Skip to content

Skip to table of contents

Ko Hono ʻUhinga Kiate Koe ʻa e Lao ʻIa Mōsesé

Ko Hono ʻUhinga Kiate Koe ʻa e Lao ʻIa Mōsesé

Vahe 19

Ko Hono ʻUhinga Kiate Koe ʻa e Lao ʻIa Mōsesé

1. (a) Ko e hā naʻá ne fakahā, ʻo kamata mei he 36 T.S., ʻa hono ala tali kia Sihova ʻa e kau Senitaile taʻekamú ke hoko ko ha kau Kalisitiane? (e) Ka ko e hā ʻa e meʻa naʻe tui mālohi ki ai ʻa e niʻihi ʻo e muʻaki kau Kalisitiané?

 NAʻE fai ha fekīhiaki mālohi ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e ʻaposi-tolo ko Paulá pe kuo pau ke muimui ʻa e kau Kalisitiane Senitailé ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e Lao ʻia Mōsesé. ʻOku moʻoni naʻe hifo ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi he 36 T.S. ki he kau Senitaile taʻekamú. Ka naʻe tui mālohi ʻa e niʻihi ʻo e kau Kalisitiane ʻa ia naʻa nau tupu hake ko e kakai Siú ʻo pehē ʻoku totonu ke kamu mo akoʻi ʻa e kau ākonga Senitailé ki he Lao ʻia Mōsesé. Ka naʻe pau kiate kinautolu ke nau tauhi ʻa e Lao ko iá, pe ko ha konga pē nai ʻo ia? ʻOku fakafuofua ki he 49 T.S. naʻe ʻave ai ʻa e fehuʻí ni ki he kulupu pulé ʻi Selusalema.​—Ng. 10:44-48; 15:1, 2, 5.

2. Ko e hā ʻoku tau mahuʻingaʻia ai ʻi he meʻá ni?

2 ʻOku tau mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ikuʻanga ʻo e meʻá ni. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku ʻikai ngata pē koeʻuhi ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku tau fetaulaki ai mo e kakai ʻa ia ʻoku nau fakakikihi mai ʻo pehē kuo pau ke muimui ʻa e kau Kalisitiané ki he ngaahi fiemaʻu ʻe niʻihi ʻa e Laó, ʻo hangē ko e tauhi Sāpaté, ka koeʻuhi ʻoku toe pehē foki ʻe he Tohitapú “ko e meʻa ki he Lao, ʻoku maʻoniʻoni pe ia, pea maʻoniʻoni mo totonu mo lelei ʻa e fekau na.” (Loma 7:12) Neongo ʻoku lave ki ai ko e Lao ʻia Mōsese koeʻuhi ko Mōsese naʻe hoko ko e fakalaloa ʻo e fuakava ko e Laó, ka naʻe tupu tonu ʻa e Ngaahi Lao ia ko iá meia Sihova ko e ʻOtuá.​—ʻEki. 24:3, 8.

Ko e Hā Ai ʻa e Lao?

3. Ko e hā naʻe ʻoange ai ki ʻIsileli ʻa e Laó?

3 Ko e anga ʻo ʻetau vakai ʻi he ʻahó ni ki he Laó ʻoku felāveʻi vāofi ia mo e mahino kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga naʻe ʻoange ai ʻe Sihova ʻa e Ngaahi Laó ki ʻIsilelí. ʻOku fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo pehē: “Naʻe tānaki ia [ki he fuakava kia ʻĒpalahame] ke ʻai ke hā mahino ʻa e ngaahi angahalá, kaeʻoua kuo aʻu mai ʻa e hako ʻa ia naʻe fai ki ai ʻa e talaʻofá . . . Ko ia ai, kuo hoko ʻa e Laó ko ʻetau faiako ʻo taki kia Kalaisi, koeʻuhi ke lau kitautolu ʻoku tau māʻoniʻoni ʻo makatuʻunga ʻi he tui.” (Kal. 3:19, 24NW) Naʻe anga-fēfē ʻa hono fai ʻo e meʻá ni ʻe he Laó?

