Skip to content

TOKONI KI HE FĀMILÍ | ʻOHAKE ʻA E FĀNAÚ

Maluʻi Hoʻo kiʻi Tamá mei he ʻAta Fakalieliá

Maluʻi Hoʻo kiʻi Tamá mei he ʻAta Fakalieliá

 “Neongo naʻá ma ʻilo ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e ʻata fakalieliá, ka naʻe ʻikai ke ma ʻiloʻi ʻe faingofua ki homa ʻofefiné ke ne sio ai.”​—Nicole.

ʻI he kupu ko ení

 Meʻa ʻoku totonu ke ke ʻiloʻí

 ʻE lava nai ke sio ʻa e fānaú ʻi he ʻata fakalieliá ʻi heʻenau kei taʻu īkí. ʻOku fakahaaʻi ʻi ha savea ʻoku fakaʻavalisi ko e taʻumotuʻa ʻo e fānaú ʻi heʻenau ʻuluaki sio ʻi he ʻata fakalieliá ko e taʻu 11.

 ʻE lava ke mamata nai ʻa e fānaú ʻi he ʻata fakalieliá naʻa mo e ʻikai ke nau fekumi ki aí. Ko e fakatātaá, ʻe ʻasi hake nai ʻa e ʻata fakalieliá ʻi he lolotonga haʻanau fekumi ʻi ha taumuʻa lelei pē ʻi he ʻInitanetí pe ko hono ngāueʻaki ʻa e mītia fakasōsialé. Ko e ngaahi tuʻuaki ʻo e ʻata fakalieliá ʻe ʻasi fakafokifā nai ia lolotonga ʻenau vaʻinga ʻi he ngaahi keimi vitiō ʻi he ʻInitanetí. ʻOku maʻu ʻa e ʻata fakalieliá ʻi he ngaahi faʻunga kehekehe, ka ko e anga-mahení ko e ngaahi tā mo e vitiō. Kae kehe, ʻoku faingofua foki hono maʻu ʻe ha taha ʻa e ʻū tohi fakalieliá mo e ngaahi hiki-leʻó ʻi he ʻInitanetí.

 ʻOku totonu ki he ngaahi mātuʻá ke nau tokanga koeʻuhí ʻe lava nai ke ʻoange ʻe ha taha ki he fānaú ʻa e ʻata fakalieliá ʻo fakafou ʻi he feʻaveʻaki pōpoaki he telefoní. ʻI ha ako ʻe taha naʻe fakahoko mo ha toʻutupu ʻe toko 900 tupu, ko e meimei pēseti ʻe 90 ʻo e tamaiki fefiné pea ofi ki he pēseti ʻe 50 ʻo e tamaiki tangatá naʻa nau maʻu fakaʻaho ʻa e ngaahi tā mo e vitiō taʻetaau mei honau ngaahi kaungāakó.

 Ko e ʻata fakalielia ʻoku manakoa tahá ʻoku faʻa anga-fakamālohi. Ko e ʻata fakalielia manakoa tahá pea faingofua hono maʻú ʻoku faʻa hā ai ʻa e anga-fakamālohi ki he kakai fefiné.

 Fakatupu maumau ʻa e ʻata fakalieliá ki he fānaú. Naʻe fakahaaʻi ʻi ha fekumi ko e fānau naʻa nau sio ʻi he ʻata fakalieliá ʻoku ngalingali te nau hokosia eni:

  •   kovi ʻa e akó

  •   hoko ʻo loto-moʻua, loto-mafasia pea ongoʻi taʻeʻaonga

  •   tōʻongaʻaki hono fakamālohiʻi pe tenge ʻa e niʻihi kehé ki he fehokotaki fakasinó

 Ko e meʻa mahuʻinga tahá: ʻOku tuʻu laveangofua ʻa e fānaú ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ʻata fakalieliá pea ko e ngaahi mātuʻá ʻa e faʻahinga totonu ke nau maluʻi kinautolú.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko e ngaahi lea ko eni ʻoku ou fekau atu kiate koe he ʻaho ní kuo pau ke ʻi ho lotó ia, pea kuo pau ke ke faʻa akonakiʻaki ia ki ho ngaahi fohá pea leaʻaki ia ʻi hoʻo tangutu ʻi ho falé pea ʻi hoʻo lue ʻi he halá pea ʻi hoʻo tokoto hifó pea ʻi hoʻo tuʻu haké.”​—Teutalōnome 6:6, 7.

