Diokobatsi—Ke Eng fa Batho ba di Dirisa ka Tsela E e Sa Tshwanelang?

“KE NE ke na le dingwaga di le 13, mme kgaitsadie tsala ya me e kgolo o ne a re laletsa go tla kwa foleteng ya bone maitseboa mangwe. Mongwe le mongwe koo o ne a simolola go goga matekwane. Sa ntlha ke ne ka a gana, mme fa ba sena go nna ba leka go a nnaya gangwe le gape, ke ne la bofelo ka simolola go a goga.” Ke kafa Michael wa mo Afrika Borwa a neng a tlhalosa ka gone gore o simolotse jang go dirisa diokobatsi.

“Ke tswa mo lelapeng le le siameng le le itseng go tshameka mmino wa tlelasiki. Ke ne ke tshameka mo setlhopheng sa okesetera, mme mongwe wa batshameki o ne a rata go goga matekwane nako le nako fa re le mo nakong ya go ikhutsa. O ne a fetsa dikgwedi di le mmalwa a leka go dira gore le nna ke a goge. Kgabagare ke ne ka a lekeletsa mme ka simolola go a goga ka metlha.” Ke kafa Darren wa kwa Canada a simolotseng go dirisa diokobatsi ka gone.

Batho ba babedi bano ba ne ba tswelela ba dirisa le tse dingwe gape, tse di jaaka LSD, opium le dilo tse di tlhagafatsang mmele. Fa ba akanya ka se se ba diragaletseng, jaaka batho ba ba neng ba dirisa diokobatsi ka tsela e e sa tshwanelang mo nakong e e fetileng, ba dumela gore kgatelelo ya balekane ke lone lebaka le legolo la go bo ba ile ba simolola go dirisa diokobatsi ka tsela e e sa tshwanelang. Michael o bolela jaana: “Ga ke ise nke ke akanye gore ke tla tsamaya ke dirisa diokobatsi, mme bana bano e ne e le bone fela ditsala tse ke neng ke na le tsone, mme gantsi motho o dira se ba se dirang.”

Boitlosobodutu

Kgatelelo ya balekane ke lone lebaka le legolo le le dirang gore batho ba bantsi ba simolole go dirisa diokobatsi, mme gantsi basha ke bone ba ba amiwang thata ke tlhotlheletso e e ntseng jalo. Mo godimo ga moo, fa ba le mo mafelong a boitlosobodutu, ba kopana le batho bao ba batlang go latela sekao sa bone, ba ba nang le tlhotlheletso e kgolo thata mo basheng ba ba batlang go latela sekao sa bone.

Go dirisa diokobatsi ka tsela e e sa tshwanelang go aname mo mafelong a boitlosobodutu. Baopedi ba ba tumileng gantsi ba dirisa diokobatsi tse di kotsi thata nako nngwe mo botshelong fa ba ntse ba dira tiro eno ya bone. Batshameki ba bantsi ba dibaesekopo le bone ba tlwaetse go dirisa diokobatsi.

Batho ba ba tlosang ba bangwe bodutu ba kgona go dira gore diokobatsi di lebege di gogela fela thata mo basha ba sa kgoneng go di tila. Newsweek e ne ya bega jaana ka 1996: “Mebila ya kwa Seattle e nyeuma bana ba ba fudugetseng koo gore ba tle ba dirise seokobatsi sa heroine, fela ka gonne seopedi sa [mmino wa roko] e bong Cobain o ne a se dirisa.”

Go dirisa diokobatsi go galalediwa mo dimakasineng, mo difiliming le mo thelebisheneng. Ka tsela e e tshwanang, badiri ba ba tumileng ba diaparo tsa feshene ba rata thata bommotlelara ba basesane, ba ba mokogo fela jaaka batho ba ba tshwakgogileng.

Ke Eng fa Bangwe ba Tshwakgotswe ke Tsone?

Go na le mabaka a le mmalwa a a dirang gore diokobatsi di dirisiwe ka tsela e e sa tshwanelang. A mangwe a one ke go swabisiwa mo gogolo, go tshwenyega thata mo maikutlong le go tlhoka boikaelelo mo botshelong. Mabaka a mangwe ke mathata a tsa ikonomi, go tlhoka tiro le go tlhoka sekai se se molemo ga batsadi.

Bangwe ba ba nang le mathata a go dirisana le batho ba bangwe ba dirisa diokobatsi gore di ba thuse fa ba le mo maemong a ba nang le batho ba bangwe. Ba dumela gore diokobatsi di ba thusa gore ba itshepe, di dira gore ba nne botlhale le go ratiwa. Ba bangwe ba fitlhela gore go dirisa diokobatsi go motlhofo go na le go rwala boikarabelo jwa go laola matshelo a bone.

