“Ko e fuofua taimi naʻá ma talanoa ai ki homa ʻofefiné ʻo fekauʻaki mo e ʻolokaholó ko hono taʻu onó ia. Naʻá ma ʻohovale ʻi he lahi ange ʻene ʻiló ʻi he meʻa naʻá ma ʻamanekiná.”​—Alexander.

•  Meʻa ʻoku totonu ke ke ʻiló

•  Meʻa ʻe lava ke ke faí

•  Meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻo fekauʻaki mo e ʻolokaholó

 ʻOku mahuʻinga ke talanoa ki he fānaú ʻo fekauʻaki mo e ʻolokaholó. ʻOua ʻe tatali ke toki aʻu ho kiʻi tamá ki he taʻu hongofulu tupú. “Naʻá ku fakaʻamu naʻá ma lea ki homa fohá ʻo fekauʻaki mo hono ngāuetotonuʻaki ʻa e ʻolokaholó mei heʻene kei siʻí,” ko e lea ia ʻa Khamit, mei Lūsia. “Naʻá ku ako ʻa e mahuʻinga ʻo e meʻá ni ʻi he founga faingataʻá. Naʻá ku toki ʻilo ko hoku fohá naʻá ne inu ʻi hono taʻu 13.”

 Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke tokangá?

•   ʻE lava ke tākiekina ʻe he ngaahi kaungāakó, tuʻuakí, mo e TV ʻa e vakai ʻa hoʻo kiʻi tamá ki he ʻolokaholó.

•   Fakatatau ki he Senitā ki he Taʻofi mo e Maluʻi mei he Mahakí, ko e pēseti ʻe 11 ʻo e kau inu ʻolokaholo ʻi ʻAmeliká ko e fānau ʻoku teʻeki ke nau taʻu fakalao ki he inu kava mālohí.

 Tā neʻineʻi ke poupouʻi ʻe he kau ʻōfisa moʻuí ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau akoʻi ʻenau fānaú mei heʻenau kei siʻí ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e ʻolokaholó. ʻE lava fēfē ke nau fai eni?

 Tomuʻa fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ʻa hoʻo kiʻi tamá. Ko e fānau īkí ʻoku nau fieʻilo ka ʻoku toe ʻamo ange ʻa e fieʻilo ʻa e fānau lalahí. Ko ia ai, ʻoku totonu ke ke mateuteu lelei ke tali ʻa e ngaahi fehuʻí. Ko e fakatātaá:

•   Kapau ʻoku fieʻilo ho kiʻi tamá pe ʻoku ifo fēfē ʻa e ʻolokaholó, ʻe lava ke ke tala ange ko e uainé ʻoku ifo ʻo hangē ha fuaʻiʻakau mahí pea ko e piá ʻoku ifo kona.

•   Kapau ʻoku loto ho kiʻi tamá ke ne ʻahiʻahiʻi ʻa e ʻolokaholó, ʻe lava ke ke tala ange ko e ʻolokaholó ʻoku fuʻu mālohi ia ki he sino ʻo e fānaú. Fakamatalaʻi hono olá: Ko e ʻolokaholó ʻe lava ke ne ʻai ha tokotaha ke ne ongoʻi nonga, ka ʻi hono inu ʻo fuʻu lahí ʻe lava ke ne ʻai ha tokotaha ke ninimo, fai ha tōʻonga fakavalevale pea leaʻaki mo fai ha ngaahi meʻa ʻe fakaʻiseʻisa ai ʻamui.​—Palōveepi 23:29-​35.

 Akoʻi koe. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e tokotaha fakapotopotó ʻokú ne ngāue ʻi he ʻilo.” (Palōveepi 13:16) Feinga ke mahinoʻi ʻa e ngaahi uesia ʻo e inu ʻolokaholó pea ʻiloʻi ʻa e ngaahi lao mo e ngaahi fakangatangata fakalao ʻi ho fonuá. Te ke mateuteu leva ai ke tokoniʻi hoʻo kiʻi tamá.

 Tamuʻomuʻa ke talanoa ki he kaveingá. “Ko hono ngāueʻaki ʻo e ʻolokaholó ʻe lava ke fakatupu puputuʻu ki he fānau īkí,” ko e lau ia ʻa Mark, ko ha tamai ʻi Pilitānia. “Naʻá ku ʻeke ki hoku foha taʻu valú pe ʻokú ne fakakaukau pe ʻoku tonu pe hala ke inu ʻolokaholo. Naʻá ku ʻai ke fiemālie mo nonga ʻa e ʻātakaí, pea naʻe tokoni ia ke ne fakahaaʻi tauʻatāina mai ʻa e anga ʻene fakakaukaú.”

 ʻE maongo loloto ange kapau te ke toutou talanoa ki he kaveinga ʻo e ʻolokaholó. Fakatatau ki he taʻu hoʻo kiʻi tamá, ʻe lava ke ke fakakau ʻa e ngaahi lēsoni kehe ʻi he moʻuí, hangē ko e malu ʻi he fefonongaʻakí mo e ako fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó.

 Fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻangá. Ko e fānaú ʻoku nau hangē ha konga ulapá​—ʻoku nau mimisi ha meʻa pē ʻoku ofi atu kiate kinautolu​—pea ʻoku pehē ʻe ha fekumi ko e ngaahi mātuʻá ʻoku lahi taha ʻenau tākiekina ʻenau fānaú. ʻOku ʻuhinga ení kapau ko hoʻo founga tefito ke fakanonga mo tuku ange ʻa e loto-moʻuá ko e inu ʻolokaholó, ʻe fakakaukau leva hoʻo kiʻi tamá ko e ʻolokaholó ʻa e tali ki he ngaahi loto-mafasia ʻo e moʻuí. Ko ia hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei. Fakapapauʻi ʻokú ke ngāue fakapotopotoʻaki ʻa e ʻolokaholó.