Skip to content

Skip to table of contents

Ko Hono Langa Hake ko ha Fāmili ki ha Kahaʻu Taʻengata

Ko Hono Langa Hake ko ha Fāmili ki ha Kahaʻu Taʻengata

Vahe 14

Ko Hono Langa Hake ko ha Fāmili ki ha Kahaʻu Taʻengata

1. Ko e hā ʻoku lelei ai ke fakakaukau ʻo kau ki he kahaʻú, ke tokoni ki he fiefia ʻa e fāmilí?

 ʻOKU ʻalu maʻu pē ʻa e taimí. ʻOku tau maʻu nai ha ngaahi manatu fiefia lahi ki he kuo hilí, ka ʻoku ʻikai malava ke tau moʻui ʻi he kuo hilí. ʻOku malava ke tau ako mei he kuo hilí, kau ai ʻetau ngaahi laka halá, ka ko e taimi lolotonga ní pē ʻoku tau lava ʻo moʻui aí. Pea neongo ʻoku felātani lelei nai ha fāmili he taimí ni, kuo pau ke fakatokangaʻi ʻa e moʻoniʻi meʻa ko e lolotonga ní ʻoku fakataimi pē; kuo vavé ni ke hoko ʻa e ʻahó ni ko e ʻaneafi, pea kuo vavé ni ke hoko ʻa e lolotongá ni ko e kuo hili. Ko ia, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki he fiefia ʻa e fāmilí ke tau hanganaki sio ki he kahaʻú, ʻo teuteu ki ai, mo palani ki ai. Ko e faʻahinga kahaʻu ʻe maʻu ʻe kitautolu pea mo e faʻahinga ʻoku ofi kiate kitautolú, ʻe fakatuʻunga lahi ia ʻi he ngaahi fili ʻoku tau fai ʻi he taimi ní.

2. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ke saiʻia ai ʻa e tokolahi ke fakakaukau ʻo kau ki he kahaʻú? (e) Kapau ʻoku tau holi ki ha kahaʻu fiefia, ko hai ʻoku totonu ke tau fakaongo ki aí?

2 Ko e hā ʻa e ngaahi ʻamanakí? ʻOku faʻa aʻu pē ki ha ngaahi taʻu siʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku maʻu ʻe he tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo kau ki he kahaʻú. ʻOku saiʻia ʻa e tokolahi ke ʻoua ʻe fuʻu sio mamaʻo ki he kahaʻú koeʻuhi ko e meʻa pē ʻoku malava ke nau sio ki aí ko ha ikuʻanga fakamamahi, fakataha mo hono uesia ʻe he maté ʻa e fāmilí. Ki he tokolahi, ko e ngaahi momeniti ʻo e fiefiá ʻoku maumauʻi vave ia ʻe he ngaahi loto-moʻua ʻo e moʻuí. Ka ʻi he fanongo ki he Tokotaha “ʻa ia ʻoku tauhingoa ki ai ʻa e ngaahi famili kotoa pe ʻi langi mo mamani,” ʻe lava ke ʻamanekina ai ʻa e meʻa lahi ʻaupito ange mei he moʻuí.—ʻEfesō 3:14, 15.

3. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻamanaki naʻe tuku ʻe he ʻOtuá ki he ʻuluaki ongo mātuʻá? (e) Ko e hā ne hoko ai ʻo kehe ʻa e ngaahi meʻá ni?

3 ʻI hono fakatupu ʻo e ʻuluaki ongo mātuʻá, naʻe ʻikai ko e taumuʻa ia ʻa e ʻOtuá kiate kinaua pe ko ʻena fānau ʻi he kahaʻú ke moʻui pē ʻi ha ngaahi taʻu faingataʻa ʻe niʻihi pea mate. Naʻá ne foaki kiate kinaua ha ʻapi palataisi pea tuku kiate kinaua ʻa e ʻamanaki ko e moʻui taʻengata. (Sēnesi 2:7-9, 15-17) Ka naʻá na tuku ange ke mole ʻa e ʻamanaki ko iá meiate kinaua mo ʻena fānaú ʻaki ʻena maumauʻi fakakaukauʻi pē ʻa e lao ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tokotaha naʻe fakatuʻunga ai ʻena moʻuí. ʻOku pehē ni ʻa hono fakamatalaʻi ia ʻe he Tohitapú: “[Naʻe] hoko ʻa e angahala ki mamani, ʻi he tangata pe taha [ʻĀtama]; mo e hoko ʻa e mate ʻi he angahala; mo ʻene aʻusia pehe ʻa e kakai kotoa pe ʻe he mate, koeʻuhi ne angahala kotoa pe.”—Loma 5:12.