4. (a) ʻI he founga fē naʻe ʻai ai ʻe he Laó “ke hā mahino ʻa e ngaahi angahalá”? (e) ʻI he founga fē naʻá ne toe taki ai ʻa e kau angatonú kia Kalaisí?

4 ʻI hono fokotuʻu ʻe he Laó ha sīpinga haohaoa ʻoku kau ki ai ʻa e ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo e moʻuí, naʻá ne fakahāhā ai ko e kau Siú ko e kau angahala. Naʻe hoko ʻo hā mahino, neongo ha ngaahi taumuʻa lelei mo ha ngaahi feinga tōtōivi, naʻe ʻikai pē malava ke nau aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e Laó. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e kau Siú ʻo fakahā pē ko ha konga kinautolu ʻo e fāmili taʻehaohaoa ʻo e tangatá, naʻe fakaeʻa ʻe he Laó ko e kakai kotoa ʻo e māmaní, kau ai ʻa kitautolu taautaha, ko e kau angahala, ʻo taau ke tautea ʻe he ʻOtuá. (Loma 3:19, 20) Ko ia naʻá ne fakamamafaʻi ʻa hono fiemaʻu ha tokotaha-faifakahaofi maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá, pea naʻá ne taki atu ʻa e kau angatonú ki he Tokotaha-Faifakahaofi ko iá ko Sīsū Kalaisi. ʻI he founga fē? Naʻá ne fakahaaʻi ʻa Sīsū ko e tokotaha pē ia naʻá ne tauhi kakato ʻa e Laó, ʻa ia ko ia tokotaha pē ʻa e tangata ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá naʻe ʻikai haʻane angahala. Naʻe fakangatangata pē ʻa e ʻaonga ʻo e ngaahi feilaulau fanga manu ʻi he malumalu ʻo e Laó, ka ʻi hono tuʻunga ko ha tangata haohaoá, naʻe malava ai ʻe Sīsū ke ne foaki ʻene moʻuí ko ha feilaulau ʻa ia te ne toʻo moʻoni atu ʻa e angahalá pea fakaʻatā ʻa e hala ki he moʻui taʻengatá maʻá e faʻahinga kotoa ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tuí.​—Sione 1:29; 3:16; 1 Pita 1:18, 19.

5. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku hā hení, tali ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku kau ki he palakalafi ko ʻení.

5 ʻI heʻetau fakakaukau atu ki he ngaahi meʻá ni, ko e hā haʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení?

 Naʻe taumuʻa ʻa e Lao ʻia Mōsesé ke fakamoʻuaʻi kotoa ki ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? (Sāme 147:19, 20; ʻEki. 31:12, 13)

 Naʻe fakahā ʻe Sihova ki ʻIsileli ʻe ʻi ai ha taimi ʻe ngata ai ʻa e fuakava ko e Laó? (Sel. 31:31-33; Hep. 8:13)

 Naʻe kei hokohoko atu ʻa e Fekau ʻe Hongofulú, kau ai ʻa hono fiemaʻu ke tauhi ha Sāpate fakauiké, ʻi he hili ʻa hono tāmateʻi ʻa e toenga ʻo e Laó? (Kol. 2:13, 14, 16; 2 Kol.2Ko 3:7-11 [ʻo hangē ko ia ʻoku fakamaʻalaʻala mai ʻia ʻEkisoto 34:28-30]; Loma 7:6, 7)

 Ko e hā ʻa e founga naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ke fakangata ʻa e fuakava ko e Laó? (Kol. 2:13-17; Mt. 5:17, 18; Loma 10:4)

6. Ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi fakakikihi ʻo pehē kuo ʻikai ke tāmateʻi ʻa e Lao ʻia Mōsesé?

