Skip to content

TOKONI KI HE FĀMILÍ | ʻOHAKE ʻA E FĀNAÚ

ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga Ai ʻa e Lautohí ki he Fānaú​—Konga 1: Lautohi pe Sio Vitiō?

ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga Ai ʻa e Lautohí ki he Fānaú​—Konga 1: Lautohi pe Sio Vitiō?

 ʻI he taimi mālōlō ʻa hoʻo fānaú, ko e hā ʻoku nau saiʻia ke faí: sio vitiō pe lautohi? Ko fē ʻoku ngalingali te nau filí: ko ha telefoni pe ko ha tohi?

 ʻI he laui hongofuluʻi taʻu, kuo fakaleluʻi ʻa e kakaí mei he lautohí koeʻuhi ko e TV mo e ngaahi meʻa ʻoku lava ke nau sio mo fakahoko ʻi he ʻInitanetí. “ʻE faifai atu pē heʻikai ke toe lautohi ʻa e kakaí,” ko e hiki ia ʻe Jane Healy ʻi heʻene tohi Endangered Minds ʻi he 1990.

 ʻI he taimi ko iá, naʻe hā ngali tōtuʻa ʻa e fakamatala ko iá. Kae kehe, ʻi he hili ha ngaahi taʻu mei ai, naʻe fakatokangaʻi ʻe he kau faiako ʻe niʻihi ʻi he ngaahi fonua ʻoku ngāuelahiʻaki ai ʻa e tekinolosiá, ʻoku hōloa ʻaupito ʻa e lautohi ʻa e toʻutupú.

ʻI he kupu ko ení

 Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e lautohí ki he fānaú?

  •   Ueʻi ʻe he lautohí ʻa e malava ke siolotó. Ko e fakatātaá, ʻi hono lau ha talanoa, ko e hā ʻa e ongo ʻoku hā mai mei he leʻo ʻo e tokotahá? ʻOku fēfē honau fōtungá? ʻOku fēfē ʻa e ʻātakaí? ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tokotaha hiki tohí ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ka ko e tokotaha lautohí te ne fakakakato ʻa e toengá.

     “ʻI heʻetau sio ʻi ha vitiō, ʻoku tau sio ai ki he meʻa ʻoku fakalaulauloto ki ai ha tokotaha kehe,” ko e lau ia ʻa e faʻē ko Laura. “Neongo ʻoku fakafiefia ia, ka ʻoku ʻi ai ha meʻa makehe fekauʻaki mo e lautohí​—ko hoʻo ʻai ha lea ʻa ha tokotaha kehe ke moʻui ʻi hoʻo fakakaukaú.”

  •   Tokoni ʻa e lautohí ke fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga leleí. ʻI he lautohi ʻa e fānaú, ʻoku tupulaki ai ʻenau malava ke fakaʻuhingá pea solova ha ngaahi palopalema. ʻIkai ko ia pē, ke lautohí kuo pau ki he fānaú ke huʻufataha ʻenau tokangá. ʻI hono fai iá, ʻoku nau fakatupulekina ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga hangē ko e kātaki, mapuleʻi-kita mo e kaungāongoʻi.

     Kaungāongoʻi? ʻIo! ʻOku tui ʻa e kau fakatotolo ʻe niʻihi ʻi he taimi ʻoku tokanga mo lau māmālie ai ʻe he fānaú ha talanoa, ʻoku tokoni ia ke nau fakakaukau ki he ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi ʻoku ʻi he talanoá. Ko ia, ʻe tokoni nai eni ki he fānaú ke nau fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi ki he niʻihi kehé.

  •   Lautohí ʻokú ne pouaki ʻa e fakakaukau fakamātoato. Ko e kau lautohi tokangá ʻoku nau lau ʻo fakatatau ki honau tuʻungá​—naʻa mo hono toe lau ʻo ka fiemaʻu​—ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he tokotaha lautohí. ʻI heʻenau fai peheé, ʻoku ngalingali te nau manatuʻi ange ai ʻa e meʻa naʻa nau laú pea maʻu ʻaonga mei ai.​—1 Tīmote 4:15.

     Ko ha tamai ko Joseph ʻokú ne fakamatala: “ʻI hoʻo lautohí ʻoku faingofua ange ai ke ke fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻo e kupú, fakafehokotaki ia ki he meʻa ʻokú ke ʻosi ʻiló pea fakakaukau ki he lēsoni ʻe lava ke ke ako mei aí. Ko e sio ʻi he ʻatá ʻoku ʻikai ke ne fakaʻaiʻai kitautolu ke fakakaukau fakamātoato ki ha meʻa.”