4. Ko e hā ʻa e fokotuʻutuʻu kuo fai ʻe Sihova ko e ʻOtuá kae kei lava ke fakahoko ʻa ʻene ʻuluaki taumuʻa ʻo fekauʻaki mo e faʻahinga ʻo e tangatá?

4 Kae kehe, naʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻa e tokonaki anga-ʻofa ke huhuʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko hono ʻAló tonu, ko Sīsū Kalaisi, naʻá ne tuku atu ʻene moʻui haohaoa fakaetangatá maʻá e fānau kotoa ʻa ʻĀtamá. (1 Tīmote 2:5, 6) Ko ia naʻe totongi fakafoki pe huhuʻi mai ʻe Sīsū ʻa e meʻa naʻe tuku ange ʻe ʻĀtama ke mole meiate kitautolú, pea naʻe fakaʻatā ai ʻa e hala ki he faʻahinga te nau ngāueʻi ʻa e tui ki he tokonaki ko ení ke nau maʻu ʻa e faingamālie tatau ko ia ki he moʻuí naʻe tuku ʻe he ʻOtuá ki he ʻuluaki ongo mātuʻá. ʻI he ʻahó ni, kapau he ʻikai ke puke lahi pe hoko ha fakatuʻutāmaki ʻi he konga ki muʻa ʻo e moʻuí, ʻe lava ke moʻui ha taha ʻo aʻu ʻo taʻu 70 pe taʻu 80, pea ʻe fuoloa ange nai ai ha niʻihi. “Ka ko e meaʻofa ʻa e ʻOtua ko e moʻui taʻengata, tuʻu ʻia Kalaisi Sisu ko hotau ʻEiki.”—Loma 6:23.

5-7. (a) Kapau te tau fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá he taimí ni, ko e hā ʻoku malava ke tau fakatuʻamelie atu ki ai ʻi he kahaʻú? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi te ke langaʻi nai ʻo kau ki hono tokoniʻi ho fāmilí?

5 Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e meʻá ni ki ho fāmilí? ʻE lava ke iku ki ha kahaʻu taʻengata ki he faʻahinga ʻoku nau fanongo mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. (Sione 3:36) ʻI heʻene Folofola taʻengatá, ʻoku talaʻofa mai ai ʻe he ʻOtuá te ne toʻo atu ʻa e fokotuʻutuʻu fakafeʻātungia lolotonga ní pea ʻai ʻa e ngaahi ngāue kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke tataki ʻe ha founga pule haohaoa mo māʻoniʻoni ʻa ia ʻe tokonaki mai ʻe he ʻOtuá tonu. (Tāniela 2:44) ʻI hono fakahāhā ení, ʻoku tala mai ʻe heʻene Folofolá kiate kitautolu ʻokú ne taumuʻa “ke falute ʻa e meʻa kotoa pe ʻia Kalaisi, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi langi, mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻi mamani.” (ʻEfesō 1:10) ʻIo, ʻe ʻi ai leva ʻa e fetāiaki ʻi he ʻuniveesí fakakātoa, pea ʻe fāʻūtaha ʻi māmani lahi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo ʻataʻatā mei he fekeʻikeʻi fakamatakalí, mo e mavahevahe fakapolitikalé, mo e fai hia taʻeʻofa pea mo e fakamālohi ʻo e taú. ʻE nofo ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he maluʻanga, “ʻo ʻikai mafakahohaʻa kinautolu ʻe ha taha.” (Sāme 37:29, 34; Maika 4:3, 4) ʻE hoko eni koeʻuhi ko kinautolu kotoa te nau moʻui aí te nau hoko ko e faʻahinga kuo “faʻifaʻitaki ki he ʻOtua, ʻo tāu mo e fanau kuo ʻofeina,” pea te nau “fou ʻi he ʻofa.”​—ʻEfesō 4:32, 33 (ʻEfesō 5:1, 2PM).

