Skip to content

ʻE Kei Tuʻu ʻa e Māmani ko Ení?

ʻE Kei Tuʻu ʻa e Māmani ko Ení?

ʻE Kei Tuʻu ʻa e Māmani ko Ení?

Kuo ʻikai mo ha toe toʻutangata kehe kuo nau fanongoa lahi pehē fau ʻa e talanoa ʻo kau ki he ngataʻanga ʻo e māmaní. ʻOku manavahē ʻa e tokolahi ʻi he pehē ʻe ngata ʻa e māmaní ʻi ha tāmate tokolahi fakaniukilia. ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi ʻe fakaʻauha nai ʻa e māmaní ʻe he ʻuliʻi ʻo e ʻātakaí. ʻOku toe ʻi ai mo e niʻihi ʻoku nau loto-hohaʻa naʻa hanga ʻe he maveuveu fakaʻikonōmiká ʻo fakatupunga ʻa e fepaki ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi falukunga kakai.

ʻE malava ke ngata moʻoni ʻa e māmani ko ení? Kapau ʻe pehē, ko e hā ʻe hokó? Kuo ʻi ai ha māmani ne ʻosi ngata ki muʻa?

Ko Ha Māmani Ne Ngata—Toe Fetongi Ia ʻE Ha Māmani ʻE Taha

ʻIo, naʻe ʻi ai ha māmani naʻe ngata. Fakakaukau atu ki he māmani naʻe hoko ʻo mātuʻaki anga-fulikivanu ʻi he taimi ʻo Noá. ʻOku fakamatala ʻe he Tohitapú: “Naʻe lomaki vai ai ʻa e maama ʻo onoʻaho, ʻo ʻauha.” ʻOku toe pehē ʻe he Tohitapú: “[Ko e ʻOtua] naʻe ʻikai te ne maemaeʻekina ʻa e maama motuʻa, ka ne tauhi pe ha toko fitu, pea valu ʻaki ʻa Noa, ʻa ia naʻa ne malangaʻaki ʻa e maʻoniʻoni, ʻi heʻene ʻomi ʻa e Lōmaki ki he maama ʻo e kau fakaʻotuamate.”—2 Pita 2:5; 3:6.

Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe ʻuhinga ki ai ʻa e ngataʻanga ʻo e māmani ko iá pea mo e meʻa naʻe ʻikai ke ʻuhinga ia ki aí. Naʻe ʻikai ʻuhinga ia ko e ngataʻanga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe hao moʻui atu ʻa Noa mo hono fāmilí ʻi he Lōmaki ʻi māmani lahí. Pea naʻe pehē pē ki he foʻi palānite ko Māmaní pea mo e ngaahi langi fetuʻuʻia fakaʻofoʻofá. Ko e “maama ʻo e kau fakaʻotuamate” naʻe fakaʻauhá, ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa fulikivanú.

Faifai atu pē, ʻi he tupulaki ʻa e hako ʻo Noá, naʻe tupu ai ha toe māmani ʻe taha. Ko e māmani hono ua, pe fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko iá, kuo ʻi ai ʻo aʻu mai ki hotau ʻahó ni. Kuo fonu ʻa hono hisitōliá ʻi he tau, faihia, mo e fakamālohi. Ko e hā ʻe hoko ki he māmani ko ʻení? ʻE kei tuʻu ia?

Ko e Kahaʻu ʻo e Māmani Ko Ení

ʻI he hili ʻa e fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki hono fakaʻauha ʻa e māmani ʻi he taimi ʻo Noá, ʻokú ne toe hoko atu: “Ka ko e ngaahi langi mo e fonua ʻo onopōni kuo tauhi ʻaki ʻa e folofola ʻa ʻEne ʻAfio, ʻo taʻofi ki he afi.” (2 Pita 3:7) Ko hono moʻoní, ʻo hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe he tokotaha-tohi-tohitapu ʻe taha: “ʻOku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani [ʻa ia ʻoku ʻi aí ni he ʻaho ní].”—1 Sione 2:17.

