Bosheng jaana, Kgotlatshekelo ya Yuropa ya Ditshwanelo Tsa Batho (ECHR) e ile ya dira tshwetso ya gore makawana a na le tshwanelo ya go gana go tsenela bosole fa digakolodi tsa bone di sa ba letle. Ka October 12, 2017, fa Kgotlatshekelo e atlhola kgetsi ya ga Adyan le ba bangwe, e ile ya tlhalosa gore ke ditiro dife tse di ka dirwang ke ba ba sa batleng go tsenela bosole. Tshwetso eno e tla letla mongwe le mongwe yo o sa batleng go tsenela bosole gore a dire tiro nngwe e sa amaneng le bosole.

Go fetile dingwaga di le dintsi ECHR e re batho ga ba na tshwanelo ya go gana go tsenela bosole ka ntlha ya digakolodi tsa bone mme seo se dirile gore batho ba le bantsi ba sekisiwe le go isiwa kgolegelong. Le fa go ntse jalo, dilo di ile tsa fetoga ka 2011 morago ga kgetsi ya ga Bayatyan fa kgotlatshekelo e ne e re o na le tshwanelo ya go gana go tsenela bosole. Fa ECHR e sekaseka kgetsi ya ga Adyan, e ile ya re ba ba sa batleng go tsenela bosole ba na le tshwanelo ya go dira tiro nngwe le nngwe e e sa amaneng ka gope le bosole e bile e se tiro e ba e newang ka maikaelelo a go ba otlhaya.

Morago ga gore ECHR e re Bayatyan, Adyan le ba bangwe ba na le tshwanelo ya go gana go tsenela bosole ka ntlha ya digakolodi tsa bone, Armenia e ile ya lemoga botlhokwa jwa go letla batho gore ba itirele tshwetso eo.

Ga ba newe ditiro tse dingwe tse e seng tsa bosole mme ba a otlhaiwa. Fa Armenia e ne e nna leloko la Lekgotla la Yuropa ka 2001, e ne ya dumela go dirisa molao o o letlelelang ba ba sa batleng go tsenela bosole gore ba dire ditiro tse dingwe. Molao ono o dirisiwa ke dinaga tse dingwe mo Yuropa mme o letla batho gore ba dire ditiro tse dingwe tse e seng tsa bosole e bile maikaelelo e se go ba otlhaya. Gape Armenia e ne ya dumela go golola botlhe ba ba kwa dikgolegelong ka ntlha ya go gana go tsenela bosole. * Ka 2002, Armenia ga e a ka ya diragatsa maikano a yone fa e ne e tshwara Vahan Bayatyan yo o e leng Mosupi wa ga Jehofa ka gonne segakolodi sa gagwe se ne se sa mo letle go tsenela bosole. Ka 2003, Rre Bayatyan o ne a kwalela ECHR gore e mmulele kgetsi ka gonne Armenia e ne e gatakile tshwanelo ya go reetsa segakolodi sa gagwe le ya go itlhophela bodumedi.

Ba newa tiro e e seng ka fa molaong ba bo ba otlhaiwa. Ka 2004, Armenia e ne ya simolola go dirisa molao o o letlang batho gore ba dire ditiro tse di sa amaneng le bosole mme makawana a le mantsi a Basupi a ile a dumela go dira ditiro tseo. Moragonyana, ba ne ba lemoga gore ditiro tseo di ne di eteletswe pele ke masole, ka jalo ba ne ba tlogela go di dira. Makawana ano a ile a sekisiwa mme a mangwe a ile a atlholelwa go ya kgolegelong. Ka May 2006, Hayk Khachatryan le Basupi ba bangwe ba le 18 ba digakolodi tsa bone di sa ba letleng go tsenela bosole, ba ile ba kwalela ECHR gore e ba bulele kgetsi ka gonne ba re ditshwanelo tsa bone di gatakilwe ke Armenia. *

Go fetile dingwaga go sa dirwe sepe. Armenia e feditse dingwaga tse dintsi e sa baakanye molao ono o o letlang batho gore ba dire ditiro tse di sa amaneng le bosole. Basupi ba ne ba tswelela ba gana go dira ditiro tseno ka gonne Armenia e ne e sa dire dilo go ya ka fa molaong mme puso e ne ya tswelela e ba isa kgolegelong. Basupi ba le 317 ba ne ba tshwarwa go tloga ka 2004 (fa Armenia e ne e simolola go dirisa molao ono) go fitlha ka 2013 (fa Armenia e ne e baakanya molao ono) mme ba ile ba fetsa dikgwedi di le 24 go ya go di le 36 kwa dikgolegelong.