6 ʻI he mahino ʻoku maʻu mei hení, ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe he fakakikihi ʻo pehē kuo ʻikai ke tāmateʻi ʻa e Lao ʻia Mōsesé? Ko hono moʻoní, ʻoku fakafisingaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí. Ko e hā ʻoku pehē aí? Koeʻuhi he ʻoku siʻaki ʻe he faʻahinga fakakaukau peheé ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia naʻe fakahoko ʻe Sīsū ʻa e Laó, pea naʻe fakaʻatā ai ʻa e hala ki he ʻOtuá ke ne fakangata ʻa e laó. Naʻe tohi mālohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he faʻahinga naʻa nau taku ko e kau Kalisitiane kinautolu ka naʻe afeʻi kinautolu ʻe he ngaahi fekīhiaki ke poupouʻi ʻa hono tauhi ʻa e Laó, pe ko ha konga ʻo ia, ʻo ne pehē: “Kuo motuhi leva kimoutolu meia Kalaisi, ʻa e faʻahinga na ʻoku nofo ke tonuhia mei he Lao: ʻio, kuo fakaheeʻi kimoutolu meia Kelesi.”​—Kal. 5:4; toe sio foki kia Loma 10:2-4.

7. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke mahino kakato ki he faʻahinga ʻoku nau fakakikihi ke kei hokohoko atu ʻa hono tauhi ʻa e niʻihi ʻo e Laó? (e) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ngaahi ngāue faka-Kalisitiané, pea ko e hā ʻa e fekauʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni ki heʻetau maʻu ʻa e meʻaʻofa ko e moʻui taʻengatá?

7 Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau kei fakakikihi ke hokohoko atu ʻa hono tauhi ʻa e niʻihi ʻo e Laó ʻoku ʻikai ke mahino kakato kiate kinautolu ko hoto tuʻunga māʻoniʻoni ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻoku ʻikai fakatuʻunga ia ʻi heʻete ngaahi ngāue ki he Laó, ka ʻi heʻete tui ki he mahuʻinga ʻo e feilaulau ʻa Sīsuú. (Kal. 3:11, 12) ʻOku nau fakakaukau ʻo pehē kuo pau ke fakamoʻoniʻi ʻe ha taha ʻa ʻene māʻoniʻoni ʻaʻaná ʻi he ngaahi ngāue ki he Laó​—ko e meʻa ia ʻoku taʻe malava ke fai ʻe he faʻahinga angahala ʻo e tangatá. ʻOku moʻoni, ʻoku mahuʻinga ke fai ʻa e ngaahi ngāué ʻi he talangofua ki he ngaahi fekau ko ia ʻa e ʻOtuá mo Kalaisi ʻa ia ʻoku kaungatonu ki he kau Kalisitiané. (Sēm. 2:15-17; Mt. 28:19, 20) Ko e founga ia ʻoku fakahāhā ai ʻa ʻetau ʻofá mo ʻetau tuí, pea ka ʻikai ia ʻe hā leva ʻoku mate ʻa ʻetau tuí. Ka ʻoku ʻikai malava ke tau maʻu ʻo fou ʻi he ngāue ʻa e fakamoʻuí ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo ʻetau ngāué. Heʻikai malava ha fakamoʻui mei he angahalá mo e maté ka ne taʻeʻoua ʻa e feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí. Ko ia ko e moʻui taʻengatá ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá ʻo fakafou mai ʻia Sīsū Kalaisi, ko ha fakahāhā ia ʻo e ʻofa maʻataʻatā mātuʻaki lahi ka ʻoku ʻikai ko ha totongi ia ki haʻatau ngaahi ngāue.​—ʻEf. 2:8, 9; Loma 3:23, 24; 6:23.

8. Ko e hā naʻe fili ki ai ʻa e kulupu pule ʻo e ʻuluaki senitulí ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻe fakakikihiʻi ʻo kau ki hono ngāueʻaki ʻa e Lao ʻia Mōsesé ki he kau Kalisitiane Senitailé?

