Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Tokotaha Naʻe Fakamoʻoni ki Ai ʻa e Kau Palōfita Kotoa

Ko e Tokotaha Naʻe Fakamoʻoni ki Ai ʻa e Kau Palōfita Kotoa

Vahe 4

Ko e Tokotaha Naʻe Fakamoʻoni ki Ai ʻa e Kau Palōfita Kotoa

1. Ko e hā ʻoku fakahā ʻe he ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻo fekauʻaki mo e moʻui ki muʻa ʻa Sīsū pea toki hoko ko e tangatá ʻo kau ki hono vā pea mo Sihová?

 NAʻE pehē ʻe Sīsū ʻi heʻene fakamatala ʻo kau ki hono vā māfana ʻoʻona mo Sihová: “He ʻoku ʻofa ʻa e Tamai ki he ʻAlo, pea ʻoku ne fakahā ki ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pe ʻoku fai ʻe he ʻEne ʻAfio.” (Sione 5:19, 20) Naʻe kamata ʻa e vāofi ʻo e vā ko iá ʻi he taimi ʻo e fakatupu ʻo Sīsuú, ko e laui afeʻi taʻu taʻefaʻalaua ia ki muʻa pea toki ʻaloʻi mai ia ko e tangatá. Ko e ʻAlo-tofu-pē-taha-ne-fakatupu ia ʻo e ʻOtuá, ko ia tokotaha pē naʻe fakatupu ʻe Sihova tokotaha. Ko e meʻa kehe kotoa ʻi hēvani mo māmani naʻe fakatupu ʻo fakafou ʻi he ʻAlo ʻuluaki-fakatupu ʻofaʻanga ko iá. Naʻá ne toe hoko foki ko Folofola pe Tokotaha-Fakahoko-Lea ʻa e ʻOtua, ko e tokotaha ʻa ia naʻe fetuʻutaki fakafou ʻiate ia ʻa e finangalo fakaʻotuá ki he niʻihi kehé. Ko e tokotahá ni, ʻa e ʻAlo ko ia naʻe ʻofa tefito ai ʻa e ʻOtuá, naʻá ne hoko ko e tangata ko Sīsū Kalaisi.​—Kol. 1:15, 16; Sione 1:14; 12:49, 50.

2. Ko e hā hono lahi ʻo e lave ʻa e ngaahi kikite faka-Tohitapú kia Sīsū?

2 Ki muʻa pea ʻaloʻi fakaemana mai ia ko ha tangatá, naʻe lahi ʻaupito ʻa e ngaahi kikite fakamānavaʻi naʻe hiki ʻo fekauʻaki mo ia. Hangē ko ia naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he ʻapositolo ko Pitá kia Koliniusí, “Oku fakamooni kiate ia ae kau balofita kotoabe.” (Ng. 10:43PM) ʻOku fuʻu lahi fau ʻa hono fakahāhā ʻi he Tohitapú ʻa e fatongia ʻo Sīsū ʻi heʻene fekauʻaki mo e lotu moʻoní, naʻe tala ai ʻe ha ʻāngelo ki he ʻapositolo ko Sioné: “Hu ki he ʻOtua pe: he ko e fai fakamoʻoni kia Sisu, ko e laumalie ʻo e palofisai.” (Fkh. 19:10) ʻOku fakahā fakapapauʻi ia ʻe he ngaahi kikite ko iá pea ʻoku fakahanga ai ʻa e tokangá ki he ngaahi tafaʻaki ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo ia ʻa ia ʻoku mātuʻaki fakatupu-tokanga kiate kitautolu he ʻahó ni.

Ko e Meʻa Naʻe Fakahā ʻe he Ngaahi Kikité

3. (a) ʻI he kikite ʻia Sēnesi 3:14, 15, ko hai ʻoku fakatātaaʻi ʻe he “ngata”? Ko e “fefine”? ‘Ko e hako ʻo e ngatá’? (e) Ko e hā ʻe mahuʻingaʻia lahi ai ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ʻi hono ‘laiki ʻo e ngatá ʻi hono ʻulú’?