6 ʻI he tataki ʻa e pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe ngāue fakataha leva ʻa e tangatá ʻi he ngāue fakafiefia ke fakahoko ʻa e māmaní ki he tuʻunga palataisi ʻa ia naʻe taumuʻa ki ai ʻa e Tokotaha-Fakatupú, ko ha ngoue ʻokú ne tokonaki mai ha meʻakai lahi ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Ko e faʻahinga kehekehe lahi kotoa ʻo e fanga manupuná, fanga iká, mo e fanga manu totolo ʻi he māmaní te nau ʻi he malumalu ʻo e pule anga-ʻofa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau fakafiefiaʻi ʻa e tangatá, he ko e taumuʻa ia kuo fakahā ʻe he ʻOtuá. (Sēnesi 2:9; 1:26-28) ʻE ʻikai ke toe maumauʻi ʻa e moʻui fiefia ʻa e tangatá ʻe he mahamahakí, mo e langá, pe ko e ngaahi nunuʻa fakaʻausino ʻo e taʻumotuʻá, pe ko e manavahē ki he maté. Naʻa mo e faʻahinga “ʻi he ngaahi faʻitoka” te nau toe foki mai ke kau ʻi he ngaahi faingamālie maʻongoʻonga ʻe hoko ʻi he moʻui ko iá.—Sione 5:28, 29; Fakahā 21:1-5.

7 Ko e hā ʻoku malava ke ke fai ke tokoniʻi ho fāmilí ke nau kau ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi ʻamanakí ni?

KO E HĀ ʻOKU FIEMAʻU KE TAU FAÍ?

8. Ko e hā ʻoku fiemaʻu meiate kitautolu kae maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá?

8 ʻOku ʻikai totonu ke ʻi ai ha taha ʻiate kitautolu te ne fakakaukau hala ʻo pehē te tau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga te nau maʻu ʻa e moʻui ʻi he fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e ʻOtuá ʻaki pē ʻetau moʻuiʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau fakakaukau ko ha “founga moʻui lelei.” ʻOku ʻikai ko kitautolu ke tau fai ʻa e fili ʻo kau ki he ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻú; ko e ʻOtuá ia ʻoku ʻaʻana ʻa e totonu ki aí. ʻI ha ʻaho ʻe taha lolotonga ʻa e faiako ʻa Sīsū ʻi Siutea, naʻe ʻeke ange ki ai ʻe ha tangata: “Koeha teu fai ke maʻu ai ae moui taegata?” Ko e talí naʻe pehē: “Ke ke ofa kia Jihova ko ho Otua aki ho loto kotoa, mo ho laumalie kotoa, mo ho atamai kotoa; bea ki ho kaugaabi, o hage be ko koe.” (Luke 10:25-28PM) ʻOku hā mahino, ʻoku lahi ange ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki aí ʻi ha pehē pē ʻoku tau tui ki he ʻOtuá, pe ʻalu ʻi he taimi ki he taimi ki he ngaahi fakataha ʻa ia ʻoku fai ai ʻa e lāulea ʻo kau ki he Tohitapú, pe ko hono fai ʻi he taimi ʻe niʻihi ha ngaahi meʻa anga-ʻofa ki ha faʻahinga pē. Ka, ko e tui ʻoku tau taku ʻoku tau maʻú ʻoku totonu ke ne tākiekina loloto ʻetau ngaahi fakakaukaú mo ʻetau ngaahi holí mo e ngaahi ngāue ʻi he ʻaho taki taha, ʻi he foʻi ʻahó kotoa.

9. Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he Tohitapú ʻe lava ke nau tokoniʻi kitautolu ke tau fakakaukau mafamafatatau ʻi heʻetau vakai ki he ngaahi meʻa fakaʻaho ʻi he moʻuí?