Mo dingwageng tseno tsotlhe ECHR ga e a ka ya dira tshwetso epe malebana le se Armenia e neng e se dira. Ka 2009, fa kgotlatshekelo e ne e dira tshwetso mo kgetsing ya ga Rre Bayatyan, e ile ya re Molawana 9 wa Tumalano ya Yuropa o sireletsa tshwanelo ya ga Rre Bayatyan ya go gana go tsenela bosole ka ntlha ya segakolodi. Le fa go ntse jalo, ECHR e ile ya re naga ke yone e tla tlhophang gore a e tla letla motho gore a ikobele segakolodi sa gagwe malebana le go tsenela bosole kgotsa nnyaa. Gape e ile ya re, fa naga e sa dumalane le tshwetso ya motho ya go gana go tsenela bosole, Molawana ono, o ne o ka se mo sireletse ka tsela epe fa a sekisiwa. Babueledi ba ga Rre Bayatyan ba ile ba kopa gore ECHR e sekaseke kgetsi eno gape ka gonne tshwetso e e dirilweng ga e dumalane le se se diregang mo dinageng tse dingwe.

Go nna le tharabololo. Dilo di ile tsa fetoga fa Lekgotla le Legolo la ECHR le sena go sekaseka kgetsi ya ga Rre Bayatyan gape. Ka July 7, 2011, ECHR e ile ya dira tshwetso ya gore Molawana 9 wa Tumalano ya Yuropa o sireletsa tshwanelo ya motho ya go gana go tsenela bosole ka ntlha ya segakolodi sa gagwe. E ne ya re Tumalano eno e tlhoka go tsewa tsia ka gonne ke yone e dirileng gore dinaga tse di mo Yuropa di nne seoposengwe le gore di dumalane ka dilo di le dintsi. Lekgotla le Legolo la ECHR le ne la laela Armenia gore e letle batho gore ba dire ditiro tse dingwe tse di sa amaneng le bosole fa digakolodi tsa bone di sa ba letle go tsenela bosole.

“Fa segakolodi sa motho se sa mo letle gotlhelele gore a tsenele bosole ka ntlha ya kereke e a tsenang kgotsa se a se dumelang, ke sengwe sa botlhokwa tota e bile se tlhoka go sirelediwa ke Molawana 9.”—Bayatyan v. Armenia [GC], no. 23459/03, § 110, ECHR 2011

Go dira ditiro tsa setšhaba e sa ntse e le bothata kwa Armenia. Ka 2011, Basupi ba le banê go akaretsa Artur Adyan, ba ne ba tshwarwa ka gonne ba gana go dira ditiro tsa setšhaba tse di eteletsweng pele ke masole. Basupi bano ba ile ba kopa ECHR gore e ba bulele kgetsi kgatlhanong le Armenia ka gonne ba re Armenia e gatakile ditshwanelo tsa bone le gore se naga eno e ntseng e se dira go simologa ka 2004 ga se dumalane le melao ya Yuropa.

Mathata a go etelelwa pele ke masole mo thulaganyong ya ditiro tsa setšhaba. Ka November 27, 2012, ECHR e ile ya dira tshwetso mo kgetsing ya ga Khachatryan le Basupi ba bangwe ba le 18 ba ba neng ba tlogela go dira ditiro tsa setšhaba kwa Armenia ka gonne di ne di eteletswe pele ke masole. ECHR e ile ya re Basupi bao ba ne ba sa tshwanela go ka bo ba sekisitswe le go tsenngwa mo kgolegelong. Le fa go ntse jalo, ECHR ga e a ka ya bua sepe ka go re ditiro tseno di ne di eteletswe pele ke masole.

Thulaganyo ya ditiro tse e seng tsa bosole e a baakanngwa. Ka 2013, puso ya Armenia e ile ya baakanya molao wa yone wa go re batho ba ba sa batleng go tsenela bosole ba ka dira ditiro tse dingwe tse di sa amaneng le bosole. Ka October 2013, Basupi ba le bantsi ba ile ba gololwa kwa dikgolegelong tsa kwa Armenia mme ba le mmalwa ba bone ba ile ba tlhopha go sala ka gonne ba tloga ba wetsa nako e ba e atlholetsweng. Fa e sa le ka nako eo, batho ba digakolodi tsa bone di sa ba letleng go tsenela bosole ba newa ditiro tse dingwe.

Tsela e ECHR e ileng ya atlhola kgetsi ya ga Bayatyan le ya ga Khachatryan ka yone, e bontsha gore go tlhopha go sa tsenele bosole ka ntlha segakolodi, ke tshwanelo e mongwe le mongwe a nang le yone le gore puso ya Armenia e tshwanetse go tlotla tshwanelo eo. Le fa go ntse jalo, ECHR ga e a ka ya re ditiro tsa setšhaba di se ka tsa etelelwa pele ke masole.

