Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Hā ʻOku Tau Tupu Ai ʻo Motuʻa pea Maté?

Ko e Hā ʻOku Tau Tupu Ai ʻo Motuʻa pea Maté?

Vahe 6

Ko e Hā ʻOku Tau Tupu Ai ʻo Motuʻa pea Maté?

1. Ko e hā kuo ʻikai malava ʻe he kau saienisí ke fakamatalaʻi ʻo fekauʻaki mo e moʻui ʻa e tangatá?

 ʻOKU ʻikai ʻilo ʻe he kau saienisí pe ko e hā ʻoku tupu ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo motuʻa pea maté. ʻOku hangehangē ʻoku totonu ke hokohoko atu pē ʻa e fakafoʻou ʻa hotau ngaahi selá pea ʻoku totonu ai ke tau moʻui taʻengata. Ko e tohi ko e Hyojun Soshikigaku (Faʻunga Fakatupu ʻo e Sinó) ʻokú ne pehē: “Ko ha fuʻu misiteli ia ʻa e anga ʻo e fekauʻaki ʻa e fakaʻau ke motuʻa ʻa e ngaahi selá mo e fakaʻau ke motuʻa mo e mate ʻa ha taha.” ʻOku tui ʻa e kau saienisi tokolahi ʻoku ʻi ai ha fakangatangata “fakanatula, tukufakaholo” ki he moʻuí. ʻOkú ke fakakaukau atu ʻoku nau tonu ai?

2. Ko e hā kuo fai ʻe he niʻihi koeʻuhi ko e ʻikai tolonga ʻa e moʻuí?

2 Kuo fakaʻamu maʻu pē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he moʻui fuoloá pea kuo aʻu ʻo nau feinga leva ai ke aʻusia ʻa e moʻui taʻefaʻamaté. Talu mei he senituli hono fā K.M., mo hono tohoaki ʻa e tokanga ʻa e houʻeiki Siainá ʻe he faʻufaʻu fakamahalo ko ia ʻo e ngaahi faitoʻo kona tapú ke nau ʻai ke malava ʻa e moʻui taʻefaʻamaté. Naʻe ʻi ai ʻa e kau ʻemipola Siaina ʻe niʻihi ki mui naʻa nau ʻahiʻahiʻi ʻa e meʻa ko ia naʻe ui ko e meʻa fakalōloa ʻo e moʻuí​—ngaohi mei he meakuli—​pea naʻa nau mate pē! Takatakai ʻi he foʻi kolopé, ʻoku tui ʻa e kakaí ʻo pehē ko e maté ʻoku ʻikai ko e ngataʻanga ia ʻo ʻenau ʻi ai ní. Ko e kau lotu-Putá, kau Hinituú, kau Mosilemí, mo e faʻahinga kehe kuo nau maʻu kotoa ʻa e ngaahi ʻamanaki ʻāsinisini ʻo kau ki ha moʻui ʻi he hili pē ʻa e maté. ʻI he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, ʻoku sio loto atu ʻa e tokolahi ki ha moʻui fakahēvani mātuʻaki fiefia ʻi he hili ʻa e maté.

3. (a) Ko e hā ʻoku fakaʻamu ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he moʻui ʻitānití? (e) Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻo kau ki he maté ʻoku fiemaʻu ke tali?

3 Ko e ngaahi fakakaukau ki he moʻui fiefia ʻi he hili ʻa e maté ʻoku hā mei ai ʻa e fakaʻamu ki he moʻui ʻitānití. “Kaeʻumaʻa kuo ne ʻai ʻa itaniti ki honau loto,” ko e lau ia ʻa e Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e foʻi fakakaukau ʻo kau ki ʻitānití ʻa ia naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻiate kitautolú. (Koheleti 3:11) Naʻá ne fakatupu ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻá fakataha mo e ʻamanaki te na malava ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní. (Sēnesi 2:​16, 17) Ko ia, ko e hā ʻoku mate ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? Naʻe hoko fēfē mai ʻa e maté ki he māmaní? ʻOku huluhulu mai ʻe he ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá ha maama ki he ongo fehuʻí ni.​—Sāme 119:105.

