Tshɔka lɛnɛ ele awui

Kakɔna kata Bible lo dikambo dia etenyi ka dikumi?

Kakɔna kata Bible lo dikambo dia etenyi ka dikumi?

Okadimwelo washa Bible

 L’oyango wa sukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ase Isariyɛlɛ w’edjedja wakadjangemɛ dia kimɔka etenyi ka dikumi, * ka kɛnɛ kakawakondjaka l’ɔnɔnyi w’otondo. Nzambi akawatɛ ate: “Ndooko onyake, wɛ pombaka kimɔka etenyi ka dikumi k’oma lo diangɔ diayɛ tshɛ di’oma l’ekambɔ kayɛ ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi.”​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:22.

 Didjango dia nkimɔ etenyi ka dikumi aki didjango dimɔtshi dia Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ w’edjedja. Lam’ele Akristo waya bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, vɔ halɔmbama dia nkimɔ etenyi ka dikumi. (Kɔlɔsayi 2:13, 14) Koko, Okristo tshɛ kimɔka woshasha “oko wakandashikikɛ l’otema ande, aha la lonyangu kana lotshutshuya, nɛ dia Nzambi nangaka onto lakimɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.”​—2 Kɔrɛtɔ 9:7.

 Etenyi ka dikumi katɛkɛtama lo Bible​—“Daka di’edjedja”

 Vɔ ntɛkɛta dia etenyi ka dikumi mbala efula l’etenyi ka lo Bible kelɛwɔ mbala efula Daka di’edjedja. Wakayoleka ntɛkɛta dia etenyi ka dikumi l’etena ka l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbisha ase Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ (Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ) oma lo tshimbo ya Mɔsɛ. Koko, vɔ ntɛkɛta mbala mɔtshi di’etenyi ka dikumi la ntondo ka dui sɔ salema.

La ntondo k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ

 Onto la ntondo lakakimɔ etenyi ka dikumi aki Abrama (Abrahama). (Etatelo 14:18-20; Hɛbɛru 7:4) Abrahama akasha nkumekanga kaki ndo ɔlɔmbɛdi wa Salɛma etenyi ka dikumi oko woshasha. Ndooko dihole diɛnya ɔkɔndɔ wa lo Bible dia Abrahama kana anande wakakimɔ etenyi ka dikumi mbala kekina nto.

 Onto la hende latɛkɛtama lo Bible lakakimɔ etenyi ka dikumi aki Jakɔbɔ, okana waki Abrahama. Nde akalake Nzambi ate naka wɛ tshɔkɔlami, kete layokosha “etenyi ka dikumi k’ɛngɔ tshɛ kambishayɛ.” (Etatelo 28:20-22) Lo ndjela nomb’ewo mɔtshi y’awui wa lo Bible, ekɔ Jakɔbɔ akakimɔ etenyi ka dikumi lo tshimbo y’elambo wa nyama. Kaanga mbakakotsha Jakɔbɔ dɔkɔlɔkɔ diande ndo mbakandakimɔ kɛnɛ kakandate, nde kombidjangɛ ase nkumbo kande dia kimɔka etenyi ka dikumi.

Lo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ

 Ase Isariyɛlɛ w’edjedja wakalɔmbamaka dia nkimɔ etenyi ka dikumi dia nsukɛ awui wendena la ɔtɛmwɛlɔ awɔ.

  •   Etenyi ka dikumi akakimanyiyaka dia nkotsha ehomba wa wanɛ wakayashaka lo ntena tshɛ l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ, mbuta ate ase Lɛwi, mbidja ndo ɛlɔmbɛdi nɛ dia vɔ komonga l’ɛtshi kawɔ ka nkɛtɛ ka kambaka. (Walelo 18:20, 21) Ase Lɛwi waki komonga ɛlɔmbɛdi wakondjaka etenyi ka dikumi oma le anto ndo vɔ wakahombaka kimɔka “etenyi ka dikumi oma lo etenyi kakɔ ka dikumi” oko woshasha le ɛlɔmbɛdi.​—Walelo 18:26-29.

  •   Mɛnamaka di’etenyi ka dikumi ka hende ka l’ɔnɔnyi kakalɔmbamaka lo wahɔ w’ase Lɛwi ndo lo dikambo dia wanɛ waki komonga ase Lɛwi. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:22, 23) Nkumbo y’ase Isariyɛlɛ yakakambaka la yɛdikɔ shɔ lo afɛstɔ wa laande ndo lo ɛnɔnyi ɛmɔtshi vɔ wakakambaka la etenyi ka dikumi kɛsɔ ase woola dia vɔ nkotsha ehomba awɔ.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:28, 29; 26:12.

 Ngande wakɛdikamaka etenyi ka dikumi? Ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi, ase Isariyɛlɛ wakakimɔka etenyi ka dikumi ka diangɔ di’oma lo dikambɔ diawɔ. (Akambo w’ase Lɛwi 27:30) Naka vɔ wambɔsɔna dia nkimɔ falanga lo dihole dia diangɔ di’oma lo dikambɔ diawɔ, kete nde akahombaka nkotsha k’atanu ɔtɔi k’oshinga atɔ laadiko diatɔ. (Akambo w’ase Lɛwi 27:31) Vɔ wakahombaka nto nkimɔ “nyama ka 10 ka l’atei wa ngɔmbɛ la ɛkɔkɔ.”​—Akambo w’ase Lɛwi 27:32.