3 Naʻe fakahā ʻa e ʻuluaki ʻo e ngaahi kikité ni ʻi he hili ʻa e angatuʻu ʻi ʻĪtení. Naʻe hā ia ʻi hono fakahā ʻa e fakamaau ʻa Sihova ki he ngatá. Naʻe folofola ʻa Sihova: “Te u ʻai ke mo fetāufehiʻa ʻaki, ʻa koe mo e fefine, pea ko ho hako mo hono hako; ʻe laiki ʻe ia ho ʻulu, pea te ke laiki ʻe koe ʻa hono muivaʻe.” (Sēn. 3:14, 15) Naʻe ʻuhinga ia ki he hā? Naʻe fakamaʻalaʻala mo fakamatala ke mahino ange ia ʻe he ngaahi kikite kehe ʻi he taimi kotofa ʻa e ʻOtuá. Ko hono olá, ʻoku tau ʻilo ko e tokotaha ko ia naʻe tala ki ai iá, ʻa ē ʻoku fakatātaaʻi ʻe he ngatá, ko Sētane ko e Tēvoló. Ko e “fefine” ko e kautaha fakahēvani ʻofa-mateaki pē ia ʻa Sihová, ʻa ia ʻoku hangē ha uaifi angatonu kiate ia. ‘Ko e hako ʻo e ngata’ ʻoku kau fakatouʻosi ki ai ʻa e kau ʻāngelo mo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku nau fakahāhā ʻa e laumālie ʻo e Tēvoló, ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakafepaki kia Sihova mo ʻene kakaí. Koeʻuhi ko e founga naʻe ngāueʻaki ʻa e ngatá ʻe he Tēvoló ʻi ʻĪtení, naʻe malava ke ʻilo ai mei he kikité ko hono ‘laiki ʻo e ʻulu ʻo e ngatá’ ʻoku ʻuhinga ia ki hono fakaʻauha ʻo e foha angatuʻu ko eni ʻo e ʻOtuá ʻa ia naʻá ne lauʻikovi loi ʻa Sihova peá ne ʻomai mo e mamahi lahi ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ka naʻe kei hoko fuoloa mai ko ha fakalilolilo toputapu ʻa hono ʻilo pe ko hai ʻa e “hako” ʻa ia te ne fai ʻa e laikí.​—Loma 16:25, 26.

4. Naʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e tupuʻanga fakahokohoko ʻo Sīsuú ke ʻilo fakapapauʻi ai ko e Hako ia naʻe talaʻofá?

4 Hili ha taʻu nai ʻe 2,000 ʻo e hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá naʻe tokonaki mai ʻe Sihova ha toe ngaahi fakaikiiki. Naʻá ne fakahā ai ʻe hoko mai ʻa e Hakó ʻi he fāmili ʻo ʻĒpalahamé. (Sēn. 22:15-18) Kaekehe, ko e hohoko ki he Hakó ʻe fakatuʻunga ia mei he fili ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ʻi he tupuʻanga hokohoko fakaekakanó ʻataʻatā pē. Neongo ʻa e ʻofa ʻa ʻĒpalahame ki hono foha ko ʻIsimeʻelí, ʻa ia naʻe fanauʻi ki he fefine kaunanga ko Hekaʻaá, naʻe folofola fakahangatonu ʻa Sihova ʻo pehē: “Ko e fuakava mo au te u fakapapau ia mo Aisake, ʻa ia ʻe faʻeleʻi kiate koe ʻe Sela.” (Sēn. 17:18-21; 21:8-12) Naʻe fakapapauʻi ki mui ʻa e fuakava ko iá, ʻo ʻikai ki he ʻuluaki foha ʻo ʻAisake ko ʻĪsoá, ka kia Sēkope, ʻa ia naʻe tupu mei ai ʻa e matakali ʻe 12 ʻo ʻIsilelí. (Sēn. 28:10-14) ʻI he faai mai ʻa e taimí naʻe fakahā ai ko e Hakó ʻe fanauʻi ʻi he matakali ʻo Siutá, ʻi he fale ʻo Tēvitá.​—Sēn. 49:10; 1 Kal. 17:3, 4, 11-14.

