Go Ema Le go Wa ga “Dikepe Tsa Tareshishe”

“Dikepe tsa Tareshishe di ne tsa kgabaganya lewatle go ya go go direla kgwebo.” —ESEKIELE 27:25, THE JERUSALEM BIBLE

DIKEPE tsa Tareshishe di ne tsa dira gore Kgosi Solomone e nne mohumi. Batho ba ba neng ba di dira ba ne ba nna le seabe se segolo mo go tokafadiweng ga ditlhaka tsa Segerika le tsa Seroma. Gape ba ne ba aga motse o leina la one e neng e le Byblos, e leng leina le buka e e anamisitsweng thata, Baebele, le tswang mo go lone.

Ke mang yo o neng a aga dikepe tsa Tareshishe le go di tsamaisa? Go tlile jang gore di tewe leina leo? Mme ditiragalo tse di amang batho bano le dikepe tsa bone di bontsha jang gore Baebele e boammaaruri?

Barena ba Mediterranean

Bafonekia ba ne ba aga dikepe tse di neng tsa itsiwe e le dikepe tsa Tareshishe. Bafonekia e ne e setse e le batsamaisadikepe ba ba ditswerere mo e ka nnang dingwaga di le sekete pele ga motlha wa ga Keresete.  Nagagae ya bone e ne e ikadile mo lotshitshing lwa lewatle mme e ka tswa e lekana le Lebanona wa motlha wa gompieno. Ditšhaba tse dingwe di ne di agile mo bokone, botlhaba le borwa jwa naga. Go ela kwa bophirima go ne go ikadile Lewatle la Mediterranean. Bafonekia ba ne ba solofetse go dira madi a le mantsi ka go dira kgwebo le batho ba ba neng ba nna gaufi le Lewatle la Mediterranean.

Ka iketlo batsamaisadikepe ba Bafonekia ba ne ba aga lesomo la dikepe tsa go dira kgwebo. Fa ba nna le dipoelo mme thekenoloji e gatela pele, ba ne ba aga dikepe tse dikgolo tse di neng di kgona go tsamaya sekgala se seleele. Fa Bafonekia ba sena go fitlha kwa Kupero, Sardinia le Ditlhaketlhake Tsa Balearic, ba ne ba iphaphatha ka lotshitshi lwa Afrika Bokone go ela kwa bophirima go fitlha ba goroga kwa Spain. (Bona mmapa.)

Badiri ba dikepe ba Bafonekia ba ne ba aga dikepe tsa boleele jwa dimetara di le 30. Go bonala dikepe tseno di ne di bidiwa “dikepe tsa Tareshishe” ka gonne di ne di kgona go tsamaya sekgala sa dikilometara di le 4 000 go tswa kwa Fonikia go ya kwa borwa jwa Spain, kwa gongwe Tareshishe e neng e le gone. *

Bafonekia ba ka tswa ba ne ba sa batle go laola lefatshe mme ba ne ba ipatlela fela go dira madi. Ba ne ba dira jalo ka go tlhoma mafelo a ba direlang kgwebo kwa go one. Le fa go ntse jalo, jaaka bagwebi ba ne ba nna barena ba Mediterranean.

Ka Kwa ga Mediterranean

E re ka Bafonekia ba ne ba batla poelo, ba ne ba ya kwa Lewatleng la Atlantic. Dikepe tsa bone di ne tsa tswelela di tsamaya gaufi le lotshitshi lo lo kafa borwa jwa Spain go fitlha di tla mo lefelong le le bidiwang Tartessus. Mo e ka nnang ka ngwaga wa 1100 B.C.E., ba ne ba aga motse o ba neng ba o bitsa Gadir. Motse ono, o gone jaanong o bidiwang Cádiz, kwa Spain, o ne wa nna mongwe wa metse e megolo ya Yuropa Bophirima.

Bafonekia ba ne ba rekisa letswai, waene, ditlhapi tse di omisitsweng, mosedara, phaene, dilo tse di dirilweng ka tshipi, digalase, letsela le le kgabisitsweng, leloba le diaparo tsa mmala o o phepole o  o itsegeng thata wa Ture. Ke eng se se tlhwatlhwakgolo se Ba-Spain ba neng ba ka se ba naya?

Borwa jwa Spain e ne ya nna lefelo le le humileng la selefera le dilwana tsa tshipi tse di tlhwatlhwakgolo kwa Mediterranean. Moporofeti Esekiele o ne a bua ka Ture, motsemogolo wa Bafonekia, a re: “O ne wa dira kgwebo kwa Spain mme wa tsaya selefera, tshipi, thini le lloto go duela dilo tsa gago tse dintsi.”—Esekiele 27:12, Today’s English Version.

