“Lefelo le Lentlentle mo Galalea Yotlhe”

DIKILOMETARA di le 6,5 kwa bokonebophirima jwa Nasaretha, e leng motse o Jesu a goletseng kwa go one, go ne go na le motse o o iseng o tsamaye o umakiwe mo Diefangeleng. Le fa go ntse jalo, o ne wa bidiwa “lefelo le lentlentle mo Galalea yotlhe” ke rahisitori yo o itsegeng wa lekgolo la ntlha la dingwaga wa Mojuda, e bong Flavius Josephus. E ne e le motse wa Sepphoris. Ke eng se re se itseng ka motse ono?

Morago ga loso lwa ga Herode yo Mogolo, mo e ka nnang ka 1 B.C.E., baagi ba kwa Sepphoris ba ne ba tsuologela Roma, mme motse wa bone wa senngwa. Morwa Herode, e bong Antipase o ne a rua Galalea le Peraea boswa mme a tlhopha matlotla a Sepphoris gore e nne motsemogolo wa gagwe o mosha. Motse ono o ne wa agiwa sesha ka mokgwa wa go aga wa Segerika le wa Seroma, mme bontsi jwa banni ba teng e ne e le Bajuda. Go ya ka Porofesa Richard A. Batey, motse oo o ne wa nna “lefelo la konokono la tsamaiso ya puso e e neng e laola Galalea le Perea,” go fitlha Antipase a aga Tiberia mo e ka nnang ka 21 C.E. go emisetsa Sepphoris jaaka motsemogolo. Eno ke nako e Jesu a neng a nna gaufi le motse ono.

Porofesa James Strange, yo o kileng a ribolola marope kwa Sepphoris, o dumela gore motse oo o kile wa bo o na le mabolokelo, polokelo ya matlotlo, bobolokelo jwa dibetsa, dibanka, dikago tsa batho botlhe, le dimmaraka tse go neng go rekisiwa letsopa, galase, dilo tsa tshipi, dibenyane le dijo tse di farologaneng kwa go tsone. Go ne go na le baotlhi le barekisi ba diaparo le mabenkele a go neng go ka rekwa diroto, fanitšhara, dinkgisamonate le dilo tsa mofuta oo kwa go one. Go akanyediwa gore ka nako eo, batho ba ba neng ba nna teng ba ne ba le magareng ga 8 000 le 12 000.

A Jesu o kile a etela toropo eno e e tlhanaselang, e e neng e le bokgakala jwa ura fela fa motho a tsamaya ka dinao go tswa kwa Nasaretha? Diefangele ga di re neye karabo. Le fa go ntse jalo, The Anchor Bible Dictionary ya re, “tsela nngwe e e neng e ka dirisiwa go tswa kwa Nasaretha go ya kwa Kana e e kwa Galalea e ne e ralala Sepphoris.” (Johane 2:1; 4:46) Thota ya Sepphoris e a bonala fa motho a le kwa Nasaretha, e bogodimo jwa dimetara di le 120 fa godimo ga mokgatšha. Bangwe ba dumela gore fa Jesu a ne a dira setshwantsho a re “motse ga o ka ke wa fitlhega fa o tlhomilwe mo godimo ga thaba,” o ka tswa a ne a akantse ka motse ono.—Mathaio 5:14.

Fa Jerusalema e sena go senngwa ka 70 C.E., Sepphoris e ne ya nna motse wa konokono wa Bajuda kwa Galalea mme moragonyana ya nna lefelo le kgotlakgolo ya Bajuda ya Sanehederine e neng e kopanela kwa go lone. Ka lobaka lo lo rileng, motse oo o ne o atlegile e le lefelo le Bajuda ba neng ba ya kwa go lone go ya go ithuta.

[Mmapa/Setshwantsho mo go tsebe 32]

(Go bona mokwalo o o feletseng, leba kgatiso)

Lewatle la Galalea

GALALEA

Kana

Tiberia

SEPPHORIS

Nasaretha

PEREA

[Motswedi wa Setshwantsho mo go tsebe 32]

Pottery: Excavated by Wohl Archaeological Museum, Herodian Quarter, Jewish Quarter. Owned by Company for the Reconstruction of the Jewish Quarter in the Old City of Jerusalem, Ltd