5. Naʻa mo e ʻi he kamataʻanga pē ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní, ko e toe hā ʻa e meʻa naʻá ne ʻai ke hā mahino ko ia ʻa e Mīsaiá?

5 Laka hake he taʻu ʻe 700 ki muʻa, naʻe fakahā ai ʻe he Tohitapú ko Pētelihema ʻa e feituʻu ʻe fanauʻi mai ai ʻa e Hako ko ha tangata, ka naʻe toe fakahā foki ai ko e tokotaha ko iá naʻá ne ʻosi moʻui ia ki muʻa “mei he ngaahi ʻaho ʻo itaniti,” ʻo talu mei he taimi naʻe fakatupu ai ia ʻi hēvaní. (Maika 5:2) Naʻe kikiteʻi ʻo fakafou mai ʻi he palōfita ko Tānielá ʻa e taimi ʻo ʻene hā ʻi he māmaní ko e Tokotaha Pani ʻa Sihova, ko e Mīsaiá. (Tān. 9:24-26) Pea ʻi he taimi naʻe paniʻaki ai ia ʻa e laumālie māʻoniʻoní, naʻe fakapapauʻi ia ʻe ha leʻo mei hēvani. (Mt. 3:16, 17) Ko ia, ʻi he hili ʻa e hoko ʻa Filipe ko ha tokotaha-muimui ʻo Sīsuú, naʻá ne leaʻaki ʻa e tui pau: “Ko e Toko Taha naʻe lea ki ai ʻa Mosese ʻi he Tohi Lao, mo e Kau Palofita, kuo mau ʻilo ia, ʻa Sīsū mei Nasaleti, ko e foha [ohi] ʻo Siosefa.”​—Sione 1:46 (Sione 1:45PM).

6. (a) Hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, ko e hā ʻa e meʻa naʻe kamata ke mahino ki hono kau muimuí? (e) Ko hai ʻoku tefito ki ai ʻa e ‘hako ʻo e fefiné,’ pea ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo ʻene laiki ʻa e ʻulu ʻo e ngatá?

6 ʻI he hili iá, naʻe hoko leva ʻo ʻilo ʻe he kau muimui ʻo Sīsuú ko e ngaahi kikite lahi ʻaupito ʻo fekauʻaki mo iá naʻe fakakau ia ki he ngaahi konga Tohitapu fakamānavaʻí. Hili ʻene pekiá peá ne toetuʻú, ko ia tonu pē naʻá ne “fakaʻuhinga mei he Tohi tapu katoa ʻa e ngaahi meʻa naʻe kau kiate ia.” (Luke 24:27) ʻOku hā mahino leva ʻi he taimí ni ʻoku tefito ʻia Sīsū ʻa e ‘hako ʻo e fefiné,’ ʻa e tokotaha ko ia ʻokú ne laiki ʻa e ʻulu ʻo e “ngata” ʻi he founga ko ia ko hono laiki fakaʻaufuli ʻo Sētane ke ʻoua te ne toe ʻi ai. ʻE fakahoko ʻo fakafou mai ʻia Sīsū ʻa e ngaahi talaʻofa kotoa ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ko ia ʻoku tau fakaʻamu tōtōivi ki aí.​—2 Kol.2Ko 1:20.

7. Tānaki atu ki hono fakapapauʻi mahino ʻa e tokotaha ʻoku lave ki ai ʻi he ngaahi kikité ni, ko e toe hā ʻa e meʻa ʻoku ʻaonga ke tau fakakaukau ki ai?

