka ɔnɛ: “Ekɔ mɛtɛ dimɛna dia mbewɔ lokombo ‘Jehowa’.” Lande na? “Waa nomb’ewo fɔnyaka dia yoho yoleki dimɛna yaki oma l’etatelo ya mbelɛ lokombo laki Nzambi ele ‘Yawe.’” Koko, nkombo ya lo Bible yeyama yele oko Isaya, Jɛrɛmiya ndo Yeso kadimɔmaka lo yoho yafɔna yema la woho wakawayelɛka ntondo lo Hɛbɛru (Yeshaʽ·yaʹhu, Yir·meyahʹ, ndo Yehoh·shuʹaʽ). Lam’ele “Jehowa” mbele yoho ya dimɛna yakadimɔma lokombo laki Nzambi, mbuta ate yoho yakadimɔma l’Angɛlɛ ndo l’ɛtɛkɛta ekina l’edja k’ɛnɔnyi nkama, ndooko ohomba wa nshimba anto dia nkamba la lokombo lɔsɔ. Ɔnkɔnɛ, mɛnamaka dia monga la wengengo dia nkamba la lokombo laki Nzambi ndja oma lo nsaki ndo tokanyi ta kɔlɔ koko aha lo ndjela wekelo w’awui wa siansɛ.

Ɔnkɔnɛ, kɛnɛ kele mɛtɛ ele dui sɔ hendana tsho l’awui wa siansɛ. Ɛnyɛlɔ, onto ɔmɔtshi l’oma lo tshunda dia UBS la Inde akafunde etombelo wambonga la wonyelo wa lokombo laki Nzambi oma lo dikadimwelo diakalatanemaka ntondo. Nde akate ate: “Ase Hindu hawoyasha lo nkombo ya lɔtɛtɛmɔla yaki Nzambi koko vɔ nangaka mbeya lokombo l’oshika laki Nzambi nɛ dia naka aha ngasɔ kete hawokoke monga la diɔtɔnganelo la nde.” Lo mɛtɛ, kɛsɔ mbakokaso mbuta ndo lo dikambo dia wanɛ tshɛ wayanga Nzambi. Dia mbeya Nzambi ekɔ ohomba efula mbeya lokombo lande, aha oko wolo ɔmɔ wahɛnama koko oko Onto, mbuta ate onto lakokaso mbeya. (Etombelo 34:6, 7) Bible mbutaka ɔnɛ: “Onto tshɛ lelɛ lokombo la Jehowa ayoshimbamɛ.” (Rɔmɔ 10:13) Atɛmɔdi waki Nzambi pombaka nkamba la lokombo lande.

Dikambo dia woke diakasalema lo 1950 ele otombelo wa Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo (Mateo–Ɛnyɛlɔ) mbala ka ntondo l’Angɛlɛ. Lo ɛnɔnyi akumi wakayele, tenyi di’Afundelo wa lo Hɛbɛru welɛ anto efula ɔnɛ Daka di’Edjedja diakatatɛ tondjama yema yema. Lo 1961, Bible k’otondo kakatondjama lo Angɛlɛ lo vɔlimɛ ɔtɔi. Dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ ele Ekadimwelo k’andja w’oyoyo kakakawoya lokombo “Jehowa” suke la mbala nunu 7 000 lo Daka di’Edjedja. Ndo dui dikina nto ele, okaloyelo wa lokombo laki Nzambi mbala 237 lo  Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ kana “Daka di’Oyoyo.”

Nkaloya lokombo lɔsɔ hakomɛ tsho lo nɛmiya Nzambi, koko dui sɔ fudiaka eokelo kaso. Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ, dikadimwelo efula kadimolaka Mateo 22:44 ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ akatɛ Khumɛmi.” Ko laasɔ onto akɔna atɛ osekande? Ekadimwelo k’andja w’oyoyo, kadimolaka Mateo 22:44 ɔnɛ: “Jehowa akatɛ Nkumɛmi,” lo ndjela paka woho wofundami lo Osambo 110:1. Ɔnkɔnɛ, ambadi koka mbeya otshikitanu wele lam’asa Jehowa Nzambi la Ɔnande.