 Founga ke maluʻi ai hoʻo kiʻi tamá mei he ʻata fakalieliá

 Akoʻi ʻa koe tonu. Hoko ʻo ʻiloʻilo ki he taimi mo e feituʻu ʻoku ngalingali te ne mamata ai ʻi he ʻata fakalieliá. Ko e fakatātaá, ʻokú ne lava ʻo hū pē ʻiate ia ki he ʻInitanetí lolotonga ʻa e taimi mālōlō e akó?

ʻE fakaeʻa atu nai ʻa e ʻata fakalieliá ki hoʻo kiʻi tamá ʻi he ngaahi faʻunga kehekehe

 Feinga ke ʻiloʻi ʻa e polokalama ʻi heʻene a telefoní ke ke fakangatangata ʻaki ʻa e ngaahi fakamatala te ne maʻú pea hoko ʻo alāanga mo e ngaahi polokalama ʻokú ne ngāueʻakí mo e keimi ʻoku vaʻinga aí. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi polokalama feʻaveʻaki pōpoaki ʻe niʻihi ʻoku nau fakaʻatā ʻa e ngaahi ʻata fakalieliá, ʻīmisí pe ko ha vitiō ke ʻasi hake ʻi ha kiʻi taimi nounou. Pea ko e keimi vitiō lahi ʻi he ʻInitanetí ʻoku nau fakaʻatā ʻa e kau vaʻingá ke nau mamata ʻi he ʻata fakalieliá pea aʻu ki hono fakahoko ʻa e ngaahi tōʻonga fakafehokotaki fakasinó ʻi he keimí.

 “Ko ʻeku lea eni mei he hokosia tonu: Kapau ʻoku ʻi ai ha telefoni hoʻo kiʻi tamá, ko koe mātuʻa ʻoku totonu ke ke ʻiloʻi ʻa e anga hono ngāueʻaki iá, mo e ngaahi polokalama te ne maluʻi iá pea siofi ʻa e meʻa ʻokú ne fai ʻi he telefoní.”​—David.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko e loto ʻo e tokotaha mahinó ʻokú ne maʻu ʻa e ʻiló.”​—Palōveepi 18:15.

 Fai ʻa e meʻa kotoa te ke lavá ke maluʻi hoʻo kiʻi tamá mei he ʻata fakalieliá. Feinga ke fakasiʻisiʻi ʻa e palopalemá. Ko e fakatātaá: Seti ʻa e telefoni hoʻo kiʻi tamá mo e ngaahi meʻangāue fakaʻilekitulōnika ʻi homou ʻapí ke ne poloka ʻa e ngaahi ʻata taʻetāú. Ngāueʻaki ʻa e polokalama ʻokú ne fakangatangata ʻa e ʻasi ʻa e ngaahi ʻata taʻetāú. Pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fika fakapulipuli ʻoku ngāueʻaki ʻe hoʻo kiʻi tamá.

 “ʻOku tokoni hono ngāueʻaki ʻa e polokalama fakangatangatá ʻi heʻemau meʻangāue fakaʻilekitulōniká, ʻoku fakangatangata ai ʻa e ngaahi polokalama ke sio ai ʻa homa fohá ʻi he TV, pea ʻiloʻi ʻa e PIN ki heʻene telefoní”​—Maurizio.

 “Naʻe ʻikai te u fakaʻatā ʻema fānau tangatá ke nau sio vitiō ʻi honau lokí kae tāpuni ʻa e matapaá. ʻI he taimi ke mohé, naʻe ʻikai ngofua ke nau ʻalu mo ʻenau meʻangāue fakaʻilekitulōniká ki honau lokí.”​—Gianluca.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko e tokotaha fakapotopotó ʻokú ne sio ki he fakatuʻutāmakí peá ne toi.”​—Palōveepi 22:3.

 Teuʻi hoʻo kiʻi tamá. “Ko e mātuʻa ʻe niʻihi ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei he talanoa mo ʻenau fanaú ʻo fekauʻaki mo e ʻata fakalieliá, ʻoku nau pehē heʻikai ke fetaulaki ʻenau fānaú mo e palopalema ko iá,” ko e fakahaaʻi ia ʻe ha faʻē ko Flavia. Ko e mātuʻa ʻe niʻihi te nau hohaʻa nai, ʻKapau te u talanoa ki heʻeku kiʻi tamá ʻo fekauʻaki mo e ʻata fakalieliá, te ne fekumi ki ai.’ Ko e fakakaukau ko ení ʻoku taʻetotonu ia. Ko e ngaahi mātuʻa fakapotopotó ʻoku nau akoʻi ʻenau fānaú fekauʻaki mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ʻata fakalieliá ki muʻa ke fakahaaʻi ange ia ʻe ha taha. ʻE lava fēfē ke ke fai ení?