 Dia nshikikɛ etenyi ka dikumi k’oma lo dongalonga diawɔ, ase Isariyɛlɛ wakahombaka nsɔna nyama ka dikumi k’oma lo lokoto lawɔ. Ɛlɛmbɛ wakataka dia vɔ kopombaka nsɛdingola kana mengɔnya nyama yakasɔnama shɔ, kana nkadimola nyama shɔ o tsha lo falanga. (Akambo w’ase Lɛwi 27:32, 33) Koko, etenyi ka dikumi ka hende kakawakokaka nkamba la tɔ lo fɛtɛ yakasalemaka ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi vɔ wakakokaka kikadimola otsha lo falanga. Yɛdikɔ shɔ yakakimanyiyaka ase Isariyɛlɛ wakahombaka minda lɔkɛndɔ l’otale otsha lo afɛstɔ diaha vɔ monga la diangatangata efula.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:25, 26.

 Etena kakɔna kakakimɔka ase Isariyɛlɛ etenyi ka dikumi? Ase Isariyɛlɛ wakakimɔka etenyi ka dikumi ɔnɔnyi tshɛ. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:22) Koko, ɔnɔnyi w’esambele tshɛ, vɔ kosalaka dikambo sɔ. Ɔsɔ aki ɔnɔnyi wa sabato kana ɔnɔnyi wa mumuya, etena kɛsɔ ase Isariyɛlɛ takawahombaka nkamba dikambɔ. (Akambo w’ase Lɛwi 25:4, 5) Lo ɔnɔnyi ɔsɔ, etenyi ka dikumi ka diangɔ di’oma lo dikambɔ diawɔ kokimɔmaka. Ɔnɔnyi wa sato ndo wa samalo tshɛ wa lo Sabato k’ɛnɔnyi esambele, ase Isariyɛlɛ wakakahanaka etenyi ka dikumi ka hende vɔ l’ase wola ndo la ase Lɛwi.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 14:28, 29.

 Dilanya diakakɔna diakalongolaka onto naka nde hakimwe etenyi ka dikumi? Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kombutaka di’onto akahombaka nongola dilanya naka nde hakimwe etenyi ka dikumi. Vɔ wakahombaka nkimɔ lo woho wakaweyaka dia ɔsɔ ekɔ dui dia dimɛna, koko aha l’ɔtɛ w’ɔnɛ wayolongola dilanya naka hawokimwe. Ase Isariyɛlɛ wakahombaka mbuta la ntondo ka Nzambi dia vɔ wambokimɔ etenyi ka dikumi ndo vɔ nɔmba Nzambi dia nde mbatshɔkɔla l’ɔtɛ wambowosala dui sɔ. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 26:12-15) Nzambi akɔsaka onto latona nkimɔ etenyi ka dikumi oko onto lawova.​—Malaki 3:8, 9.

 Onde etenyi ka dikumi aki wotsho wambotamba olelo? Ndooko. Nzambi akalake wodja dia naka vɔ mbeela tenyi dia dikumi, kete nde ayowatshululɛ ɛtshɔkɔ ande ndo takawahombe mpomba ndooko ɛngɔ. (Malaki 3:10) Lo wedi okina, wodja wakadiɛnɛka etena kakawatonaka nkimɔ etenyi ka dikumi. Vɔ kokondjaka ɛtshɔkɔ oma le Nzambi ndo vɔ kokondjaka wahɔ oma l’olimu w’ɛlɔmbɛdi ndo w’ase Lɛwi wanɛ wakawanya yimba.​—Nɛhɛmiya 13:10; Malaki 3:7.

 Etenyi ka dikumi katɛkɛtama lo Bible​—“Daka di’edjedja”

 Lo nshi yaki Yeso la nkɛtɛ, etenyi ka dikumi kakalɔmbamaka le atɔmɛdi wa Nzambi. Koko tɔ kondjɔlɔmbama nto oma l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso.

Lo nshi ya Yeso

 Lo kɛnɛ kelɛ anto efula ɔnɛ Daka di’oyoyo, Bible mɛnyaka di’ase Isariyɛlɛ wakatetemala nkimɔ etenyi ka dikumi lo nshi yaki Yeso lanɛ la nkɛtɛ. Nde aketawɔ di’etenyi ka dikumi aki dui dialɔmbama, koko nde akaanya ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakakimɔka tenyi dia dikumi tshɛ, koko vɔ “[wakanyaka] yimba lo awui woleki ohomba wa lo Ɛlɛmbɛ, mbuta ate losembwe, kɛtshi ndo kɔlamelo.”​—Mateo 23:23.

L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso

 Etenyi ka dikumi kondjɔlɔmbama nto l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso. Nyɔi ka Yeso k’olambo kakatola Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, mbidja ndo “didjango dia mbɔsaka tenyi dia dikumi.”​—Hɛbɛru 7:5, 18; Ɛfɛsɔ 2:13-15; Kɔlɔsayi 2:13, 14.

^ Etenyi ka dikumi nembetshiyaka “etenyi ka dikumi ɔtɔi k’oma lo kɛnɛ kakakondja onto kakandakitsha l’omamu dia ndjokamba la tɔ lo dui dimɔtshi shikaa. . . . Mbala efula, etenyi ka dikumi kɔtɔkɛtshiwɔ lo Bible vɔ kambaka la tɔ l’awui wendana la ɔtɛmwɛlɔ.”​—Harper’s Bible Dictionary, lɛkɛ 765.