8 ʻI hono fakahā ki he kulupu pule ʻi Selusalemá ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e meʻa naʻe fakakikihiʻi ʻo fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻo e Lao ʻia Mōsesé ki he kau Kalisitiane Senitailé, naʻe fai ʻenau filí ʻo fehoanaki mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa ko ʻení. Naʻa nau lāuʻilo naʻe ʻikai fiemaʻu ʻe Sihova ke fai ʻe he kau tui Senitailé ha ngaahi ngāue ʻi he talangofua ki he Lao ʻia Mōsesé ki muʻa peá ne huaʻi hifo kiate kinautolu ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Naʻe fakahokohoko mai ʻi he fili naʻe fai ʻe he kulupu pule ko iá ʻa e “ngaahi meʻa . . . pau” ko e ngaahi fakataputapui ʻa ia naʻe fehoanaki mo e Lao ko iá, ka naʻe fakatuʻunga ʻa e ngaahi fakataputapuí ni ia ʻi he fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki he ngaahi meʻa naʻe ki muʻa ia ʻi he Laó. Ko ia naʻe ʻikai ke fakakavengaʻi ʻa e kau Kalisitiane Senitailé ʻaki ha fatongia ke muimui ki he Lao ʻia Mōsesé pe ko ha konga ʻo ia, ka ko hono toe fakapapauʻi ʻo e ngaahi tuʻunga naʻe ngāueʻaki ia ki muʻa ʻia Mōsese.​—Ng. 15:28, 29; fehoanaki mo Sēnesi 9:3, 4; 34:2-7; 35:2-5.

9. (a) ʻOku kei fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e kau Siú ke nau talangofua ki he Lao ʻia Mōsesé? (e) Ko e hā ʻa e tokonaki makehe naʻe fai maʻanautolu ʻi he founga naʻe pekia ai ʻa Kalaisí?

9 ʻI he hili ʻa e Penitekosi ʻo e 33 T.S. naʻe ʻikai ke kei fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e kau Siú tonu ke nau muimui ki he Ngaahi Lao ʻia Mōsesé. Pea ko e kau Siu ko ia naʻa nau tuí naʻa nau ʻilo ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga makehe ke nau fiefia ai ʻi he meʻá ni. Ko e hā hono ʻuhingá? Neongo ko e toe kau angahala ʻa e kau Senitailé pea ko ia ʻoku nau mate ai, ka ko e kau Siú pē naʻe fakamalaʻia ʻe he ʻOtuá koeʻuhi ko ʻenau hoko ko e kau maumauʻi ʻo e fuakava ko e Laó. Ka koeʻuhi ko e founga naʻe pekia ai ʻa Kalaisí, ʻa ia ko hono tutuki ʻi he ʻakaú ʻo hangē ha tokotaha-faihia kuo fakamalaʻiaʻi, naʻá ne fetongi ai ʻa e kau Siu ko ia te nau tui kiate iá pea naʻá ne tokonaki mai ai ʻa hono tuku ange ʻo kinautolu mei he tautea ʻoku fakahoko tupu mei heʻenau talangataʻa ki he Laó. (Kal. 3:10-13) Ko ia naʻá ne tokonaki ai maʻanautolu ʻa honau fakamolemoleʻi ʻa ia heʻikai malava ke nau teitei maʻu ʻi he Lao ʻia Mōsesé.​—Ng. 13:38, 39.

10. ʻI he founga fē naʻe hoko ai ʻa hono toʻo atu ʻo e Laó ko ha meʻa ia ke fakafāʻūtahaʻi ai ʻa hono fai ʻo e lotú?

10 Ko hono moʻoní, naʻe ʻaaʻi ʻe he Laó ʻa e kau Siú mei he kau Senitailé. Naʻe hilifaki ki he kau Siú ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ia naʻe ʻikai ke kaunga ki he kau Senitailé, pea naʻe taʻofi ʻa e kau Senitaile taʻekamú mei haʻanau kau kakato fakataha mo e kau Siú ʻi heʻenau lotú. (Fehoanaki mo ʻEkisoto 12:48; Ngāue 10:28.) Ka ʻi hono fakahoko kakato ʻa e taumuʻa ʻo e Laó pea mo hono toʻo atu iá, naʻe malava leva ki he kau Siú mo e kau Senitaile taʻekamú ke nau fāʻūtaha ʻo fou ʻia Kalaisi ʻi he lotu ki he ʻOtua moʻoni pē taha.​—ʻEf. 2:11-18.

ʻOku ʻAonga Kiate Kitautolu ʻa e ʻIlo ʻo Kau ki he Laó

11. ʻI he founga fē ʻoku tokoni ai kiate kitautolu ʻa e ʻilo ʻo kau ki he Laó ke tau maʻu ʻa e mahino ki he ngaahi akonaki ʻa Kalaisí?