9 ʻI heʻetau manatuʻi maʻu pē mo koloaʻaki hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau ngāue fakapotopoto pea ʻe fakapapauʻi ai ʻa ʻene hōifuá mo ʻene tokoní. (Palōvepi 4:10) ʻI heʻetau vakai atu ki he ngaahi meʻa ʻo e moʻuí ʻi heʻenau fekauʻaki ki he ʻOtuá pea mo ʻene ngaahi taumuʻá, te tau malava ai ke tauhi maʻu ha fakakaukau mafamafatatau ʻi he founga ʻo ʻetau moʻuí. Kuo pau ke tau ngāue ke tokangaʻi ʻetau ngaahi fiemaʻu fakaesinó. Ka ʻoku fakamanatu mai ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá kiate kitautolu ko e loto-moʻua mo e fetuli vēkeveke ki he ngaahi meʻa fakamatelié he ʻikai malava ke ne fakalōloaʻi ʻetau moʻuí; ka ko e fuofua kumi ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo ʻene māʻoniʻoní te ne fakalōloaʻi atu ia ʻo ʻikai ke ʻi ai hano ngataʻanga. (Mātiu 6:25-33; 1 Tīmote 6:7-12; Hepelū 13:⁠5) Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ke tau mātuʻaki fiefia ʻi heʻetau nofo fakafāmilí. Ka ʻo kapau te tau fuʻu femoʻuekina ʻi he ngaahi meʻa fakafāmilí pea ʻikai te tau fakahā ʻa e ʻofa moʻoní kiate kinautolu ʻi tuʻa mei he fāmilí ʻe hoko ia ʻo fepaki mo e meʻa ʻoku lelei kiate kitá, pea ʻe fakangatangata ai ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e fāmilí ki he moʻuí pea te ne fakamasivaʻi ai kitautolu mei he hōifua ʻa e ʻOtuá. Ko e vaʻinga mo e fakafiefia fakafāmilí ʻoku nau fakahoko mai ʻa e fiefia lahi tahá ʻi hono tuku pē ia ki hono tuʻunga totonú, ʻo ʻoua ʻe teitei fakaʻatā ke nau lōmekina ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá ki ha tuʻunga ʻoku mahuʻinga siʻi. (1 Kolinitō 7:29-31; 2 Tīmote 3:4, 5) ʻI hono fai fakafāmili pe fakatāutaha ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻo fetāiaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni haohaoa ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, te tau maʻu ai ʻa e fiemālie lahi ʻi heʻetau moʻuí mo ongoʻi ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa ʻoku tau malava moʻoni, pea te tau fakatoka ai ha makatuʻunga lelei ki ha kahaʻu taʻengata. Ko ia, “ʻilonga ha meʻa te mou fai, ngaue fie ngaue ki ai, he ko e ngaue ki he ʻEiki, . . . ʻo mou ʻilo, ko e ʻEiki ia te mou maʻu mei ai ʻa e totongi totonu, ko e maʻu tofiʻa.”—Kolose 3:18-24.

KO HONO LANGA HAKE KO HA FĀMILI

10. ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e fetalanoaʻaki tuʻumaʻu ʻo kau ki he Tohitapú ʻi ʻapí?

10 ʻOku mātuʻaki mahuʻinga mo mātuʻaki pau ke fetalanoaʻaki ʻi ʻapi ʻo fekauʻaki mo e Folofola ʻa e ʻOtuá kae hokohoko atu ʻa e ngāue ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ki he ngaahi taumuʻa tatau. ʻOku maʻu ʻi he ngaahi ʻaho taki taha ʻa e ngaahi faingamālie lahi ki ha taha ke ne sio ki he kaunga ki he ngaahi taumuʻa ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku mamata ki aí mo faí. (Teutalōnome 6:4-9) ʻOku lelei ke vaheʻi ha ngaahi taimi tuʻumaʻu ke kau kotoa ki hono lau mo fetalanoaʻaki fakataha ʻi he Tohitapú, fakataha mo e tokoni nai ʻa e ngaahi tohi kuo pulusi ke ne fakamatalaʻi ʻa e Tohitapú. ʻOku hoko ʻo fāʻūtaha ʻa e fāmilí ʻi hono fai ʻení. ʻE malava leva ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke ngāueʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke nau fetokoniʻaki ke fekuki mo e ngaahi palopalema ʻe hoko mai naí. ʻI hono fokotuʻu ʻe he ongo mātuʻá ha faʻifaʻitakiʻanga lelei, ʻo ʻoua ʻe tuku ʻa e vahaʻa taimi ko ia ʻoku fai ai ʻa e fetalanoaʻaki ʻi he Tohitapú ke toloi noaʻia koeʻuhi ko ha ngaahi meʻa kehe, ʻoku maongo ki he fānaú ʻa e mātuʻaki mahuʻinga ʻo e ʻapasia loloto mo fakahoungaʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe hono ʻAló: “ʻOku ʻikai moʻui ʻa e tangata ʻi he ma pe, ka ʻi he ngāhi folofola kotoa pe ʻoku ʻalu atu mei he fofonga ʻo e ʻOtua.”—Mātiu 4:⁠4.