 Ko e meʻa mahuʻinga tahá: Neongo ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi vitioó mo e ngaahi tokoni fakaemamatá, ka ʻe lava ke mole ha meʻa mahuʻinga mei hoʻo fānaú kapau ʻoku ʻikai ke nau vaheʻi ha taimi ke lautohi.

 Founga ke fakaʻaiʻai ai ʻa e lautohí

  •   Kamata tokamuʻa. Ko Chloe, ko ha faʻē ʻo ha ongo tamaiki tangata, ʻokú ne pehē: “Naʻá ma lautohi ki heʻema ongo tamaikí naʻa mo ʻena kei ʻi manavá, pea fai pehē ai pē hili hono fanauʻi mai. ʻOkú ma fiefia he naʻá ma fakahoko tuʻumaʻu ia. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻá na manako ʻi he lautohí pea hoko ko e konga ia ʻena moʻuí.”

     Tefitoʻi moʻoni fakatohitapu: “Talu mei hoʻo kei valevalé mo hoʻo ʻilo ki he ngaahi tohi māʻoniʻoní.”​—2 Tīmote 3:15.

  •   ʻAi ha ʻātakai ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e lautohí. Ko hono ʻai ʻa e ʻū tohí ke faingofua hono maʻú ʻe fakaʻaiʻai leva ai ʻa e fānaú ke nau lautohi. “Kumi ʻa e ʻū tohi ʻe saiʻia ai hoʻo kiʻi tamá pea fokotuʻu ia ki hono veʻe mohengá,” ko e fokotuʻu ia ʻa Tamara, ko ha faʻē ʻo ha fānau ʻe toko fā.

     Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Akoʻi ha tamasiʻi ʻi he hala ʻoku totonu ke ne ʻalu aí; naʻa mo e taimi te ne tupu hake ai ʻo motuʻá ʻe ʻikai te ne mavahe mei ai.”​—Palōveepi 22:6, fakamatala ʻi lalo.

  •   Fakangatangata hono ngāueʻaki ʻa e ʻinitanetí. ʻOku fokotuʻu mai ʻe ha tamai ko Daniel ke vaheʻi ha efiafi ke ʻoua ʻe toe ngāueʻaki ʻe ha taha ha meʻangāue fakaʻilekitulōnika. ʻOkú ne pehē: “Naʻa mo ha pō ʻe taha ʻi he uiké, ʻoku mau maʻu ha efiafi nonga ʻo ʻikai ha sio TV. Te mau vaheʻi ʻa e taimi ko iá ke lautohi fakakātoa ai pe fakafoʻituitui.”

     Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga angé.”​—Filipai 1:10.

  •   Fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻangá. ʻOku pehē ʻe Karina, ko ha faʻē ʻo ha ongo tamaiki fefine: “ʻAi ʻa e talanoá ke hangē ʻoku hoko moʻoní ʻi he founga ʻokú ke lau ai ia ki hoʻo fānaú pea mo e fiefia ʻokú ke maʻu ʻi he taimi ʻokú ke lau ai iá. Kapau ʻokú ke saiʻia ʻi he lautohí, ʻe muimui hoʻo fānaú ki hoʻo faʻifaʻitakiʻangá.”

     Tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu: “Hokohoko atu hoʻo kīvoi ʻi he lautohi ʻi he ʻao ʻo e kakaí.”​—1 Tīmote 4:13.

 ʻOku ʻikai ke saiʻia ʻa e fānau kotoa pē ʻi he lautohí. Kae kehe, ko hoʻo fakalototoʻá ʻa e meʻa tofu pē te ne ueʻi hoʻo fānaú. Ko David, ko ha tamai ki ha ongo tamaiki fefine, naʻá ne fai ha meʻa lahi ange. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ku lau ʻa e tohi naʻe lau ʻe hoku ongo ʻofefiné, naʻe ʻai heni au ke u ʻilo ʻa e meʻa ʻokú na mahuʻingaʻia aí pea ʻiloʻi ʻa e kaveinga ke mau fetalanoaʻaki aí. Naʻa mau maʻu ha kiʻi kulupu lautohi. Naʻe fakafiefia!”