 Akoʻi ʻa e fānau īkí ki he meʻa ʻoku totonu ke nau faí kapau ʻe ʻasi ha ʻata taʻetaau. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke nau kuikui pe tāmateʻi ʻenau meʻangāue fakaʻilekitulōniká. Pea fakalototoʻaʻi kinautolu ke talanoa atu kiate koe ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻa nau sio mo fanongo ki aí. b

 “Naʻá ma talanoa ki homa fohá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ʻata fakalieliá mei heʻene kei siʻí. ʻI heʻene taʻu 11 nai, naʻe kamata ke ʻasi hake ʻa e ngaahi tuʻuaki ʻo e ʻata fakalieliá lolotonga ʻene keimi ʻi heʻene telefoní. Naʻe haʻu fakataha ʻa e ngaahi ʻatá mo ha fakaafe ke ʻoange hano ngaahi laʻitā. Pea koeʻuhí naʻa mau ʻosi talanoa ki he meʻa ke ne faí, naʻá ne haʻu ʻo tala mai ʻa e meʻa naʻe hokó.”​—Maurizio.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Akoʻi ha tamasiʻi ʻi he hala ʻoku totonu ke ne ʻalu aí; naʻa mo e taimi te ne tupu hake ai ʻo motuʻá ʻe ʻikai te ne mavahe mei ai.”​—Palōveepi 22:6, fakamata ʻi lalo.

 Tokoniʻi ʻa e fānau lalahi angé ke nau talitekeʻi ʻa e fakatauele ke lau, fanongo mo sio ʻi he ʻata taʻetāú. Ko e fakatātaá, tokoniʻi hoʻo kiʻi tamá ke ne ʻai ha aleapau ʻa ia ko hono hiki ai ʻa e meʻa te ne faí kapau ʻe ʻasi hake ha ʻata taʻetaau pea mo e ʻuhinga ʻokú ne fai pehē aí. Fakakau foki ki heʻene aleapaú ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e sio ʻi he ʻata fakalieliá, hangē ko ia ko e mole ʻa e tokaʻi-kitá, mole mo e falala ʻa e ongo mātuʻá pea uesia mo hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá. c

 “ʻI he ʻalu ke lalahi ange ʻa e fānaú, tokoniʻi kinautolu ke nau talitekeʻi ʻa e fakatauele ke sio ʻi he ʻata fakalieliá ʻaki ʻa e fakakaukau ki he ngaahi nunuʻa kovi te nau maʻu ʻi ha vahaʻa taimi loloa.”​—Lauretta.

 “Kapau ʻe mahinoʻi lelei ʻe heʻetau fānaú ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e ʻata fakalieliá mo e anga e ongoʻi ʻa Sihova fekauʻaki mo iá, ʻe maluʻi lelei ange ai kinautolu.”​—David.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko e potó ko ha maluʻanga.”​—Tangata Malanga 7:12.

 Fetalanoaʻaki maʻu pē. ʻOku faingataʻa ke tui ki ai, ka ko e fānaú ʻoku nau saiʻia ke talanoa ki heʻenau mātuʻá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ʻīsiu ki he fakafehokotaki fakasinó, ʻo kau ai ʻa e ʻata fakalieliá. “Ko e pōpoaki mahino [mei he fānaú] ko e talanoa tokamuʻa, pea fetalanoaʻaki maʻu pē,” ko e lau ia ʻa Dame Rachel de Souza, ko e Komisiona ki he fānau ʻi ʻIngilaní. “ʻOku loto ʻa e fānaú ke talanoa ki he ngaahi meʻá ni ʻo fakatatau ki honau taʻumotuʻá. ʻI he lalahi ange ʻa e fānaú, ʻoku nau fiemaʻu ke lāulea ki he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e kaveingá ni.”

 “ʻI heʻeku tupu haké, naʻe ʻi ai e ngaahi kaveinga naʻe ʻikai talanoa ki ai ʻeku ongo mātuʻá. Naʻá ku fakaʻamu ke mau talanoa tauʻatāina lahi ange ki ai. ʻI he taimí ni ʻoku ou hoko ko ha faʻē, ʻoku ou fai hoku lelei tahá ke talanoa maʻu pē mo ʻeku fānaú ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó pea ʻi ha founga fakafiemālie.”​—Flavia.

