Tshɔka lɛnɛ ele awui

EKIMANYIELO LE NKUMBO | WOHO WA MBODIA ANA

Ana ndo telefɔnɛ​—Etenyi 1: Onde ɔnami pombaka monga la telefɔnɛ?

Ana ndo telefɔnɛ​—Etenyi 1: Onde ɔnami pombaka monga la telefɔnɛ?

 Lofulo latadɛ l’ana wekɔ la telefɔnɛ, a ndo efula kawɔ kambaka la telefɔnɛ yawɔ dia mbɔtɔ l’Ɛtɛrnɛtɛ etena kewɔ vɔamɛ lo toshambrɛ tawɔ ta ndala. Ko waale akɔna wele la telefɔnɛ le ana? Monga la telefɔnɛ ekɔ la ɛlɔlɔ akɔna? Wenya engana wayoyetawɔ di’ɔnayɛ kambaka la telefɔnɛ lushi tshɛ?

 Kɛnɛ kahombayɛ mbeya

 Ɛlɔlɔ

  •   Ekokelo le ana, ndo wɔɔngɔ tshitshi le ambutshi. Bethany, ombutshi ɔmɔtshi wa womoto wele l’ana ahende wele lam’asa ɛnɔnyi dikumi l’esato la dikumi la divwa mbutaka ate: “Tekɔ lo nsɛna l’andja wa waale. Laasɔ ekɔ ohomba dia ana monga l’akoka wa mbelɛ ambutshi awɔ wonya tshɛ.”

     Mama kekina kelɛwɔ Catherine mbutaka woho akɔ waamɛ ate: “Lo nkamba l’aplikasiɔ ɛmɔtshi, wɛ koka ndjakɔnɛktɛ lo telefɔnɛ k’ɔna dia mbeya dihole diakɔna diende. Ndo naka tekɔ lo takɛndjakɛndja mutuka, wɛ koka mɛna lo vitɛsɛ yakɔna yatandakɛndjakɛndja.”

  •   Tɔ kekɔ ohomba l’elimu wa la kalasa. Mama kɛmɔtshi kelɛwɔ Maria mbutaka ate: “Vɔ tomɛka ana adɛvɔara wayowosala lo mesajɛ, ndo lo yoho mbasawolawɔ la embetsha awɔ.”

 Waale

  •   Mbetsha wenya efula la ntondo ka telefɔnɛ. Mbala efula, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esakaseka mbetshaka wenya efula lo lushi la nkamba la telefɔnɛ yawɔ. Ambutshi vɔ lawɔ mbetshaka wenya efua lo nkamba la telefɔnɛ kana tablɛtɛ yawɔ dihole dia nsawola asawo w’amɛna vɔ l’anawɔ. Ondaki ɔmɔtshi mbutaka ate: “Nkumbo mɔtshi yambokoma anto wahomana anto wele haweyana lam’asawɔ ndo wayasha tshɛ lo tshɛ dia monga la diangɔ efula dia tshulatshula.” b

  •   Esato wɛnyawɔ anto etakataka. Lo ndjela kɛnɛ kata anto amɔtshi, ndekana kahende ɔtɔi k’ana wele l’ɛnɔnyi lam’asa dikumi l’esato la dikumi la divwa mbɔtɔka lo sitɛ yele l’esato wɛnyawɔ anto etakataka ngɔndɔ tshɛ. Ɔsɔ bu dui dia diambo, lo menda woho wakoka anto menda esato wɛnyawɔ anto etakataka aha l’okakatanu lo telefɔnɛ kana lo tablɛtɛ! William, she aki ana ahende wele l’ɛnɔnyi lam’asa dikumi l’esato la dikumi la divwa mbutaka ate: “Lo mbetawɔ di’ɔna monga la telefɔnɛ, ambutshi kokaka aha la vɔ mbeya, mbosha lotshungɔ la mbɔtɔ lo butikɛ w’esato wɛnyawɔ anto etakataka wayotawoyelaka dihole tshɛ diatshɔnde.”

  •   Monga mfumbe. Anto amɔtshi waya mfumbe ya telefɔnɛ. Vɔ mbutaka dia vɔ ngayɔka etena kongawɔ ko hawoyɛna aparɛyɛ awɔ, ndo vɔ mongaka ko hawoyeya ka nsala ndo mongaka oko anto wambondama la hemɔ. Ndo ambutshi ndjɛnaka dia etena kakamba anawɔ la telefɔnɛ, vɔ ndjokomaka asɛndji. Carmen mbutaka ate: “Mbala mɔtshi etena kalangami ntɛkɛta l’ɔnami la pami, nde mbalɛka l’olongo ndo tondjɛkami ɛtɛkɛta wa kɔlɔ nɛ dia nde halange onto mbɔtɛkɛtsha wonya wakambande la telefɔnɛ.”