7 ʻI hoʻo fuofua lau ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kikité ni mahalo naʻá ke ʻeke, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he ʻiunoke ʻItiopeá, “Ko e lea ʻeni ʻa e palofita kia hai?” Ka ʻi hono maʻu pē ʻe he ʻiunoké ʻa e talí naʻe ʻikai te ne tuku pē ʻa e meʻa ko iá. ʻI he hili pē ʻa ʻene fanongo tokanga ki he fakamatala naʻe fai ange ʻe Filipé, naʻe ʻilo leva ʻe he tangatá ni ko e houngaʻia ko ia ki he founga ʻa hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa e kikité ʻoku fiemaʻu ki ai ha ngāue mei heʻene tafaʻaki ʻaʻaná, ʻaki ʻene papitaiso. (Ng. 8:32-38; ʻAi. 53:3-9) ʻOku tau fai ʻa e meʻa tatau? ʻI he taimi ʻe niʻihi ko e founga ia ʻoku fakahā ai ha kikite ʻokú ne ueʻi loloto kitautolu, pe ʻe ueʻi nai hotau lotó ʻe he ngaahi fakakaukau fakamulituku ko ia ʻoku hā ʻi he Tohitapú tonu ʻi hono fakahā ai ʻa hono fakahokó.

8. Ko e ngaahi sīpinga fakaekikite ʻe fā ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻoku lave ki ai hení. Fakakaukau fakalelei ki he ngaahi fehuʻí mo e ngaahi konga Tohitapu ʻoku hā hení ke fakahā ʻa e kaunga kiate kitautolu ʻa e ngaahi kikité ni. Fakakaukau tahataha ki ai.

8 Fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo ʻene hoko pehē mo e ngaahi talaʻofa mo e ngaahi sīpinga fakaekikite ko eni ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Ko e ngaahi fehuʻi ko ení ke ke tali ʻaki ʻa e tokoni ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku lave ki aí.

 (1) ʻOku anga-fēfē ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he fakamatala ʻo fekauʻaki mo e feinga ʻa ʻĒpalahame ke feilaulauʻaki ʻa ʻAisaké ke tau houngaʻia ai ʻi he meʻa naʻe fai ʻe Sihova ʻi hono tokonaki mai ʻa e huhuʻí ʻaki hono ʻAló? (Sione 3:16; Sēn. 22:1-18 [fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakamatalaʻi ʻo ʻAisake ʻi he Sen 22 veesi 2.])

 Ko e hā ʻa e tui pau ʻoku totonu ke tau maʻu mei hení? (Loma 8:32, 38, 39)

 Ka ko e hā ʻoku fiemaʻu mei heʻetau tafaʻakí? (Sēn. 22:18; Sione 3:36)

 (2) ʻI hono ʻiloʻi fakapapau ko Sīsū ko e palōfita hangē ko Mōsesé, ko e hā ʻa e fatongia mamafa ʻoku fakamanatu mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu? (Ng. 3:22, 23; Teu. 18:15-19)

 Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi kuo tala mai ʻe Sīsū kiate kitautolu, pea ko e hā ʻoku faingatonu ai ʻa e ngaahi meʻa ko iá? (Mt. 28:18-20; 19:4-9; 18:3-6)

 (3) ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe fakatātaaʻi ʻe he tuʻunga taulaʻeiki ʻo ʻĒloné, ko e hā ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakamānako ʻo Sīsū ʻi hono tuʻunga ko e taulaʻeiki lahí ʻoku fakahanga ki ai ʻe he Tohitapú ʻa e tokangá? (Hep. 4:15–5:3; 7:26-28)

 Ko ia ʻoku totonu ke fēfē ʻa ʻetau ongoʻi ʻo fekauʻaki mo ʻetau fetuʻutaki ki he ʻOtuá ʻi he lotu ʻo fakafou ʻia Kalaisi ki ha tokoni ke tau ikuʻi hotau ngaahi vaivaiʻangá?

 (4) Koeʻuhi ko e tuʻunga lelei lahi hake ʻo e feilaulau ʻa Sīsū (heʻene fetongi ʻa e ngaahi feilaulau kotoa pē naʻe fai ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻia Mōsesé), ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mātuʻaki tokanga ke tau fakaʻehiʻehi mei haʻatau angaʻaki ʻa hono fai ha faʻahinga meʻa ʻoku tau ʻilo ʻoku taʻefakahōifua ki he ʻOtuá? (Hep. 10:26, 27)

 Kapau ʻoku tau houngaʻia moʻoni ʻi he ʻamanaki ʻo e moʻui ʻa ia ʻoku malava koeʻuhi ko e feilaulau ʻa Sīsuú, ko e hā ʻa e ngaahi meʻa te tau tōtōivi ke faí? (Hep. 10:19-25)

ʻOku Malava Fēfē ke Tau Fakahāhā ʻa ʻEtau Tui kia Kalaisí?