11. Ko e hā ʻa e hehema ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei ai ʻi he fāmilí ʻi he fekauʻaki mo e laka ki muʻa fakalaumālié?

11 ʻI he sinó ʻoku totonu ke “ʻoua naʻa ai ha mavahevahe” ka “ke tatau ʻa e fetokangaʻaki ʻa e ngaahi kupu.” (1 Kolinitō 12:25) ʻOku totonu ke pehē ʻo fekauʻaki mo e fāmilí. ʻOku totonu ke ʻoua ʻe tokanga taha ha taha ʻo e ongo meʻa malí ki heʻene laka ki muʻa fakalaumālie pē ʻaʻaná ʻi he ʻiló mo e mahinó kae ʻikai te ne fakahāhā ʻa e tokanga loto-moʻoni ki he tuʻunga fakalaumālie ʻo hono hoa malí. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku ʻikai ke fai ʻe ha husepāniti ha tokanga feʻunga ki he ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa hono uaifí, ʻe faifai atu pē pea ʻe ʻikai ke kei koloaʻaki nai ʻe he uaifí ʻa e ngaahi taumuʻa tatau ʻoku ʻi hono husepānití. Kapau ʻoku ʻikai ke fai ʻe he ongo mātuʻá ha tokanga feʻunga ki he tupu fakalaumālie ʻa ʻena fānaú taki taha, ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau sio ki he kaunga ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá pea mo e founga ʻo ʻenau fakahoko mai ʻa e fiefia lahi taha ʻi he moʻuí, te na ʻilo nai kuo tohoaki ʻa e loto mo e fakakaukau ʻo ʻena fānaú ʻe he holi ki he ngaahi meʻa fakamatelie ʻo e māmani ʻoku takatakai kiate kinautolú. ʻAi ʻa hono maʻu ʻo e ʻilo mei he Folofola ʻa e ʻOtuá ko ha konga tuʻumaʻu mo mātuʻaki mahuʻinga ia ʻo hoʻomou moʻui fakafāmilí koeʻuhi ko e lelei taʻengata ki ho fāmilí fakakātoa.

12. Ko hai ʻoku totonu ke ʻoua ʻe liʻaki ʻa e feohi mo iá?

12 Kapau ʻoku moʻoni ʻoku ‘kamata ʻa e ʻofá ʻi ʻapi,’ ʻoku totonu ke ʻoua ʻe ngata pē ai. Naʻe kikiteʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻo pehē naʻa mo e lolotonga ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu lolotonga ní, ʻe hoko ʻa ʻene kau sevāniti moʻoní ko ha fāmili ʻi māmani kātoa ko e ngaahi tokoua mo e ngaahi tuofāfine. ʻOkú ne tala mai kiate kitautolu ʻo pehē “pea lolotonga ʻoku ta faingamalie” ʻoku totonu ke tau “ngaue ʻaonga ki he kakai kotoa pe: kae lahi pe kiate kinautolu ʻoku ʻi he famili ʻo e lotu,” ʻa e faʻahinga ʻi he ‘feohi fakakātoa ʻo hotau ngaahi tokoua ʻi he māmaní.’ (Kalētia 6:10; 1 Pita 5:⁠9) ʻI he tuʻunga ko e fāmilí, ko e fakataha maʻu pē mo e faʻahinga ʻo e “fāmili” lahi ange ko iá ʻoku totonu ke hoko ia ko e meʻa fakafiefia, ko e fiefia ʻoku ʻikai ke faingofua hano liʻaki koeʻuhi ko ha ngaahi meʻa kehe.—Hepelū 10:23-25; Luke 21:34-36.