ʻOku ʻikai ko e ʻuhinga ʻa e Tohitapú ia ʻe fakaʻaʻau ke mole atu ʻa e foʻi māmani pe ko e ngaahi langi fetuʻuʻia, ʻo hangē tofu pē naʻe ʻikai ke mole atu ia ʻi he taimi ʻo Noá. (Sāme 104:5) Ka, ʻe fakaʻauha ʻo hangē ʻoku fai ʻaki ha afí ʻa e māmani ko ení, mo hono “ngaahi langi,” pe kau pule fakapuleʻanga ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Sētané, pea mo hono “fonua,” pe falukunga kakai. (Sione 14:30; 2 Kolinitō 4:4) ʻE pau ʻa hono fakaʻauha ʻo e māmani ko ení, pe fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko ení, ʻo hangē tofu pē ko e pau ʻa hono fakaʻauha ʻo e māmani ki muʻa he Lōmakí. Naʻa mo Sīsū Kalaisi naʻá ne lea ʻo kau ki he tuʻunga ʻi he “taimi ʻo Noa” ko e fakatātā ia ʻo e meʻa ʻe hoko ki muʻa pea ngata ʻa e māmani ko ʻení.—Mātiu 24:37-39.

Ko e meʻa mahuʻingá, ʻi he lea ʻa Sīsū ʻo kau ki he taimi ʻo Noá, ko ʻene tali ia ʻa e fehuʻi ʻa ʻene kau ʻapositolo: “Koeha ae fakailoga o hoo haʻu, bea moe gataaga o mamani?” (Mātiu 24:3PM) Naʻe ʻilo ʻe he kau muimui ʻo Sīsuú ʻe ngata ʻa e māmani ko ení. Naʻa nau ilifia ʻi he meʻa ko ení?

ʻI hono kehe ʻaupitó, ʻi hono fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ki muʻa ʻi he ngataʻanga ʻo e māmaní, naʻá ne fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fiefia ‘he ʻoku ofi ai honau fakahaofí.’ (Luke 21:28) ʻIo, ko e fakahaofi meia Sētane mo ʻene fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa fulikivanú ki ha māmani foʻou ʻoku melino!—2 Pita 3:13.

Ka ʻe ngata ʻafē ʻa e māmani ko iá? Ko e hā ʻa e “fakailoga” naʻe ʻomai ʻe Sīsū fekauʻaki mo ʻene “haʻu, bea moe gataaga o mamani”?

‘Ko e Fakaʻilonga’

Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu lea heni ko e “haʻu” ko e pa·rou·siʹa, pea ʻoku ʻuhinga ia ko e “ʻi ai,” ko e ʻi ai tonu. Ko ia, ʻi heʻetau mamata ki he “fakailoga,” ʻe ʻikai ʻuhinga ia kuo vavé ni ke haʻu ʻa Kalaisi ka kuó ne ʻosi foki mai pea kuó ne ʻi ai. ʻE ʻuhinga iá kuó ne ʻosi kamata ke pule taʻe hā mai ko ha tuʻi fakahēvani pea ʻe vavé ni ke ne fakangata ʻa hono ngaahi filí.—⁠Fakahā 12:7-12; Sāme 110:1, 2.

Naʻe ʻikai ke ʻomai ʻe Sīsū ha meʻa pē ʻe taha ko e “fakailoga.” Naʻá ne fakamatala ki he ngaahi meʻa mo e ngaahi tuʻunga lahi ʻe hoko ʻi māmani. ʻE hoko ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa he lolotonga ʻa e taimi naʻe ui ʻe he kau tohi Tohitapú ko e “gaahi aho fakamui.” (2 Tīmote 3:1-5PM; 2 Pita 3:3, 4) Fakakaukau atu ki he ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻe kikiteʻi ʻe Sīsū ʻe fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa e “gaahi aho fakamui.”

“ʻE tuʻu ha kakai ki ha kakai, mo ha puleʻanga ki ha puleʻanga.” (Mātiu 24:7) Kuo lalahi ange ʻa e tuʻunga ʻo e tau ʻi onopooní ʻi ha toe taimi ki muʻa. Naʻe pehē ʻe ha faihisitōlia ʻe taha: “Ko e Tau ʻUluaki ʻa Māmaní [naʻe kamata he 1914] ko e ʻuluaki tau ‘fakalūkufuá’ ia.” Ka, naʻe fakaʻauha lahi ange ʻa e tau hono ua ʻa māmaní. Pea ʻoku hokohoko atu ʻa hono maumauʻi ʻo e māmaní ʻe he taú. ʻIo, kuo fakahoko ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú ʻi ha founga fakaofo!

“ʻE ai ha ngāhi honge.” (Mātiu 24:7) ʻI he hili ʻa e Tau I ʻa Māmaní naʻe hoko mai ai ʻa e honge lahi taha nai ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá. Naʻe toe hoko mai ʻa e honge fakalilifu ʻi he hili ʻa e Tau II ʻa Māmaní. Kuo hanga ʻe ha fuʻu fasimanava ʻo uesia ʻo aʻu ki he vahe nima ʻe taha ʻa e kakai ʻo e māmaní, ʻo mate ai ʻa e fānau ʻe toko 14 miliona nai ʻi he taʻu kotoa pē. Ko e moʻoni, kuo hoko ʻa e “ngāhi honge”!