KO HA FAʻUFAʻU FAKAFUFŪ KĀKĀ

4. Naʻe anga-fēfē hono fakahā fakapapauʻi ʻe Sīsū ʻa e tokotaha faihia kuo tupu mei ai ʻa e mate ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

4 ʻOku feinga ha tokotaha faihia ke fūfuuʻi ʻa e fakamoʻoni ki heʻene halaiá. Ko e meʻa pē ia kuo toe hoko moʻoni ʻi he tokotaha naʻá ne fai ha hia ʻa ia kuo iku ʻo mate ai ʻa e laui piliona. Kuó ne fai kākā ʻa e ngaahi meʻa ke ʻufiʻufi ʻa e mate ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he tuʻunga misiteli. Naʻe fakapapauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e tokotaha faihiá ni ʻi Heʻene tala ki he faʻahinga naʻa nau feinga ke tāmateʻi Iá: “Ko e tamai kuo mou tupu mei ai ko e Tevolo, pea ko e ngaahi manako ʻo hoʻomou tamai ʻoku mou loto ke fai. Ko e toko taha ko ia ko e tamate-tangata mei he kamataʻanga, pea naʻe ʻikai te ne tuʻunga ki he moʻoni, koeʻuhiā ʻoku ʻikai ha moʻoni ʻiate ia.”​—Sione 8:31, 40, 44.

5. (a) Ko e hā ʻa e tupuʻanga ʻo e tokotaha ko ia naʻe hoko ko Sētane ko e Tēvoló? (e) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e ongo foʻi lea ko e “Setane” mo e “Tevolo”?

5 ʻIo, ko e Tēvoló ko ha tokotaha “tamate-tangata” loto-kovi. ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohitapú ko ha tokotaha moʻoni ia, ʻo ʻikai ko ha kovi pē ʻoku ʻi he loto ʻo ha taha. (Mātiu 4:​1-11) Neongo naʻe fakatupu ia ko ha ʻāngelo māʻoniʻoni, “naʻe ʻikai te ne tuʻunga ki he moʻoni.” He feʻungamālie lahi ē ko hono ui ia ko Sētane ko e Tēvoló! (Fakahā 12:9) ʻOku ui ia ko “Setane,” pe “tokotaha talitekeʻi,” koeʻuhi naʻá ne fakafepakiʻi mo talitekeʻi ʻa Sihova. ʻOku toe ui ʻa e tokotaha faihiá ni ko e “Tevolo,” ʻoku ʻuhingá ko e “tokotaha lauʻikovi loi,” he kuó ne fakamatalahalaʻi taʻefakaʻapaʻapa ʻa e ʻOtuá.

6. Ko e hā naʻe angatuʻu ai ʻa Sētane ki he ʻOtuá?

6 Ko e hā naʻá ne ueʻi ʻa Sētane ke angatuʻu ki he ʻOtuá? Ko e mānumanú. Naʻá ne holi mānumanu ki he lotu naʻe maʻu ʻe Sihova mei he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe ʻikai ke siʻaki ʻe he Tēvoló ʻa e holi ke fai ange kiate ia ʻa e faʻahinga lotu peheé, ʻa ia naʻe totonu ke fai pē ki he Tokotaha-Fakatupú. (Fakafehoanaki mo ʻIsikeli 28:​12-19.) Kae kehe, naʻe hanga ʻe he ʻāngelo ko ia naʻe hoko ko Sētané ʻo tauhi ʻa e holi mānumanu ko ʻení ʻo aʻu ʻo hoko ʻo tuʻituʻia peá ne fanauʻi mai ʻa e angahalá.​—Sēmisi 1:​14, 15.

7. (a) Ko e hā ʻokú ne fakatupunga ʻa e mate ʻa e tangatá? (e) Ko e hā ʻa e angahalá?