Bafonekia ba ne ba bona lefelo le le neng le ntsha diminerale tse go bonalang di ne di ka se fele gaufi le noka ya Guadalquivir, e e seng kgakala le Cádiz. Le gompieno diminerale tseno di sa ntse di ntshiwa mo lefelong leno, le jaanong le bidiwang Río Tinto. Meepo eno e ile ya ntsha lentswetshipi ka dingwaga di ka nna dikete di le tharo.

Ka go bo kgwebo ya Bafonekia le Ba-Spain ya go romela dilwana e ne e setse e gatetse pele, Bafonekia ba ne ba laola kgwebo ya selefera ya Ba-Spain. Seno se ne sa dira gore selefera e ntsi e tlisiwe kwa Fonekia le kwa Iseraele e e neng e le gaufi. Kgosi Solomone wa Iseraele o ne a simolola kgwebo le Kgosi ya Fonekia, e bong Hirame. Ka jalo, mo motlheng wa ga Solomone, selefera e ne e tsewa “e se sepe gotlhelele.”—1 Dikgosi 10:21. *

Le fa Bafonekia e ne e le bagwebi ba ba atlegileng, ba ne ba ka nna setlhogo. Go begwa gore ka dinako tse dingwe ba ne ba tsietsa batho gore ba tsene mo sekepeng ba dira e kete ba tlile go ba bontsha dilo tse ba di rekisang, mme e le fela gore ba ba dire makgoba. Fa nako e ntse e ya, ba ne ba bo ba tsietsa Baiseraele, ba pele ba neng ba dira kgwebo le bone ba bo ba ba rekisa gore e nne makgoba. Seo se ne sa dira gore baporofeti ba Bahebera ba bolelele pele ka go senngwa ga motse wa Bafonekia wa Ture. Kgabagare boporofeti jono bo ne jwa diragadiwa ke Alexander yo Mogolo ka 332 B.C.E. (Joele 3:6; Amose 1:9, 10) Go senngwa gono go ne ga tshwaya bokhutlo jwa motlha wa Bafonekia.

Boswa Jwa Bafonekia

Jaaka bagwebi botlhe ba ba atlegileng, bagwebi ba Fonekia ba ne ba kwala tumalano ya bone ya kgwebo. Ba ne ba dirisa tlhaka e e neng e tshwana le ya Sehebera sa bogologolo. Ditšhaba tse dingwe di ne tsa bona molemo wa go dirisa tlhaka ya Bafonekia. Ka go fetolwa go se kae, e ne ya nna tlhaka ya Segerika e e neng e dirisiwa thata mo mokwalong wa Baroma, e leng nngwe ya ditlhaka tse di dirisiwang thata gompieno.

Mo godimo ga moo, motse wa botlhokwa wa Bafonekia e leng Byblos o ne wa nna one o o anamisang papyrus, e leng pampiri e e neng e dirisiwa pele ga e re e dirisang gompieno. Go dirisiwa ga papyrus go ne ga dira gore dibuka di tlhabololwe. Tota e bile, lefoko la Seesemane la buka e e anamisiwang mo lefatsheng lotlhe, e leng Baebele, le tserwe mo leineng Byblos. Eleruri pego ya hisitori ya Bafonekia le dikepe tsa bone e tlhomamisa gore Baebele e boammaaruri.

[Dintlha tse di kwa tlase]

[Mmapa mo go tsebe 27]

(Go bona mokwalo o o feletseng, leba kgatiso)

DITSELA TSA KGWEBO TSA BAFONIKIA

SPAIN

TARTESSUS

Noka ya Guadalquivir

Gadir

Corsica

Ditlhaketlhake Tsa Balearic

Sardinia

Sicily

Kereta

Kupero

Byblos

Ture

LEWATLE LA MEDITERRANEAN

Esione-gebere

Lewatle le Lehibidu

AFRIKA

[Setshwantsho mo go tsebe 27]

Ledi le le bontshang sekepe sa Bafonekia, mo lekgolong la boraro go ya go la bonè la dingwa-ga B.C.E.

[Setshwantsho mo go tsebe 27]

Marope a motse wa Bafonekia, kwa Cádiz, Spain

[Motswedi wa Setshwantsho mo go tsebe 26]

Museo Naval, Madrid

[Metswedi ya Ditshwantsho mo go tsebe 27]

Coin: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; remains: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España