9. Ko e hā ʻoku ʻikai ke ʻi ai ai ha fakamoʻui maʻatautolu tukukehe meia Sīsū Kalaisi?

9 Hili ʻa hono fakahā ki he fakamaau lahi faka-Siu ʻi Selusalemá ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻa e kikité ʻia Sīsuú, naʻe fakaʻosiʻaki mālohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá ʻene leá ʻo pehē: “ʻOku ʻikai ke tuʻu ʻi ha taha kehe ʻa e fakamoʻui; he talaʻehai ʻoku ʻi ai mo ha hingoa kehe ʻi he lalo langi kuo fokotuʻu ʻi he lotolotonga ʻo e kakai, ʻa ia kuo tuʻutuʻuni ke tau moʻui ai.” (Ng. 4:11, 12; Sāme 118:22) Ko e kotoa ʻo e fānau ʻa ʻĀtamá ko e kau angahala, ko ia ko ʻenau maté ko e tautea ia ki he angahalá pea ʻoku ʻikai hano ʻaonga ke malava ke ngāueʻaki ko ha huhuʻi ʻo ha taha kehe. Ka naʻe haohaoa ʻa Sīsū, pea ʻoku ʻi ai ha mahuʻinga fakaefeilaulau ʻi hono tuku atu ʻa ʻene moʻuí. (Sāme 49:6-9; Hep. 2:9) Naʻá ne ʻoatu ki he ʻOtuá ha huhuʻi ʻa ia naʻe fehoanaki-mālie matematē ʻa hono mahuʻingá mo ia naʻe fakamoleki ʻe ʻĀtama mei hono ngaahi hakó. Ko e hā ʻa e ʻaonga kuo tau maʻu mei hení?​—1 Tīm. 2:5, 6.

10. Fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe taha kuo ʻaonga lahi ai kiate kitautolu ʻa e feilaulau ʻa Sīsuú.

10 Kuó ne ʻai ke tau maʻu ha konisēnisi maʻa koeʻuhi ko hono fakamolemoleʻi ʻo e angahalá​—ko e meʻa naʻe taumamaʻo ange ia ʻi he meʻa naʻe maʻu ʻe he kakai ʻIsilelí ʻi heʻenau ngaahi feilaulau ʻaki ʻa e fanga manú ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻia Mōsesé. (Ng. 13:38, 39; Hep. 9:13, 14) Ko hono moʻoní, ʻi hono maʻu ení, ʻoku fiemaʻu ke te ʻiloʻi kita ko e tokotaha-angahala pea ke tau maʻu ʻa e tui moʻoni kia Sīsū Kalaisi. ʻOku tau houngaʻia fakafoʻituitui ki hono fiemaʻu lahi kiate kitautolu ʻa e feilaulau ʻa Kalaisí? “Kabau te tau behe, oku ikai haa tau agahala, oku tau kākāʻi akitautolu, bea oku ikai iate kitautolu ae mooni. Kabau te tau vete e tau gaahi agahala, oku mooni mo agatonu ia ke fakamolemolea e tau gaahi agahala, mo fakamaa akitautolu mei he taemaonioni kotoabe.”​—1 Sione 1:8, 9PM.