7 Kuo tau fakapapauʻi ʻa e tokotaha halaiá ʻa ia ko ʻene faihiá ē kuo iku atu ai ki he mate ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ka ko e hā ʻa e tupuʻanga pau ʻo e mate ʻa e tangatá? ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Ko e huhu ʻa e mate ko e angahala.” (1 Kolinitō 15:56) Pea ko e hā ʻa e angahalá? Ke mahino ʻa e foʻi leá ni, tau fakakaukau ange ki he ʻuhinga naʻá ne maʻu ʻi he ngaahi tupuʻi lea ʻo e Tohitapú. Ko e ongo foʻi veape faka-Hepelū mo e faka-Kalisi naʻe faʻa liliu lea “ki he angahala” ʻoku ʻuhingá “ki he tauhala” ʻi he ʻuhinga ko e tauhala mei ha fakaʻilonga pe ko e ʻikai ke aʻu ki ha taumuʻa. Ko e hā ʻa e fakaʻilonga ʻoku tau tauhala mei aí ʻa kitautolu kotoa? Ko e fakaʻilonga ʻo e talangofua haohaoa ki he ʻOtuá. Neongo ia, naʻe hoko fēfē mai ʻa e angahalá ki he māmaní?

FOUNGA NAʻE FAKAHOKO AI ʻA E FAʻUFAʻU FAKAFUFUÚ

8. Naʻe anga-fēfē ʻa e feinga ʻa Sētane ke ne maʻu ʻa e lotu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

8 Naʻe fakatoka fakalelei ʻe Sētane ha faʻufaʻu fakafufū ʻa ia naʻá ne fakakaukau ʻe iku atu ʻo ne puleʻi kotoa ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo fai ange kiate ia ʻenau lotú. Naʻá ne fili ke ne fakataueleʻi ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻá, ko ʻĀtama mo ʻIvi, ke na angahala ki he ʻOtuá. Naʻe ʻoange ʻe Sihova ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá ʻa e ʻilo ʻa ia naʻe mei iku atu ki he moʻui taʻengatá. Naʻá na ʻilo naʻe anga-lelei ʻa hona Tokotaha-Fakatupú koeʻuhi he naʻá ne tuku kinaua ʻi he ngoue fakaʻofoʻofa ko ʻĪtení. Naʻe tautefito ʻa hono ongoʻi ʻe ʻĀtama ʻa e anga-lelei ʻa ʻene Tamai fakahēvaní ʻi he taimi naʻe ʻoange ai kiate ia ʻe he ʻOtuá ha uaifi hoihoifua mo tokoni lahi. (Sēnesi 1:​26, 29; 2:​7-9, 18-23) Naʻe fakatuʻunga ʻa e hokohoko atu ʻa e moʻui ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻá ʻi haʻana talangofua ki he ʻOtuá.

9. Ko e hā ʻa e fekau naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he ʻuluaki tangatá, pea ko e hā naʻe fakaʻatuʻi lelei ai pē iá?

9 Naʻe fekau ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama: “ʻE lelei ʻaupito hoʻo kai mei he ngahi ʻakau kehekehe ʻo e ngoue; ka ko e ʻAkau ʻo e ʻIlo-ʻo-e-lelei-mo-e-kovi ʻe ʻikai te ke kai mei ai: he ko e ʻaho te ke kai mei ai kuo pau te ke mate.” (Sēnesi 2:​16, 17) ʻI hono tuʻunga ko e Tokotaha-Fakatupú, kuo maʻu ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e totonu ke ne fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ki he ʻulungaangá pea ke fakamatalaʻi ki heʻene ngaahi meʻamoʻui fakatupú ʻa e meʻa naʻe leleí mo e meʻa naʻe koví. Naʻe fakaʻatuʻi pē ʻa ʻene fekaú koeʻuhi naʻe tauʻatāina pē ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na kai mei he fua ʻo e ʻakau kehe kotoa pē ʻi he ngoué. Naʻe malava ke na fakahāhā ʻa ʻena houngaʻia ki he tuʻunga-pule totonu ʻo Sihová ʻaki ʻena talangofua ki he lao ko ʻení kae ʻoua te na hīkisia ʻo fokotuʻu ʻena ngaahi tuʻunga pē ʻa kinaua ki he ʻulungaangá.

10. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e fakaofi ʻa Sētane ki he ʻuluaki ongo mātuʻá ke tohoaki kinaua ki heʻene tafaʻakí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau naʻe tukuakiʻi ʻe Sētane kia Sihová? (f) Ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ʻohofi ʻe Sētane ʻa e ʻOtuá?