  •   Waale ekina. Okambelo wa la telefɔnɛ konyaka onto lo waale wamboleka welɛwɔ esolanyi wa l’Ɛtɛrnɛtɛ kana l’otomanelo w’esato wa mindo. Nde koka ndjonga l’ekakatanu wendana la yoonge lo woho wende wonya nkunya la ntondo ka telefɔnɛ kana wondolala engondo. Ndo nto, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ɛmɔtshi kambaka la aplikasiɔ ɛmɔtshi waheyama ɔtɛ l’ekolo, mbuta ate aplikasiɔ wɛnama oko bu kɔlɔ, (ɛnyɛlɔ oko calculatrice), dia mbisha awui wahawalange di’ambutshi awɔ mɛna.

     Daniel, papa kaki osekaseka ɔmɔtshi wele l’ɛnɔnyi lam’asa dikumi l’esato la dikumi la divwa mbutaka ate: “Telefɔnɛ konyaka onto lo kɛnɛ tshɛ kele l’Ɛtɛrnɛtɛ, mbuta ate l’awui w’amɛna kana wa kɔlɔ.”

 Kɛnɛ kahombayɛ ndjambola

  •   “Onde ɔnami ekɔ mɛtɛ l’ohomba wa telefɔnɛ?”

     Bible mbutaka ɔnɛ: “Kanga kɛsɔ atokanaka yimba lo ena tshɛ katakolande.” (Tokedi 14:15) La tɔndɔ sɔ lo yimba, yambola wate:

     Onde ekɔ ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wendana l’awui wa lotui tshitshi wambokonya dia mbisha ɔna telefɔnɛ? Onde lambɔsɛdingola ɛlɔlɔ la kɔlɔ ka dui sɔ? Onde ndooko dui dikina diahombami nsala, paka mbisha ɔna telefɔnɛ?”

     Todd, papa ka nkumbo mbutaka ate: “Ekɔ telefɔnɛ mɔtshi ya l’anya yakoka ɔna nkamba la yɔ dia kelɛ kana kofundɛ. Ndo nto, yɔ halɔmbɛ falanga efula!”

  •   “Ɔnami amboyalɔngɔsɔla dia mbeya nkamba la telefɔnɛ?”

     Bible mbutaka ɔnɛ: “Otema wa kanga lomba mbɔlɔmbɔlaka lo mboka ka dimɛna.” (Ondaki 10:2) La tɔndɔ lo yimba, yambola wate:

     “Kakɔna kambetawoya dia dimi koka mbɛkɛ otema le ɔnami? Onde nde ekɔ la mbekelo ka mbutɛkami mɛtɛ? Onde mbala mɔtshi nde hambutɛ mɛtɛ, ɛnyɛlɔ nde mbishɛkami wanɛ wele angɛnyi ande? Onde nde aya la ndjakimɛ l’okambelo wa la waa aparɛyɛ, ɛnyɛlɔ televiziɔ, tablɛtɛ kana ɔrdinatɛrɛ?” Serena, mama kɛmɔtshi ka nkumbo mbutaka ate: “Telefɔnɛ ekɔ ehomɔ dia diambo efula, koko kakoka nto monga waale efula. Paka ondo nkana yimba l’ɔkɛndɛ wakalangayɛ mbisha ɔna etena kekende dikɛnda efula.”

  •   “Onde dimi lamboyalɔngɔsɔla dikambo di’ɔkɛndɛ ɔsɔ?”

     Bible mbutaka ɔnɛ: “Etsha ɔna lo mboka kahombande ntshɔ.” (Tokedi 22:6) La ntɔndɔ sɔ lo yimba, yambola wate:

     “Onde dimi mbeyaka dimɛna woho wakambawɔ la telefɔnɛ dia dimi nkimanyiya ɔnami dia nde mbeya waale wakoka mbokomɛ ndo dia nde ndjakokɛ oma lo waale ɛsɔ? Onde dimi mbeyaka pɛtsha butɔ kakimanyiya ambutshi dia mbeya wakamba ɔna la telefɔnɛ? Ngande wayometsha ɔnami dia nde nkamba la telefɔnɛ dimɛna ɔ?” Daniel, lakashidi la diko mbutaka ate: “Dimi mɛnaka ambutshi efula washa anawɔ telefɔnɛ, koko hawodje yimba lo woho wakamba ana akɔ la telefɔnɛ yakɔ.”

 Kɛnɛ kahombayɛ mbohɔka: Ana pombaka mbeka dia kambaka la telefɔnɛ dimɛna. Sho mbadiaka l’okanda ɔmɔtshi wɛnya diɔtɔnganelo diele lam’asa piskoloji la teknoloji ɔnɛ: “Nsaki ka nkamba la waa aparɛyɛ lo yoho yambotamba elelo mongaka efula le ana ko mongaka wolo dia nshika tanga lo nsaki kɛsɔ [...], djekoleko naka ndooko ambutshi wadja yimba.”

a Lo sawo nɛ, woho wa telefɔnɛ katɛkɛtaso lanɛ ekɔ kɛnɛ kasha onto diaaso dia mbɔtɔ l’Ɛtɛrnɛtɛ.

b Oma lo dibuku Disconnected, diaki Thomas Kersting.