11. Ko e hā ko ha meʻa mahuʻinga ai ʻa e fakauku ʻi he vaí ki hano maʻu ha konisēnisi lelei ki he ʻOtuá?

11 Ko hono moʻoní, ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻoku nau pehē ʻoku nau ʻilo ko e kau angahala kinautolu pea ʻoku nau pehē ʻoku nau tui kia Kalaisi, ʻo aʻu ʻo nau kau ki hono talaki atu ki he niʻihi kehé ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú, ka ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e tui kakato kia Sīsuú. ʻI he founga fē? Hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi he Tohitapú, ʻi he taimi naʻe hoko moʻoni ai ʻa e faʻahinga ʻi he ʻuluaki senitulí ko e kau tuí, naʻe anga-fēfē ʻa ʻenau fakahāhā iá? Naʻa nau papitaiso. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻe fekau ʻe Sīsū ke papitaiso ʻa e kau ākonga ko iá. (Mt. 28:19, 20; Ng. 8:12; 18:8) ʻI he ueʻi moʻoni ʻa e loto ʻo ha taha ʻe he tokonaki anga-ʻofa ko ia naʻe fai ʻe Sihova ʻo fakafou mai ʻia Sīsū Kalaisí, heʻikai te ne toe toupīkoi. Te ne fai ʻa e ngaahi liliu kotoa pē ʻoku fiemaʻu ʻi heʻene moʻuí, ʻo fakatapui ia ki he ʻOtuá pea fakahāhā ia ʻaki ʻa e fakauku ʻi he vai. Hangē ko ia ʻoku fakahā ʻe he Tohitapú, ʻi hono fakahāhā ʻa e tuí ʻi he founga ko ení ko e ‘kumi ia ʻe ha konisēnisi ʻataʻatā ki he ʻOtuá.’​—1 Pita 3:21.

12. Kapau ʻoku tau ʻilo kuo tau fai ha angahala, ko e hā ʻoku totonu ke tau fai ʻo kau ki aí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

12 Ko hono moʻoní, naʻa mo e hili iá, ʻe kei hā pē ha ngaahi tōʻonga angahala. Ko e hā leva ʻe hokó? Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “ʻOku ou tohi pehe atu koeʻuhi ke ʻoua te mou momoʻi angahala.” Ko ia ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakamaʻamaʻaʻi ʻetau angahalá, tatau ai pē pe ko e meʻa ʻoku fai, lea, pe fakakaukau. “Pea ka kuo fai ha angahala ʻe ha taha, ʻoku tau maʻu ha taukapo ki he Tamai, ko Sisu Kalaisi ko e faitotonu; pea ko e fakatupuhōifuaʻanga foki ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hia; pea talaʻehai koeʻuhi ko e ngaahi hia ʻatautolu pe, ka koeʻuhi foki ko e ngaahi hia ʻa mamani katoa.” (1 Sione 2:1, 2) ʻOku ʻuhinga ia ʻo pehē, tatau ai pē pe ko e hā ʻoku tau faí, kapau te tau lotu ki he ʻOtuá, ‘Fakamolemoleʻi ʻemau ngaahi angahalá,’ ʻe sai leva? ʻIkai. Ko e kī ki he fakamolemoleʻí ko e fakatomala moʻoni. ʻE toe fiemaʻu nai mo e tokoni mei he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Kuo pau ke tau lāuʻilo ki he hala ʻo e meʻa naʻe faí pea ongoʻi loto-mamahi moʻoni ai ka tau fai ha feinga tōtōivi ke fakaʻehiʻehi mei hano toe fai ʻo e meʻa ko iá. (Ng. 3:19; Sēm. 5:13-16) Kapau te tau fai eni, ʻoku malava ke tau ʻilo pau te tau maʻu ʻa e tokoni ʻa Sīsuú. ʻI hono fakatuʻunga ʻa ʻetau tuí ʻi he mahuʻinga fakaehuhuʻi-angahala ʻa ʻene feilaulaú, ʻoku malava ke toe maʻu mai ai ʻa e hōifua ʻa Sihová, pea ʻoku mātuʻaki mahuʻinga eni ke fakahōifua ai ʻetau lotú.

13. (a) Fakamatalaʻi ʻa e toe founga ʻe taha kuo ʻaonga ai kiate kitautolu ʻa e feilaulau ʻa Sīsuú. (e) Ko e hā ʻoku ʻikai ko haʻatau maʻu ai ʻa e pale ko ení ʻi heʻetau ngāue ki he ʻOtuá? (f) Ka ʻo kapau ʻoku tau maʻu moʻoni ʻa e tuí, ko e hā te tau faí?