10 Naʻe filioʻi ʻe he Tēvoló ke tohoaki mamaʻo ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻá mei he ʻOtuá. Ke fakataueleʻi kinaua ke na kau ki heʻene tafaʻakí, naʻe loi ʻa Sētane. ʻI hono ngāueʻaki ha ngata, ʻo meimei hangē pē ko ha tokotaha ʻoku lea fakapuli mai ʻi ha tamapua, naʻe ʻeke ʻe he Tēvoló kia ʻIvi: “ʻOku moʻoni koā kuo folofola ʻe he ʻOtua ke ʻoua te mo kai mei he ʻakau kehekehe ʻo e ngouetapu?” ʻI he fakamatala ʻa ʻIvi ki he fekau ʻa e ʻOtuá, naʻe pehē ange ʻe Sētane: “ʻE ʻikai ʻaupito te mo mate.” Naʻá ne tukuakiʻi leva ʻa e ngaahi fakakaukau kovi kia Sihova ʻaki ʻene pehē: “ʻOku meaʻi ʻe he ʻOtua ko e ʻaho te mo kai ai ʻe ʻa ai homo mata, pea te mo hoko ke hange ko e ʻOtua, hoʻomo ʻilo ʻa e lelei mo e kovi.” (Sēnesi 3:​1-5) Ko ia naʻe fokotuʻu ange ʻe he Tēvoló naʻe taʻofi ʻe he ʻOtuá ha meʻa lelei. Ko ha ʻohofi lauʻikovi loi lahi ē ʻo e Tamai fakahēvani lea moʻoni mo anga-ʻofa ko Sihová!

11. Naʻe anga-fēfē ʻa e hoko ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻo kaungāfaihia mo Sētané?

11 Naʻe toe sio leva ʻa ʻIvi ki he fuʻu ʻakaú, pea ʻi he taimi ko ʻení naʻe hā ngali fakamānako ʻaupito ʻa hono fuá. Ko ia ai, naʻá ne toʻo ʻa e fuaʻiʻakaú peá ne kai ia. Ki mui ai, naʻe kau loto-lelei pē kiate ia ʻa hono husepānití ʻi he faiangahala ko ʻeni ko e talangataʻa ki he ʻOtuá. (Sēnesi 3:6) Neongo ko ʻIvi naʻe kākaaʻí, naʻe poupouʻi fakatouʻosi ʻe ia mo ʻĀtama ʻa e filioʻi ʻa Sētane ke ne pule ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ko hono ikuʻangá, naʻá na hoko ai ko hono ongo kaungāfaihia.​—Loma 6:16; 1 Tīmote 2:14.

12. Ko e hā naʻe hoko tupu mei he angatuʻu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he ʻOtuá?

12 Naʻe pau ke fehangahangai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mo e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi meʻa naʻá na faí. Naʻe ʻikai te na hoko ʻo hangē ko e ʻOtuá, ʻo maʻu ha ʻilo makehe. Ka, naʻá na ongoʻi mā peá na toitoi. Naʻe ui ʻe Sihova ʻa ʻĀtama ke ne fai ha fakamatala pea naʻe tala ai ʻa e tautea ko ʻení: “Te ke kai hoʻo meʻakai ʻi he kakava ʻo ho mata, kaeʻoua ke ke foki ki he kelekele ʻa ia naʻe toʻo koe mei ai: he ko e efu koe, pea ko e efu te ke foki ki ai.” (Sēnesi 3:19) “Ko e ʻaho” naʻe kai ai ʻa ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá mei he ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví, naʻe tautea ai kinaua ʻe he ʻOtuá pea naʻá na mate ai mei heʻene vakai ʻaʻaná. Naʻe kapusi leva ai kinaua mei Palataisi pea kamata ʻena fakaʻau hifo ki he mate fakaesinó.