11 Neongo ʻoku ʻikai te tau ʻi he malumalu ʻo e Laó ʻi he ʻahó ni, ʻoku ʻaonga lahi kiate kitautolu taki taha ʻa e ʻilo ʻo fekauʻaki mo iá. ʻI he founga fē? Manatuʻi, naʻe ʻaloʻi ʻa Sīsū ʻe ha faʻē Siu pea naʻá ne hoko ai ʻo ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻia Mōsesé. Ko e ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻá ne fai ʻoku malava ke mahino kakato ia ʻo makatuʻunga pē ʻi he ʻilo ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e Lao ko iá. (Kal. 4:4; sio kia Luke 22:7, 8.) ʻIkai ngata aí ka naʻá ne fai ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú ʻi he lotolotonga ʻo e kakai naʻe ʻi he malumalu ʻo e Lao ko iá. Ko ia naʻe faʻa fakatuʻunga ʻa ʻene ngaahi akonakí ʻi he ngaahi tuʻunga naʻe felāveʻi mo e Laó.​—Fehoanaki mo Mātiu 5:23, 24.

12. (a) Ko e hā ʻa e fekauʻaki naʻe fakahā mai ʻe Sīsū ʻoku ʻi he vahaʻa ʻo ʻene moʻuí pea mo e Lao ʻia Mōsesé? (e) ʻI he founga fē naʻe fakahā ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e mahuʻinga ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo ʻo kau ki he Laó? (f) Ko e hā ʻa e ola ʻoku malava ke tau maʻu mei heʻetau makupusi ʻa e ʻuhinga fakalaumālie ʻo e ngaahi fiemaʻu ʻa e Laó?

12 ʻI he hili ʻa e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻá ne fakamanatuʻi ki heʻene kau ākongá ʻo pehē naʻe fakahoko ʻe heʻene moʻui ko ha tangatá ʻa e ngaahi meʻa ko ia naʻe tohi ʻo kau kiate ia ʻi he Laó, ʻi he ngaahi tohi Palōfitá pea ʻi he ngaahi Sāmé. (Luke 24:44) ʻIkai ngata ai, naʻe lave ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he ngaahi tafaʻaki ʻo fekauʻaki mo e fuakava ko e Laó ko ha “fakatātā mo e ʻata ʻo e ngaahi meʻa fakalangi” pea naʻá ne pehē ʻoku “maʻu ʻe he Lao ʻa e ʻata pe ʻo e ngaahi lelei ka hoko.” (Hep. 8:4, 5; 10:1) ʻOku fakakau mai ʻi he Lao ʻia Mōsesé ʻa e ngaahi fakaikiiki fakaofo ʻa ia ʻoku fakahoko ʻi he tuʻunga-taulaʻeiki ʻo Sīsū Kalaisí pea ʻi he feilaulau ʻaki ʻene moʻui fakaetangatá. ʻOku malava ʻe heʻetau makupusi ʻa e ngaahi meʻá ni ke ne fakakoloaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi tokonaki pehe ní kiate kitautolu. ʻOku kau ki he ngaahi sīpinga fakaekikité ni ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻoku tuhu ki he fokotuʻutuʻu ke lotu kia Sihova ʻi he founga ʻokú ne hōifua ki aí he ʻahó ni ʻi hono temipale fakalaumālie lahi. ʻI he tupulaki ʻo ʻetau mahino ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni, ʻe toe tupulaki ai foki ʻetau houngaʻia ki he fakatahaʻanga pani ʻe he laumālié pea pehē ki hono ngafa ʻi he malumalu ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he fekauʻaki mo ʻetau lotu ʻoku faí.

13. Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ke tau fakalaulauloto ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni lelei naʻe fakahā ʻi he Laó?