Ekadimwelo k’andja w’oyoyo kakatondjama oma le Watch Tower Bible and Tract Society, lokombo leyama Ɛmɛnyi wa Jehowa laka lɛɛta. L’edja kolekanyi ɛnɔnyi lokama, Ɛmɛnyi wa Jehowa wambotondja ndo wambokaha Bible l’andja w’otondo. Ekadimwelo k’andja w’oyoyo kakashama le Ɛmɛnyi wa Jehowa oma le djui y’Akristo yeyama oko Kɔmite k’Okadimwelo wa Bible k’andja w’oyoyo. Dia mɛnya dia vɔ bu kaanga la kanyi ya nyanga lokumu lawɔ, ase Kɔmite asɔ wakasale diaha nkombo yawɔ fundama kaanga l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kawɔ.​—1 Kɔrɛtɔ 10:31.

Lande na kelamɛtɔ ɔnɛ Ekadimwelo k’andja w’oyoyo? Ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ wa lo ekadimwelo kakatombe lo 1950 akalembetshiyaka dia ɔtɛ a dui ɔsɔ mɛnyaka eshikikelo kɛnya dia anto waya “suke la mbɔtɔ l’andja w’oyoyo” wakalakema lo 2 Petero 3:13. Oko wakafunde Kɔmite kɛsɔ, lo “etena kɛnɛ kele lam’asa andja w’omusu la andja w’oyoyo wa losembwe,” ekɔ ohomba dia dikadimwelo dia Bible nsala dia “Ɔtɛkɛta wa Nzambi wa mɛtɛ ndo wa pudipudi” ntetemala mpɛta.

Dui dia ntondo diakaleke mbidjama yimba ele, okadimwelo wa shikaa. Wanɛ wakakadimola oya lo Angɛlɛ wakakakadimola mbala kakɔ ɔtɔi oma lo Hɛbɛru, Arameyɛ ndo Grɛkɛ, lo nkamba la kɔpi yoleki amɛna. * Wakadje yambalo ya laande dia nkadimola efundelo w’edjedja ɛsɔ la kɔlamelo tshɛ, koko lo ɛtɛkɛta wakoka ambadi wa nshi nyɛ mboka aha l’okakatanu.

Keema dui dia diambo lo woho wele kaanga waa nomb’ewo mɔtshi y’awui wa lo Bible ngɛnangɛnaka Ekadimwelo k’andja w’oyoyo l’ɔtɛ wa kɔlamelo yatɔ ndo wetɔ mɛtɛ. Benjamin Kedar, nomb’ewo k’ose Hɛbɛru lakadjasɛka l’Isariyɛlɛ laki ombetsha lo kalasa y’adidi akate lo 1989 ate: “Lo eyangelo ami wendana la dikadimwelo dia Bible dia lo Hɛbɛru, dimi ndekaka nkamba la ekadimwelo ka lo Angɛlɛ kelɛwɔ Ekadimwelo k’andja w’oyoyo. Lo nsala ngasɔ, dimi shikikɛka mbala la mbala dia olimu ɔnɛ mɛnyaka welo wa l’otema ɔtɔi wakadjama l’oyango wa nshihodia efundelo w’eshika.”

Oma laasɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakayotondjaka Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ndo l’ɛtɛkɛta ekina laadiko dia Angɛlɛ. Polo ndo kakianɛ, tɔ kambotondjama la tshondo kana  etenyi l’ɛtɛkɛta ndekana 130. Dia mbetɛ olimu wɔdu, wakakambe la yoho y’okadimwelo wa Bible ya dimɛna efula yele la wekelo wa tɔtɛkɛta ta lo Bible la prɔgramɛ ya l’ɔrdinatɛrɛ. Departɛma di’endana l’awui w’okadimwelo diakakengama dia kimanyiyaka akadimudi. Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa mendaka lo yɛdikɔ y’efula olimu w’okadimwelo wa Bible l’ekimanyielo ka Kɔmite k’ofundelo. Ko ngande wakambema olimu ɔsɔ?