FOUNGA ʻO E MAFOLA MAI ʻA E ANGAHALÁ MO E MATÉ

13. Naʻe anga-fēfē ʻa e mafola mai ʻa e angahalá ki he kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá?

13 ʻOku hā ngali naʻe lavameʻa ʻa e filioʻi ʻa Sētane ke ne maʻu ʻa e fakalāngilangi ʻa e tangatá. Ka, naʻe ʻikai malava ke ne tauhi ke kei moʻui ai pē ʻa ʻene kau lotú. ʻI he taimi naʻe kamata ai ʻa e angahalá ke ngāue ki he ʻuluaki ongo mātuʻá, naʻe ʻikai leva toe malava ke na fakahoko mai ʻa e haohaoá ki hona hakó. Hangē ha lea naʻe tohi tongi ʻi ha maká, naʻe pehē ʻa e tohi tongi loloto ʻa e angahalá ki he faʻunga fakafanau ʻo ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá. Ko ia, ko e fānau taʻehaohaoa pē naʻe malava ke na fanauʻi maí. Koeʻuhi naʻe toki tuʻituʻiaʻi pē ʻa e fānau kotoa ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻi he hili ʻa ʻena faiangahalá, naʻe tukufakaholo mai ʻi hona hakó ʻa e angahalá mo e maté.​—Sāme 51:5; Loma 5:12.

14. (a) Ko hai ʻe lava ke tau fakatatau ki ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakaʻikaiʻi ʻenau angahalá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa hono ʻai ke ʻilo ʻe he kau ʻIsilelí ʻa honau tuʻunga angahalaʻiá?

14 Kae kehe, ʻoku ʻikai tui ʻa e tokolahi ia ʻi he ʻahó ni ko e kau angahala kinautolu. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ʻoku ʻikai ʻilolahia ai ʻa e foʻi fakakaukau ia ko ia ko e angahala tukufakaholo. Ka ʻoku ʻikai ko ha fakamoʻoni ia ke pehē ai ʻoku ʻikai ʻi ai ha angahala. ʻOku taukaveʻi pē nai ʻe ha tamasiʻi mata likoliko ia ʻo pehē ʻokú ne maʻa, pea ʻe toki tui pau pē nai ʻi he hili ʻene sio ki ha sioʻata. Ko e kau ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻa nau hangē pē ko e tamasiʻi ko iá ʻi he taimi naʻa nau maʻu ai ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻe fakafou mai ʻi Heʻene palōfita ko Mōsesé. Naʻe ʻai ʻe he Laó ke hā mahino naʻe ʻi ai ʻa e angahala. “Naʻe ʻikai te u laveʻi ʻa e angahala, ka ne taʻeʻoua pe ʻa e Lao,” ko e fakamatala ia ʻa e ʻaposetolo ko Paulá. (Loma 7:​7-12) Hangē pē ko e sio ʻa e tamasiʻí ki ha sioʻatá, ʻi hono ngāueʻaki ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e Laó ke nau sio hifo ai kiate kinautolú, naʻe malava ai ke nau ʻilo naʻa nau taʻemaʻa ʻi he ʻafio mai ʻa Sihová.

15. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he sio ki he sioʻata ko e Folofola ʻa e ʻOtuá?

15 ʻI he sio ki he sioʻata ko e Folofola ʻa e ʻOtuá pea fakatokangaʻi ʻa hono ngaahi tuʻungá, ʻoku lava ke tau sio ai ʻoku tau taʻehaohaoa. (Sēmisi 1:​23-25) Ko e fakatātaá, fakakaukau atu ki he meʻa naʻe tala ʻe Sīsū Kalaisi ki heʻene kau ākongá ʻo fekauʻaki mo e ʻofa ki he ʻOtuá mo honau kaungāʻapí, ʻo hangē ko ia naʻe hiki ʻi he Mātiu 22:​37-40. He tuʻo lahi ē ko e tauhala ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he fakaʻilongá ʻi he ngaahi tafaʻaki ko ʻení! ʻOku ʻikai ongoʻi ʻe he tokolahi ʻo aʻu ki ha kiʻi tā mai pē ʻa e konisēnisí ʻi he ʻikai te nau fakahāhā ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá pe ki honau ngaahi kaungāʻapí.​—Luke 10:​29-37.

TOKANGA TELIA ʻA E NGAAHI FOUNGA ʻA SĒTANÉ!

16. Ko e hā ʻoku malava ke tau fai ke tau fakaʻehiʻehi ai mei ha hoko ʻo tō ʻi he ngaahi filioʻi ʻa Sētané, pea ko e hā ʻoku faingataʻa ai ʻa e meʻá ni?