13 Ko e Lao ʻia Mōsesé ko e konga ia ʻo e Tohitapu naʻe fakamānavaʻi ʻe he ʻOtuá, ʻa ia ko hono kotoá ʻoku “ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu.” (2 Tīm. 3:16) ʻI heʻetau fekumi atu mo fakalaulauloto ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni tuʻuloa ʻa ia ʻoku fakatuʻunga mei ai ʻa e Laó ʻoku malava ke tokoni ia ki hono langa hake ʻiate kitautolu ha holi fakamātoato ke fai ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá. Kapau te tau maʻu ʻa e mahino ki he ʻuhinga moʻoni naʻe taumuʻa ki ai ʻa e Laó pea fakahāhā ia ʻi heʻetau moʻuí, ko ha ʻaonga lahi ē ʻoku malava ke hoko!

14. (a) ʻI he founga fē naʻe fakahāhaaʻi ʻe Sīsū ʻa e mahuʻinga ʻo hono makupusi ʻa e ʻuhinga moʻoni naʻe taumuʻa ki ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e Laó? (e) Fakahanga ʻa e tokangá ki he niʻihi ʻo e toe ngaahi tefitoʻi moʻoni lelei ʻoku fakahā mai ʻe he Laó, ʻo hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi he peesi 152. (f) ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he houngaʻia ki he ngaahi meʻá ni ke lahi ange ai ʻetau fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá?

14 Naʻe fakahāhaaʻi lelei ʻeni ʻe Sīsū ʻi heʻene Malanga ʻi he Moʻungá. ʻI he lea ki he kakai naʻa nau ʻi he malumalu ʻo e Laó ʻi he taimi ko iá, naʻá ne fakahāhā ʻo pehē, ʻi he ʻikai ke ngata pē ʻi he fakaʻehiʻehi mei he fakapoó, naʻe pau ke nau taʻaki fuʻu atu ha faʻahinga hehema pē ke tauhi ʻa e ʻitá pea ke fakaʻehiʻehi mei he ngāueʻaki honau ʻeleló ke fakamāʻulaloʻi ai honau ngaahi tokouá. Ke ʻoua ʻe ngata pē ʻi heʻenau ongoʻi fiemālie koeʻuhi naʻe ʻikai ʻaupito ke nau fai ha tonó, ʻe ʻikai totonu naʻa mo e sio pē ki ha fefine ʻo holi kovi ki ai. ʻOku totonu ke tau ngāueʻaki ʻa e ngaahi kupu kotoa ʻo hotau sinó ke fehoanaki mo e ngaahi founga māʻoniʻoni ʻa Sihová, ʻo hangē pē ko ia naʻe totonu ke fai ʻe he faʻahinga ʻi he malumalu ʻo e Laó. (Mt. 5:21, 22, 27-30; sio foki kia Loma 13:8-10) Kapau te tau fai eni, te tau fakahāhā ai ʻoku toe mahino kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e fekau lahi taha ʻi he Laó: “Ke ke ofa kia Jihova ko ho Otua aki ho laumalie kotoa, mo hoo moui kotoa, mo ho loto kotoa.” (Mt. 22:36, 37PM) ʻOku pau ʻe tohoaki kitautolu ʻe he meʻá ni ke tau vāofi ange ai kia Sihova ko e ʻOtuá. Neongo ʻoku ʻikai te tau ʻi he malumalu ʻo e Ngaahi Lao ʻia Mōsesé, ʻoku pau te tau maʻu ʻa e ʻaonga ʻi heʻetau ʻilo kānokano ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku fakatuʻunga ai iá pea mo e ngaahi sīpinga fakaekikite ʻoku ʻi aí.

Fetalanoaʻaki ʻo Fakamanatu

● Ko hono moʻoní ko e hā ʻoku fakafisingaʻi ai ʻa Kalaisi ʻe he faʻahinga ʻoku nau vili ke talangofua ki he Lao ʻia Mōsesé?

● ʻI he founga fē ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻilo ki he Laó ke tau maʻu ʻa e mahino ki he ngafa ʻo Sīsū ʻi he taumuʻa ʻa Sihová?