“ʻE ai ʻa e ngaahi fuʻu mofuike.” (Luke 21:11) ʻI hono fakaʻavalisí, ʻoku liunga hongofulu nai ʻa e tokolahi kuo mate he taʻu taki taha he ngaahi mofuike talu mei he 1914 ʻi he ʻavalisi ʻo e kau mate he ngaahi senituli ki muʻa ai. Fakakaukau ange ki ha ngaahi mofuike lalahi pē ʻe niʻihi: 1920, Siaina, toko 200,000 naʻe mate ai; 1923, Siapani, toko 140,000 nai naʻe mate pe pulia ai; 1939, Toake, toko 32,700 naʻe mate ai; 1970, Pelū, toko 66,800 naʻe mate ai; pea 1976, Siaina, toko 240,000 nai (pe, fakatatau ki he ngaahi fakamatala ʻe niʻihi, ko e toko 800,000) naʻe mate ai. ʻOku moʻoni, ko e “ngaahi fuʻu mofuike”!

“ʻI he ngaahi potu kehekehe mo e ngaahi mahaki fakaʻauha.” (Luke 21:11) ʻI hili pē ʻa e Tau I ʻa Māmaní, naʻe mate ʻa e toko 21 miliona nai ʻi he Mahaki Fakaʻauhá. Naʻe pehē ʻe he Science Digest: “ʻI he kotoa ʻo e hisitōliá kuo ʻikai ha tupuʻanga ʻo e maté ʻe tatau mo ia ʻi heʻene hoko vave mo lahi.” Talu mei ai, kuo tāmateʻi ʻa e laui teau miliona ʻe he mahaki mafu, kanisā, ʻEITISI, mo e ngaahi mahaki kehe lahi.

“Ope ʻo e maumau lao.” (Mātiu 24:12) Talu mei he 1914 kuo hoko hotau māmaní ʻo ʻiloa ʻi he faihiá mo e fakamālohí. ʻI he ngaahi feituʻu lahi naʻa mo e lolotonga ʻa e ʻahó ʻoku ʻikai ongoʻi malu ʻe ha taha ʻi he ngaahi hala puleʻangá. ʻI he taimi poʻulí ʻoku nofo ʻa e kakaí ʻi honau ngaahi fale kuo ʻosi lokaʻi mo ʻai ha meʻa ke faingataʻa hano fakaava ʻa e matapā, ʻo nau ilifia ke ʻalu ki tuʻa.

ʻOku ʻi ai mo e ngaahi meʻa kehe lahi naʻe kikiteʻi ʻe hoko he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, pea ko e kotoa ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku lolotonga fakahoko foki ia. ʻOku ʻuhinga ʻení ʻoku ʻofí ni ʻa e ngataʻanga ʻo e māmaní. Ka, ko e meʻa fakafiefiá, ʻe ʻi ai ʻa e kau hao moʻui atu. ʻI he hili ʻa e lave ʻa e Tohitapú ʻo pehē “ʻoku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani,” ʻokú ne talaʻofa mai: “Ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻoku ne nofo maʻu ʻo taʻengata.”—1 Sione 2:17.

Ko ia, ʻoku fiemaʻu ke tau ako ki he finangalo ʻo e ʻOtuá pea fai ki ai. Pea ʻe malava ai ke tau hao moʻui atu mei he ngataʻanga ʻo e māmani ko ení ke maʻu ʻa e fiefia taʻengata ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo e māmani foʻou ʻa e ʻOtuá. ʻOku talaʻofa mai ʻe he Tohitapú ʻo pehē ʻi he taimi ko iá: “Ko e ʻOtua . . . te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei [he] mata [ʻo e kakai]; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia.”—Fakahā 21:3, 4.

Ko e konga Tohi Tapu ʻoku ngāueʻaki hení ʻoku toʻo ia mei he Ko e Tohitapu Katoa (1966), pea ka ʻikai ʻe fakahaaʻi atu. ʻOku fakahaaʻi ʻe he PM ʻa e Koe Tohi Tabu Katoa (1884).

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 6]

Maʻuʻanga ʻo e Ngaahi Tā: Vakapuna: tā ʻa e USAF. Kiʻi tama: tā ʻa e WHO naʻe fai ʻe W. Cutting. Mofuike: Y. Ishiyama, ʻUnivēsiti ʻo Hokkaido, Siapani.