16 ʻOku feinga ʻa Sētane ke ʻai kitautolu ke tau fai loto-fiefai ʻa e angahalá. (1 Sione 3:8) ʻOku ʻi ai ha founga ke fakaʻehiʻehi ai mei he hoko ʻo tō ʻi heʻene ngaahi filioʻí? ʻIo, ka ʻoku fiemaʻu ʻi he meʻá ni ke tau tauʻi ʻa e ngaahi hehema ki he angahala loto-fiefaí. ʻOku ʻikai ke faingofua ʻeni koeʻuhi ʻoku fuʻu mālohi ʻa ʻetau hehema ki he angahalá ʻa ia naʻe fanauʻi pē mo kitautolú. (ʻEfesō 2:3) Naʻe pau ke fai ʻe Paula ha faitau moʻoni. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e angahala naʻe nōfoʻi ʻiate iá. Kapau ʻoku tau loto ke hōifua mai ʻa e ʻOtuá, kuo pau ke tau kau mo kitautolu ʻi hono tauʻi ʻa e ngaahi hehema angahalaʻia ʻoku ʻiate kitautolú.​—Loma 7:​14-24; 2 Kolinitō 5:10.

17. Ko e hā ʻokú ne ʻai ke toe faingataʻa ange ʻa e faitau mo ʻetau ngaahi hehema angahalaʻiá?

17 Koeʻuhi ʻoku kumi maʻu pē ʻa Sētane ki ha ngaahi faingamālie ke fakataueleʻi ai kitautolu ke tau maumauʻi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai faingofua ʻa ʻetau tauʻi ʻa e angahalá. (1 Pita 5:8) ʻI hono fakahāhā ʻa e tokanga ki he kaungā-Kalisitiané, naʻe pehē ʻe Paula: “ʻOku te manavahē tuʻu naʻa ʻiloange ʻe leʻei hoʻomou tokanga, ʻo mou hiki mei hoʻomou toka taha mo nofo molumalu kia Kalaisi; ʻo hange ne kākāʻi ʻa Ivi ʻe he Ngata ʻaki ʻene olo.” (2 Kolinitō 11:3) ʻOku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e ngaahi founga meimei tatau ʻi he ʻahó ni. ʻOkú ne feinga ke tūtuuʻi ʻa e tenga ʻo e veiveiua ʻo fekauʻaki mo e anga-lelei ʻa Sihová pea mo e ngaahi ʻaonga ʻo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku feinga ʻa e Tēvoló ke ne ngāueleleiʻaki ʻa ʻetau ngaahi hehema angahalaʻia tukufakaholó mo ʻai kitautolu ke tau tulitāupau ki he ʻalunga ʻo e loto-mahikihikí, mānumanú, tāufehiʻá, mo e filifilimānakó.

18. ʻOku anga-fēfē ʻa hono ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e māmaní ke pouaki ʻa e angahalá?

18 Ko e taha ʻo e ngaahi filioʻi ʻoku ngāueʻaki ʻe he Tēvoló kiate kitautolú ko e māmaní, ʻa ia ʻoku tokoto ʻi hono mālohí. (1 Sione 5:19) Kapau ʻoku ʻikai ke tau tokanga, ʻe fakaʻaiʻai kitautolu ʻe he kakai kākā mo taʻefaitotonu ʻo e māmani ʻoku takatakai kiate kitautolú ke tau tō ki ha ʻalunga angahalaʻia ʻoku maumauʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga ʻa e ʻOtuá. (1 Pita 4:​3-5) ʻOku taʻetokaʻi ʻe he tokolahi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá pea aʻu ʻo tukunoaʻi pē ʻa e ngaahi angi ʻa honau konisēnisí, ʻo faifai atu pē ʻo ongonoa ia. (Loma 2:​14, 15; 1 Tīmote 4:​1, 2) ʻOku faai atu pē ʻo fili ha niʻihi ia ki ha ʻalunga ʻa ia naʻa mo honau konisēnisi taʻehaohaoá naʻe ʻikai te ne fakaʻatā kinautolu ki ai ki muʻa.​—Loma 1:​24-32; ʻEfesō 4:​17-19.