● Neongo ʻoku ʻikai te tau ʻi he malumalu ʻo e Laó, ko e hā ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku malava ke tau ʻilo mei heʻetau ako ki aí?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Puha ʻi he peesi 152]

Niʻihi ʻo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Tefito ʻi he Lao ʻia Mōsesé

Ngaahi Fatongia ki he ʻOtuá

Lotu pē kia Sihova ʻEki. 20:3; 22:20

Fakaʻapaʻapaʻi hono huafá ʻEki. 20:7; Livitikō 24:16

ʻOfa mo tauhi ia ʻaki ʻa e kotoa ʻo e lotó, Teu. 6:5; 10:12; 30:16

soulú, mo e mālohí

Manavahē ke talangataʻa kiate ia Teu. 5:29; 6:24

Hanga kiate ia ʻi he founga pē Liv. 1:1-5; Nōm. 16:1-50;

ʻokú ne hōifua ki aí Teu. 12:5-14

Foaki kiate ia hoʻo lelei tahá; naʻe haʻu ia meiate ia ʻEki. 23:19; 34:26

Kuo pau ke maʻa fakaesino ʻa e kau lotú ʻEki. 19:10, 11; 30:20

ʻOua ʻe tuku ki tafaʻaki ʻa e ngaahi meʻa toputapú koeʻuhi ʻEki. 20:8-10; 34:21;

ko ha ngaahi taumuʻa fakaemāmani Nōm. 15:32-36

Ngaahi Tōʻonga Fakalotu ʻOku Tapui

Tauhi ʻaitoli ʻEki. 20:4-6; Teu. 7:25

Kaungākau ʻi he ngaahi meʻa fakalotu ʻEki. 23:13; 34:12-15;

Teu. 6:14, 15; 13:1-5

Fakahaʻele faʻahikehe, fai fakalouʻakau, ʻEki. 22:18; Livitikō 20:27;

fakahā monū, vavalo, mēsiki, faimana Teu. 18:10-12

Nofo Mali mo e Moʻui Fakafāmili

Tapui ʻa e tonó ʻEki. 20:14;Livitikō 20:10

ʻOua ʻe mali mo ha taha ʻoku ʻikai te ne tauhi ʻa Sihova Teu. 7:1-4

Tapu ʻa e angahala fakamalaʻia Liv. 18:6-16; 20:11

Fakaʻehiʻehi mei he fehokotaki fakasino taʻefakaenatula Liv. 18:23; 20:13

Tokaʻi ʻa e moʻui ʻa e tama teʻeki fanauʻi ʻEki. 21:22, 23

Fakaʻapaʻapa ki hoʻo ongo mātuʻá ʻEki. 20:12; 21:15, 17;

Teu. 21:18-21

Akoʻi ki hoʻo fānaú ʻa e ngaahi founga ʻa Sihová Teu. 6:4-9; 11:18-21

Ngaahi Fatongia Fekauʻaki mo e Niʻihi Kehé

Ke toputapu ʻa e moʻui ʻa e tangatá ʻEki. 20:13; Nōm. 35:9-34

ʻOfa ki he kaungātangatá; fakaʻehiʻehi mei he anga-fakamolokau Liv. 19:17, 18

Fakaʻatuʻi ʻa e kau taʻumotuʻá Liv. 19:32

Fakahāhā ʻa e tokanga anga-ʻofa ki he faʻahinga ʻoku tuʻutāmaki Liv. 25:35-37;

fakaʻikonōmiká, kau paea, kau uitou Teu. 15:7-11; 24:19-21

ʻOua ʻe ngaohikoviʻi ʻa e kau tulí mo e kuí Liv. 19:14; Teu. 27:18

Ke faitotonu ʻi he ngaahi meʻa fakapisinisí Liv. 19:35, 36; 25:14

Tokaʻi ʻa e ngaahi koloa ʻoku ʻa e niʻihi kehé ʻEki. 20:15; 22:1, 6; Ek 23:4;

Teu. 22:1-3

ʻOua ʻe mānumanu ki he meʻa ʻoku ʻa e niʻihi kehé ʻEki. 20:17

Fakaeʻa ʻa e kau faihala mamafa Liv. 5:1; Teu. 13:6-11

Ke lea moʻoni; ʻoua ʻe fakamoʻoni loi ʻEki. 20:16; 23:1, 2

ʻOua ʻe filifilimānako koeʻuhi ko e tuʻunga ʻEki. 23:3, 6; Livitikō 19:15