13 Kuo toe fakaʻatā ʻe he feilaulau ʻa Sīsuú ʻa e faingamālie kiate kitautolu ki he moʻui taʻengatá​—ʻi hēvani ki ha “fanga sipi toko siʻi,” pea ʻi ha māmani Palataisi ki he laui piliona kehe ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. (Luke 12:32; Fkh. 20:11, 12; 21:3, 4) ʻOku ʻikai ko ha pale eni ia ʻoku maʻu ʻi he ngāue ʻatautolu. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻoku tau fai ʻi he ngāue ʻa Sihová, heʻikai ʻaupito malava ke tau fokotuʻunga ha ngaahi lelei pea moʻua mai ai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ke ne ʻomai ʻa e moʻuí. Ko e moʻui taʻengatá ia “ko e meaʻofa ʻa e ʻOtua . . . tuʻu ʻia Kalaisi Sisu ko hotau ʻEiki.” (Loma 6:23; ʻEf. 2:8-10) Ka neongo ia, kapau ʻoku tau maʻu ʻa e tui ki he meʻaʻofa ko iá mo e houngaʻia ki he founga naʻe ʻai ai ia ke malavá, te tau fakahāhā ia. ʻI he ʻiloʻilo ki hono fakaofo ʻo hono ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa Sīsū ke fakahoko ʻa Hono finangaló pea mo hono mātuʻaki mahuʻinga kiate kitautolu kotoa ke muimui ofi ʻi he topuvaʻe ʻo Sīsuú, te tau ʻai ʻa e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga lahi taha ʻi heʻetau moʻuí. ʻE hā mahino ʻa ʻetau tuí mei heʻetau tala ki he niʻihi kehé ʻaki ʻa e tui pau ʻo kau ki he meʻaʻofa mahuʻinga ko eni ʻa e ʻOtuá.​—Fehoanaki mo Ngāue 20:24.

14. Ko e hā ʻa e ola fakafāʻūtaha ʻoku maʻu mei he tui pehē kia Sīsū Kalaisí?

14 Ko ha ola fakafāʻūtaha lelei lahi ē kuo maʻu ʻe he tui peheé! ʻI he meʻá ni ʻoku fakaofiofi ai kitautolu kia Sihova, ki hono ʻAló pea kiate kinautolu taautaha ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. (1 Sione 3:23, 24) ʻOkú ne ʻai kitautolu ke tau fiefia he kuo foaki anga-ʻofa ʻe Sihova ki hono ʻAló “ae huafa oku maoluga taha be i he higoa kotoabe [tukukehe ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá]: koeuhi ke tuulutui ki he huafa o Jisu ae tui oia kotoabe oku i he lagi mo mamani, moe lalo mamani; bea ke fakaha e he elelo kotoabe koe Eiki a Jisu Kalaisi, ke ogoogolelei ai ae Otua koe Tamai.”​—Fili. 2:9-11PM.

Fetalanoaʻaki ʻo Fakamanatu

● ʻI he hā mai ʻa e Mīsaiá, ko e hā naʻe hā mahino ai pe ko hai iá ki he faʻahinga naʻa nau tui moʻoni ki he Folofola ʻa e ʻOtuá?

● ʻOku totonu ke fēfē ʻa hono ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi sīpinga fakaekikite naʻe fakahoko ʻia Sīsuú, ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he peesi 34?

● Ko e hā ʻa e ngaahi founga kuo ʻosi ʻaonga ai kiate kitautolu ʻa e feilaulau ʻa Sīsuú? ʻOku malava fēfē ke tau fakahā ʻa ʻetau houngaʻia ki ai?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 34]

Ngaahi Sīpinga Fakaekikite ʻo Fekauʻaki mo Sīsū—ʻOku Totonu ke Fēfē ʻEnau Ueʻi Koe?

Ko hono foaki atu ʻe ʻĒpalahame ʻa ʻAisaké

Ko Mōsese ʻi heʻene fakahoko lea maʻá e ʻOtuá

Ko ʻĒlone ʻi hono tuʻunga ko e taulaʻeiki lahí

Ngaahi feilaulau ʻaki ʻa e fanga manú