19. Ko e hā ʻoku ʻikai feʻunga ai pē ʻa e moʻui ʻi ha moʻui maʻá?

19 Ko e moʻui ʻi ha moʻui ʻulungaanga maʻá ko ha ola ia mei he feinga lahi ʻi he māmani ko ʻení. Kae kehe, ke fakahōifuaʻi hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻoku fiemaʻu ʻa e meʻa lahi ange. Kuo pau foki ke tau tui ki he ʻOtuá pea ongoʻi ʻoku ʻi ai hoto fatongia kiate ia. (Hepelū 11:6) “Ko ia ʻoku ne ʻilo ha lelei ke fai ka ʻoku ʻikai fai, ko haʻána angahala ia,” ko e tohi ia naʻe fai ʻe he ākonga ko Sēmisí. (Sēmisi 4:17) ʻIo, ko hono taʻetokaʻi ʻiloʻilo pau pē ʻa e ʻOtuá mo ʻene ngaahi fekaú ʻiate ia pē ko ha faʻahinga ia ʻo e angahalá.

20. ʻOku anga-fēfē nai ʻa e feinga ʻa Sētane ke taʻofi koe mei hono fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, ka ko e hā ʻe tokoni kiate koe ke ke talitekeʻi ʻa e ngaahi tenge peheé?

20 ʻE langaʻi nai ʻe Sētane ha fakafepaki ki hoʻo tulitāupau ke ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi hoʻo ako ʻa e Tohitapú. ʻOku ʻi ai ʻa e ʻamanaki loto-moʻoni ʻe ʻikai te ke fakaʻatā ʻa e ngaahi tenge peheé ke ne taʻofi koe mei hono fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. (Sione 16:2) Neongo naʻe tokolahi ʻa e kau pule naʻa nau tui kia Sīsū he lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻe ʻikai te nau fakahā ʻenau tui kiate iá koeʻuhi naʻa nau fuʻu manavahē ki hano fakasītuʻaʻi kinautolu ʻi honau feituʻú. (Sione 12:​42, 43) ʻOku feinga anga-fītaʻa ʻa Sētane ke fakalotosiʻiʻi ha taha pē ʻoku fekumi ki he ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá. Kae kehe, ʻoku totonu ke ke manatuʻi maʻu pē mo houngaʻia ʻi he ngaahi meʻa fakaofo kuo fai ʻe Sihová. ʻE aʻu nai ʻo ke malava ke tokoniʻi ʻa e kau fakafepakí ke nau maʻu ʻa e houngaʻia tatau.

21. ʻE lava fēfē ke tau ikunaʻi ʻa e māmaní pea mo ʻetau ngaahi hehema angahalaʻiá?

21 ʻI he lolotonga ʻoku tau kei taʻehaohaoá, te tau faiangahala. (1 Sione 1:8) Ka neongo ia, ʻoku tau maʻu ʻa e tokoni ke faitau ʻaki ʻi he feingatau ko ʻení. ʻIo, ʻoku malava ke tau ikuna ʻi heʻetau faitau mo e tokotaha fulikivanu, ko Sētane ko e Tēvoló. (Loma 5:21) ʻI he ngataʻanga ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní, naʻá ne fakalototoʻaʻi ʻa hono kau muimuí ʻaki ʻa e ngaahi leá ni: “ʻI māmani ʻoku mou maʻu fakamamahi: ka mou loto toʻa pe; kuo u ikuna ʻa mamani ʻe au.” (Sione 16:33) Naʻa mo e faʻahinga ʻo e tangata taʻehaohaoá, ʻoku malava ke nau ikuna ʻa e māmaní ʻaki ʻa e tokoni ʻa e ʻOtuá. Kuo ʻikai lava ke taʻofi ʻe Sētane ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakafepakiʻi iá mo ‘fakavaivaiʻi kinautolu ki he ʻOtuá.’ (Sēmisi 4:7; 1 Sione 5:18) Hangē ko ia te tau sio ki aí, kuo tokonaki mai ʻe he ʻOtuá ha founga ke hao ai mei he pōpula ki he angahalá mo e maté.

SIVIʻI HOʻO ʻILÓ

Ko hai ʻa Sētane ko e Tēvoló?

Ko e hā ʻoku tupu ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo motuʻa pea maté?

Ko e hā ʻa e angahalá?

ʻOku anga-fēfē ʻa hono tohoaki ʻe Sētane ʻa e kakaí ki he angahala loto-fiefai ki he ʻOtuá?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā peesi-kakato ʻi he peesi 54]