Ntondotondo, olui w’Akristo wakayakimɔ la lolango sɔnamaka dia nkamba oko ekipɛ k’akadimudi. Awui weta mɛnyaka dia akadimodi kadimolaka dimɛna efula etena kakambawɔ kaamɛ oko olui lo dihole di’onto l’onto ndjakambɛka. (Tokedi 11:14) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, okadimudi wa Bible tshɛ pombaka ntongi ntondo la diewo di’okadimwelo w’ekanda w’Ɛmɛnyi ya Jehowa. Oma laasɔ, akadimudi nongolaka olowanyelo wendana l’okadimwelo wa Bible ndo woho wa nkamba la prɔgramɛ ya laande ya l’ɔrdinatɛrɛ.

Ekipɛ k’akadimudi nongolaka olowanyelo dia ntondja Bible kokadimɔmi dimɛna ndo kele wɔdu nshihodia le anto k’anto. Okadimwelo wa tshɛkɛta lo tshɛkɛta salemaka naka kokaka, koko hawohombe pondjo nshisha lokanyi l’oma lo efundelo wa ntondo. Ngande wasalema dui sɔ? Tɔsɛdingole woho wakakadimɔma Bible keke katondjama kɛnɛ. Ekipɛ k’akadimudi wakatatɛ nsɔna tɔtɛkɛta ta l’Ɔtɛtɛla tɔtɔnɛ la tɔtɛkɛta ta weke tshɛ ta lo Bible takakambe la wɔ lo Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ka lo Angɛlɛ. Ehomɔ ka lo ɔrdinatɛrɛ kelɛwɔ Watchtower Translation System akaakimanyiya dia mɛnaka tɔtɛkɛta ta lo Bible tafɔna ndo tele la lokanyi lakɔ laamɛ. Tɔ kakɛnyaka nto ɔlɔndji wa tɔtɛkɛta ta lo Grɛkɛ ndo ta lo Hɛbɛru, mbuta ate oma lɛnɛ akɔsama tɔtɛkɛta ta lo Angɛlɛ di’akadimudi nsala eyangelo dia mbeya woho wakakadimɔma tɔtɛkɛta takɔ ta lo Grɛkɛ ndo ta lo Hɛbɛru lo ahole akina. Ɔsɔnwɛlɔ wa tɔtɛkɛta ta l’Ɔtɛtɛla tɔtɔnɛ mbakakimanyiya dia olimu ɔsɔ tshɛ kambema. Kam’akasange akadimudi lolemi lo tɔtɛkɛta tɔsɔ, vɔ wakatatɛ la okadimwelo wa Bible lo nkamba la ɔrdinatɛrɛ dia tɛnyaka tɔtɛkɛta ta l’Ɔtɛtɛla tɔtɔnɛ oko wakawasale dui sɔ lo divɛsa tshɛ.

Koko, akadimudi salaka awui akina efula laadiko dia mpɛnya tshɛkɛta mɔtshi la tshɛkɛta kina. Ekɔ awui akina efula wahomba salema dia ndjashikikɛ dia tɔtɛkɛta ta l’Ɔtɛtɛla tambowɔsɔna mbɔtɔnɛka dimɛna la lokanyi lele lo Afundelo lo dihole la dihole. Nɔmbamaka yambalo y’efula dia ndjashikikɛ dia wakakambi la gramatika ndo tɔtɛkɛta ta wɔdu, t’amɛna ndo tatɛkɛtama. Olimu wa wolo wendana la okadimwelo wa Bible mɛnamaka aha l’okakatanu. Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ka l’Ɔtɛtɛla, mbetɛka Ɔtɛkɛta wa Nzambi wɔdu mbadia, mbokɛmaka hwe ndo kekɔ la kɔlamelo lo efundelo wa ntondo. *

Tambokokeketsha dia wɛ mbadia Bible​—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo. Wɛ koka kikondja oma le wanɛ watondja periodikɛ kɛnɛ kana oma le etshumanelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kele suke layɛ. Wɛ koka kiadia l’eshikikelo ɔnɛ tɔ kekɔ lo mbokiya ɛtɛkɛta waki Nzambi la kɔlamelo tshɛ l’ɔtɛkɛta ayɛ. Aha la taamu, wɛ ayetawɔ dia Bible keke katondjama kɛsɔ ekɔ mɛtɛ dikambo dimɔtshi dia woke dia lo nyuma!