Bothata jono bo ile jwa rarabololwa fa ECHR e ne e atlhola kgetsi ya ga Adyan le ba bangwe ka October 12, 2017. ECHR e ile ya re go tlhopha go gana go tsenela bosole ke tshwanelo ya mongwe le mongwe, ka jalo, Armenia e ne ya tshwanela ke go letla batho gore ba dire ditiro tse dingwe tse di sa amaneng le bosole go dumalana le melao ya Yuropa. Thulaganyo eno ya go naya batho ditiro tse dingwe e ne e sa tshwanela go etelelwa pele ke masole e bile maikaelelo a yone e se go otlhaya batho. ECHR e ne ya re banna bano ba duelwe ka gonne ba ile ba otlhaelwa go gana go dira thulaganyo eno e e sa tsamaisaneng le melao ya Yuropa.

“Kgotlatshekelo e leba kgang eno jaana: Fa e le gore naga e ile ya dumela go dirisa Molawana 9 wa Tumalano ya Yuropa, e bo e letla batho go dira ditiro tse dingwe tsa setšhaba mme di etelelwa pele ke masole e bile maikaelelo e le go otlhaya batho ba ba sa batleng go tsenela bosole, go tshwana fela le fa ba sa dirisa Molawana ono.”—Adyan and Others v. Armenia, no. 75604/11, § 67, ECHR 2017

Ka January 2018, kwa Armenia, go ne go setse go na le banna ba Basupi ba le 161 ba ba weditseng thulaganyo ya ditiro tsa setšhaba e e sa amaneng le bosole, mme banna ba le 105 ba sa ntse ba le mo go yone. Basupi le balaodi ba ba eteletseng pele ditiro tseno ba itumeletse thulaganyo eno. E thusa batho mo setšhabeng e bile batho ba ba ganang go tsenela bosole ba dumela go e dira. Gape e rarabolotse kgang ya gore Armenia e gataka ditshwanelo tsa batho.

André Carbonneau, mongwe wa babueledi ba Basupi kwa Armenia, o ile a akgolela puso go bo e rarabolotse kgang eno. O ne a re: “Fa re leba tsela e ECHR e ntseng e atlhola dikgetsi tsa Armenia ka teng, re a bona gore go nnile le kgatelopele go simologa ka 2011 ka kgetsi ya ga Bayatyan. Kgetsi ya ga Khachatryan le ya ga Adyan di dirile gore batho ba nne le tshwanelo ya gore fa ba sa batle go tsenela bosole, ba kgone go dira ditiro tse dingwe tsa setšhaba mme di sa etelelwe pele ke masole. Re solofela gore dinaga tse dingwe tse di se nang thulaganyo eno, di tla tsaya malebela mo nageng ya Armenia ka gonne thulaganyo eno e ile ya solegela setšhaba molemo e bile batho ba ba sa batleng go tsenela bosole ba kgona go e dira.”

1. October 12, 2017

   ECHR e dira tshwetso mo kgetsing ya ga Adyan le ba bangwe

2. January 2014

   Thulaganyo ya go dira ditiro tse e seng tsa bosole e baakantswe e bile Basupi ba simolola go e dira

3. November 12, 2013

   Ke lantlha mo dingwageng di feta 20 go sa nne le Mosupi kwa kgolegelong ka ntlha ya go gana go tsenela bosole

4. June 8, 2013

   Armenia e baakanya Molao wa yone wa go dira ditiro tse dingwe tse e seng tsa bosole, mme e simolotse go dirisa molao oo ka October 2013

5. November 27, 2012

   ECHR e dira tshwetso mo kgetsing ya ga Khachatryan le ba bangwe

6. January 10, 2012

   ECHR e sekaseka kgetsi ya ga Bukharatyan le ya ga Tsaturyan e dirisa tshwetso e e e dirileng mo kgetsing ya ga Bayatyan mme e ile ya lemoga gore Armenia e tlodile Molawana 9 ka go isa Basupi kwa kgolegelong

7. July 7, 2011

   Mo kgetsing ya ga Bayatyan, Lekgotla le Legolo la ECHR le bona Armenia molato go bo e tlodile Molawana 9 wa Tumalano ya Yuropa e bile le sireletsa ditshwanelo tsa batho ba digakolodi tsa bone di sa ba letleng go tsenela bosole

8. October 27, 2009

   ECHR e atlhola kgetsi ya ga Bayatyan ka go re Molawana 9 wa Tumalano ya Yuropa ga o sireletse batho ba ba sa batleng go tsenela bosole ka ntlha ya digakolodi tsa bone; Bayatyan o ikuelwa kwa Lekgotleng le Legolo la ECHR

9. 2004

   Armenia e dirisa thulaganyo ya go naya batho ditiro tsa setšhaba mme e dira gore thulaganyo eo e etelelwe pele ke masole

10. 2001

    Armenia e dira maikano a gore e tla dirisa molao o o letlang batho ba ba sa batleng go tsenela bosole ka ntlha ya digakolodi tsa bone gore ba dire ditiro tse dingwe tsa setšhaba tse di sa amaneng le bosole