 ʻI he sio hoʻo kiʻi tamá ʻi he ʻata fakalieliá

 Hanganaki nonga. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi naʻe sio, lau, mo fanongo hoʻo kiʻi tamá ʻi he ʻata fakalieliá, feinga ke mapuleʻi ʻa e anga hoʻo fakafeangai ki aí. Te ne ongoʻi loto-mamahi, ʻohovale pe halaia nai ʻi he meʻa naʻe hokó. Ko e tali ʻitá te ne ʻai ke ne toe ongoʻi kovi ange pea ʻai ke faingataʻa haʻane toe talanoa atu kiate koe ʻi he kahaʻú.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko ha tangata ʻokú ne maʻu ʻa e ʻiló ʻokú ne mapuleʻi ʻa ʻene leá, pea ko ha tangata ʻiloʻilo te ne anga-mokomoko ai pē.”​— Palōveepi 17:27.

 Kumi ki he ngaahi moʻoniʻi meʻá. ʻI he ʻikai fakavave ke fai ha fakamulitukú, ʻeke ha ngaahi fehuʻi ke ʻiloʻi ʻa e tupuʻanga naʻe sio ai hoʻo kiʻi tamá he ʻata fakalieliá. Ko e fakatātaá, naʻe ʻoange ia ʻe ha taha pe naʻá ne maʻu pē ʻe ia tonu? Ko e toki tuʻo taha pē eni ʻene hokó, pe naʻá ne sio ʻi he ʻata fakalieliá ki muʻa? ʻOku ʻi ai ha polokalama ʻi heʻene meʻangāue fakaʻilekitulōniká ʻokú ne sivi ʻo poloka ʻa e ʻata taʻetāú? Kapau ko ia, naʻá ne feinga nai ʻi ha founga kehe ke sio ʻi he ʻata fakalieliá? Manatuʻi, ko hoʻo taumuʻá ke fakalototoʻaʻi hoʻo kiʻi tamá ke ne fakahaaʻi tauʻatāina atu ia​—ka ʻoku ʻikai ko hono fakaʻeke ia.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Ko e ngaahi fakakaukau ʻi he loto ʻo ha tangata ʻoku hangē ia ha ngaahi vai lolotó, ka ko e tangata ʻiloʻiló ʻokú ne fusi hake ia.”​— Palōveepi 20:5.

 Fai ha meʻa. Ko e fakatātaá, kapau naʻá ne mamata aí ko haʻane ʻasi fakatuʻupakē, te ke fiemaʻu nai ke feʻunuʻaki ʻa e polokalama fakangatangatá ʻi heʻene meʻangāue fakaʻilekitulōniká.

 Kapau naʻá ke ʻilo naʻá ne fekumi ki he ʻata fakalieliá, ʻoatu kiate ia ha akonaki anga-ʻofa kae hangatonu. Tokoniʻi ia ke fakaivimālohiʻi ʻene holi ke talitekeʻi ʻa e ʻata fakalieliá ʻaki hoʻo fakaʻuhinga mo ia ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu hangē ko e Siope 31:1, Saame 97:10 mo e Saame 101:3. d Pea fakahaaʻi ange te ke vakaiʻi ia ʻi he uike taki taha ke sio ki heʻene fakalakalaká pea sio pe ʻoku ʻi ai ha meʻa te ke tokoni ai.

 Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “ʻOua ʻe fakaʻitaʻi hoʻomou fānaú, kae hokohoko atu hono ʻohake kinautolú ʻi he akonaki mo e enginaki ʻa Sihová.”​—ʻEfesō 6:4.

a Neongo ʻoku tau lave ki he kiʻi tamá ko ha tangata, ka ko e fakamatala ʻi he kupu ko ení ʻoku fakatou ngāueʻaki pē ia ki he kakai fefine pe kakai tangata.

b Ki ha ngaahi fokotuʻu ki he founga ke fai ai ha fetalanoaʻaki mo hoʻo kiʻi tamá ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó kae fakatatau ki hono taʻumotuʻá, sio ki he kupu “ʻE Lava Fēfē ke Akoʻi ʻe ha Mātuʻá ʻEnau Fānaú Fekauʻaki mo e Fehokotaki Fakasinó?

c Ki ha fokotuʻu lahi ange ki he meʻa ke fakakau ʻi he aleapaú, sio ki he pepa ngāue “How to Reject Pornography.”

d ʻE lava foki ke mo lāulea ki he kupu “Why Reject Pornography?