Go lapisega ke lebaka le lengwe la go bo basha ba dirisa diokobatsi. Buka e e bidiwang The Romance of Risk—Why Teenagers Do the Things They Do e akgela jaana ka go lapisega ga bana le go sa tlhokomelweng ga bone ke batsadi: “Basimane le basetsana ba fitlhela go se na ope mo gae fa ba tswa sekolong. Ga go gakgamatse go bo ba jewa ke bodutu e bile ba sa batle go nna ba le bosi. Ba etelwa ke ditsala  tsa bone, mme gantsi ba a lapisega le fa ba le mmogo. Ba leba thelebishene lobaka lo loleele le dibidio tsa mmino kgotsa ba hukutsa Internet go bona se se ka ba ntshang bodutu. Go motlhofo gore fa ba le mo boemong jono, ba simolole go goga motsoko, ba dirise diokobatsi le go nwa.”

Michael yo o umakilweng fa godimo, o ne a bua jaana ka go sa tlhokomelweng ga gagwe ke batsadi kwa gae: “Botshelo jwa lelapa la gaetsho e ne e le jo bo itumetseng. Re ne re le lelapa le le ratanang fela thata. Le fa go ntse jalo, batsadi ba me ba ne ba bereka ka bobedi mme go se na ope yo o re tlhokomelang mo nakong ya motshegare. Gape, batsadi ba rona ba ile ba re tlogela re gololesega go feta selekanyo. Re ne re sa otlhaiwe. Batsadi ba me ba ne ba sa itse gore ke ne ke dirisa diokobatsi.”

Batho ba bantsi fa ba setse ba tshwakgotswe ke diokobatsi, ba tswelela pele go di dirisa ka ntlha ya lebaka le le motlhofo fela: Go monate go di dirisa. Michael yo o neng a dirisa diokobatsi letsatsi le letsatsi o ne a bua jaana ka diphelelo tsa tsone: “E ne e kete ke a lora. Di ne di nketsha mo mathateng ape fela a ke neng ke na le one. Ke ne ke se ke ke boifa sepe. Go ne go lebega ke se na mathata ape.”

Dick wa mo Afrika Borwa yo le ene a neng a dirisa diokobatsi ka tsela e e sa tshwanelang mo nakong e e fetileng o ne a tlhalosa tsela e matekwane a neng a mo ama ka yone fa a ne a simolola go a dirisa a le dingwaga di le 13: “Ke ne ke tshega fa go dirwa motlae mongwe le mongwe fela. Ke ne ke kgatlhwa ke sengwe le sengwe.”

Ga go bonale basha ba tshosiwa ke dikotsi tse diokobatsi di nang le tsone. Ba na le boikutlo jwa gore “ga go ka ke ga ntiragalela.” Buka e e bidiwang Talking With Your Teenager e bontsha lebaka la go bo basha ba tlhokomologa ditlhagiso tse di bontshang gore diokobatsi di na le dikotsi mo botsogong jwa bone: “Ba matlhagatlhaga thata mo e leng gore ga ba dumele gore botsogo jwa bone bo tla tsena mo kotsing. Basha ba le bantsi ba dingwaga tsa bolesome ba na le boikutlo jono jwa gore ‘ba ka se diragalelwe ke sepe.’ Basha ba dingwaga tsa bolesome ba tsaya gore malwetse a a jaaka kankere ya makgwafo, go tshwakgolwa ke tagi, go tshwakgolwa ke diokobatsi tse di kotsi ke dilo tse di diragalelang batho ba ba godileng, e seng bone.” Ba le bantsi ga ba lemoge dikotsi, jaaka tse di bakwang ke seokobatsi sa pilisi e e bidiwang ecstasy. Ke seokobatsi mang seno?

Seokobatsi sa Ecstasy le Diphati Tsa Rave

Seokobatsi sa MDMA, se se nang le di-amphetamine, se se bidiwang ecstasy, gantsi se dirisiwa mo diphating tsa bosigo jotlhe tse di bidiwang di-rave. Barekisi ba sone ba dira gore go dumelwe gore go dirisa ecstasy ke tsela e e babalesegileng ya go itumela thata le go nna le maatla a a seng kana ka sepe a go bina bosigo jotlhe. Seokobatsi seno se thusa batho ba ba binang gore ba nne le maatla ka lobaka lo loleele go fitlha kgabagare ba tlelwa ke se mokwadi mongwe a se bitsang “go welwa ke tsitego.” Mosha mongwe o ne a tlhalosa kafa ecstasy e berekang ka gone: “O ikutlwa o thuthafala monate go tswa kwa menwaneng e mogolo ya dinao go fitlha fela kwa tlhogong.”

