KWA tengteng ga sekgwa se se ratiwang ke pula se se gaufi le ekhweitha sa Central African Republic, go na le letlotlo la tlholego le le kileng la bonwa ke batho ba le mmalwa fela. Re ne ra itshokela go kgweetsa diura di le 12 mo ditseleng tse di maswe re ya kwa Dzanga-Ndoki National Park, e leng serapa se se sa kgotlelwang sa diphologolo se se mo sekhutlong sa karolo ya borwa bophirima jwa naga, fa gare ga Cameroon le Repaboliki ya Congo. Boikaelelo jwa rona e ne e le go kopana le Makumba, korila nngwe ya bophirima le lelapa la yone.

Motho yo o neng a re kaela o ne a re bolelela gore re nne re le setlhopha le gore re ele tlhoko ditlou, e re ka re ne re tla tsamaya mo ditseleng tse di di dirisang letsatsi le letsatsi fa di batla dijo. Mme ditlou e ne e se tsone fela diphologolo tse di kotsi tse re neng re ka kopana le tsone. Motho yo o re kaelang o ne a re tlhagisa jaana: “Fa korila e go tshosetsa, o se ka wa tshikinyega mme o lebe fa fatshe. E ka se go gobatse; e tla dira modumo o mogolo fela. O se ka wa e leba mo matlhong. Tota e bile, ke bone go thusa go budulala fela.”

Rona le mokaedi wa rona re ne re eteletswe pele ke motho yo o latelang diphologolo ka motlhala, yo o tswang mo lotsong lwa BaAka, ba go akanngwang gore ke ba setlhopha sa Ba-Pygmy ka ntlha ya tsela e ba lebegang ka yone le go bo ba le bakhutshwane. Motho wa lefelo leo yo o latelang  diphologolo ka motlhala yo o nang le bokgoni o kgona go itse le kwa diphologolo tse di sa bonweng motlhofo di leng gone a latela monkgo le modumo wa tsone o o kwa tlase thata. Re ne ra dikologiwa ke dinotshe tse di selekang tse di ngokwang ke mofufutso. Go ne go le thata go tsamaya ka lobelo lo a neng a tsamaya ka lone fa a ntse a gwanta a tsenelela motlhofo fela mo sekgweng se se kitlanyeng.

Go ise go ye kae motho yono yo o latelang diphologolo ka motlhala o ne a re tsamaisa mo sekgweng se batho ba le mmalwa fela ba Bophirima ba kileng ba tsamaya mo go sone. Mme ka tshoganyetso o ne a ema a bo a tsholetsa matsogo a gagwe a le mo lefelong le le bulegileng gaufi le tsela e re neng re tsamaya ka yone. Gone foo re ne re kgona go bona ditlhatsana tse di gatakilweng le bojang jo bo papaitetsweng jo bana ba dikorila ba neng ba tshamekela mo go jone mmogo le dikala tse di robegileng le tse di jelweng matlhare. Fa re ntse re tsamaya re ne re swegaswega go bona kwa pele.

Morago ga dikilometara tse di ka nnang tharo, motho yo o latelang diphologolo ka motlhala o ne a fokotsa lobelo lo a neng a tsamaya ka lone. Go tila go tshosa dikorila, o ne a dira modumo ka loleme lwa gagwe. Fa gaufi, re ne ra utlwa modumo wa diphologolo le wa go robega ga dikala. Motho yo o re kaelang o ne a re bontsha ka iketlo gore re tle kwa pele. O ne a re bontsha gore re sisibale ka go baya monwana mo molomong. O ne a re bolelela gore re obe mangole mme a supa mo ditlhareng. Mo e ka nnang dimetara di le robedi kwa pele, re ne ra mmona—e ne e le Makumba!

Sekgwa se se neng se le modumo jaanong se ne se sisibetse mo go neng go utlwala go itaya ga dipelo tsa rona fela. Gone ke boammaaruri gore re ne re ipotsa gore, A Makumba o ne a tla re tlhasela? Makumba o ne a retolosetsa sefatlhego sa gagwe se se magwata mo go rona a sa re tseele tlhogong a bo a edimola. Re ne ra wela dibete!

Le fa leina Makumba le raya “Bofefo” mo puong ya Se-Aka, ka nako ya fa re ne re na le Makumba, o ne a lebega a itumelela go ja dijo tsa mo mosong a iketlile. Fa gaufi, dikorila tse pedi tse dinnye di ne di kampana e bile di tsikitlana. Korila ya dikgwedi tse di lesome e e matlho makima e e bidiwang Sopo e ne e tshameka gaufi le mmaayone e leng Mopambi, yo o neng a ntse a e gogela kwa go ene ka bonolo nako le nako fa e mo katoga ka gonne e rata go bona se se diragalang. Lelapa lotlhe la dikorila le ne le kgetla matlhare mo dikaleng kgotsa di kalapa di le setlhopha, di nna di re gadima mme di bo di sa tlhole di re kgatlhegela go tswa foo di bo di tswelela di tshameka.

Morago ga ura nako ya rona e ne e fedile. Makumba le ene o ne a lapisitswe ke rona mme o ile a kgorotla gangwe fela a bo a itsholetsa ka matsogo a gagwe a magolo mme a bo a tsena mo sekgweng. Mo metsotswaneng e se kae lelapa lotlhe le ne le seyo. Le fa re ile ra fetsa nako e nnye thata le diphologolo tseno tse dintlentle, re tla nna re gopola maitemogelo ao ka dingwaga tse dintsintsi tse di tlang.