Go tlhatlhoba boboko jwa batho  ba ba dirisang ecstasy ka metlha go ntshitse bosupi jwa gore ga se gore go se dirisa ga go kotsi jaaka barekisi ba yone ba bolela. Go bonala seokobatsi sa ecstasy se senya methapo ya boboko le go fokotsa serotonin. Go bonala methapo eo e senyegela ruri. Fa nako e ntse e tsamaya, seno se ka felela ka mathata a a tshwanang le go tshwenyega thata mo maikutlong le go lebala. Go na le batho ba ba ileng ba swa ba bolawa ke go dirisa ecstasy. Gape, barekisi ba le bantsi ba diokobatsi ba tswakanya ecstasy le heroine gore ba tshwakgole ba ba e rekang mo go bone.

Di Bonwa Motlhofo go le Kana Kang?

Mo dinageng di le dintsi, tlhwatlhwa ya diokobatsi e wetse kwa tlase ka gonne di bonwa ka bontsi. Lebaka la seno e batla e le ka ntlha ya diphetogo tsa sepolotiki le tsa ikonomi. Go ntse jalo mo Afrika Borwa, mo diphetogo tsa sepolotiki di ileng tsa felela ka gore e gwebisane le dinaga tse dingwe. Diphetogo tseno le go sa dire tiro ka kelotlhoko mo melelwaneng go dirile gore kgwebo ya diokobatsi e gole. E re ka diketekete tsa batho di sa bereke, di itshedisa ka go rekisa diokobatsi tse di sa letlelelwang semolao. Kwa diokobatsi di leng dintsi teng, go a bo go ntse go na le bokebekwa jo bo setlhogo. Go ya ka pego ya lokwalodikgang longwe, bana kwa dikolong tsa mo Gauteng, mo Afrika Borwa—bao bangwe ba bone ba nang le dingwaga di le 13 fela—ba phuruphudiwa ke mapodisi go bona gore a ga ba a tshwara diokobatsi. Dikolo di le mmalwa mo lefelong leno di simolotse go isa baithuti gore ba tlhatlhobelwe diokobatsi.

Matsapa di a Tsere Kae?

Go phepafetse gore go na le mabaka a le mantsi a go bo batho ba dirisa diokobatsi. Mme ano ke matshwao fela a a bontshang gore go na le bothata bongwe jo bogolo jo bo dirang gore batho ba di dirise. Mokwadi e bong Ben Whitaker o ne a umaka se se bakileng bothata jono ka go re: “Go oketsega ga tiriso ya diokobatsi ke sesupo sa tlhagiso sa makoa le bogole jo setšhaba se nang le jone, mo godimo ga go jewa ke bodutu le boitlhobogo: ke ka ntlha yang fa palo e e kwa godimo ya batho ba ba nang le ditalenta le ditshiamelo ba bona go le botoka gore ba dirise diokobatsi go na le go amogela motlha wa rona o ntse ka tsela e o ntseng ka yone?”

Eno ke potso e e molemo tota, e e re lemotshang gore setšhaba sa rona se se ratang dilo tse di bonalang e bile e le se se gagamaletseng katlego gantsi ga se kgone go re naya dilo tse re di tlhokang mo maikutlong le semoyeng. Tota le madumedi a le mantsi ga a kgone go re naya dilo tseo ka gonne a tlhokomologile modi wa mathata a batho.

Re tshwanetse go ribolola modi oo wa bothata le go lebana le jone pele ga fa re ka bona tharabololo e le yosi fela e e nnetseng ruri ya bothata jwa diokobatsi. Re tla tlotla ka seno mo setlhogong se se latelang.

[Setshwantsho mo go tsebe 7]

Ka dinako tse dingwe, batho ba maemo a a kwa godimo ba tlotlomatsa go dirisa diokobatsi

[Ditshwantsho mo go tsebe 7]

Batho ba mmino wa segompieno ba dirisa diokobatsi fela thata

[Ditshwantsho mo go tsebe 8]

Seokobatsi sa “ecstasy” se nna teng thata kwa diphating tsa “rave”

[Metswedi ya Ditshwantsho]

AP Photo/Greg Smith

Gerald Nino/U.S. Customs