13. Ko e hā ʻa e fatongia ʻoku tau maʻu ki he faʻahinga ʻi tuʻa mei he fakatahaʻanga Kalisitiané?

13 Ka ʻoku totonu ke ʻoua ʻe fakangatangata pē ʻa ʻetau ʻofá kiate kinautolu kuo nau ʻosi ʻi he lotolotonga ʻo e “Fale ʻo e ʻOtua,” ko ʻene fakatahaʻangá. (1 Tīmote 3:15) Hangē ko ia naʻe pehē ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, kapau te tau ʻofa pē kiate kinautolu ʻoku ʻofa maí, ki hotau ngaahi tokouá pē, ‘ko ha meʻa kehe ʻaupito ia kuo tau fai?’ Ke tau hoko ʻo hangē ko ʻetau Tamai fakahēvaní, kuo pau ke tau kakapa atu ʻaki ʻa e kotoa ʻo e lotó ki he tokotaha kotoa pē ke fakahā ʻa e anga-ʻofa mo e fie tokoni ki ha taha pē, ʻo ʻai maʻu pē ke tau tomuʻa feinga ke fakahā atu ʻa e ongoongo lelei ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá kiate kinautolu. ʻI heʻetau fakahāhā ʻi he tuʻunga ko ha fāmili ʻa e ʻofa fakaʻotuá ʻi he founga ko ʻení, ʻe mohu ʻuhinga mo mohu taumuʻa ʻa ʻetau moʻuí. Ko kitautolu kotoa, ngaahi mātuʻa mo e fānau, ʻoku tau aʻusia ʻa e ʻuhinga ke fakahāhā ai ʻa e ʻofá ki hono kakato tahá, ʻi he founga ʻoku fakahāhā ai ia ʻe he ʻOtuá. (Mātiu 5:43-48; 24:14) ʻOku tau toe kau ʻi he fiefia kakato ʻa ia ʻoku maʻu pē ia ʻi hono fai ʻa e foaki loto kakató.—Ngāue 20:35.

14. Ko hono ngāueʻaki ʻo e akonaki fē ʻoku tokoni ki he fiefia ʻa e moʻui fakafāmilí?

14 Ko ha ngaahi ʻamanaki maʻongoʻonga ē ʻoku toka mai mei muʻa ki he ngaahi fāmili ʻoku nau fakahāhā ʻa e ʻofa peheé! Kuo nau ako ʻo ʻilo ko e founga ke ʻai ai ʻenau moʻui fakafāmilí ke fiefiá ko hono ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Neongo ʻa e ngaahi palopalemá mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí ʻa ia ʻoku nau uesia ʻa e tokotaha kotoa pē, ʻoku hokosia ʻe he ngaahi fāmili peheé he taimí ni ʻa e ngaahi ola lelei lahi mei he fai peheé. Ka ʻoku nau sio ʻo fakalaka atu mei he taimi lolotongá ni, pea ʻoku ʻikai te nau fakakaukau pē ki he ngaahi taʻu siʻi pē ʻo e moʻuí ki muʻa pea fakangata ʻa e meʻa kotoa pē ʻe he maté. ʻI he tui pau ki he alafalalaʻanga moʻoni ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá, ko e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí ʻe langa fiefia hake ki ha kahaʻu taʻengata.

15. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi te ke ʻeke hifo nai kiate koe ʻo kau ki he ngaahi ʻaonga ʻo e ngaahi fakahinohino mei he Tohitapú kuo fakahā ʻi he tohí ni?

15 Kuo fakahā ʻe he tohí ni mei he Tohitapú ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi hono fakatupu ʻa e māmaní ke nofoʻi ia. Naʻá ne fokotuʻu ʻa e fāmilí ke ne fakahoko eni. Naʻe toe foaki mai ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e ngaahi fakahinohino ki he ngaahi tamai, ngaahi faʻē mo e fānau, pea kuo tau ʻosi lave ki ai. Kuó ke malava ke ngāueʻaki ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi ho fāmilí? Kuo nau tokoniʻi koe ke ʻai ke fiefia ange ʻa hoʻo moʻui fakafāmilí? Ko ʻemau ʻamanakí ia. Ka ko e hā ʻa e meʻa ʻoku tuku tauhi mai ʻi he kahaʻú kiate koe mo ho fāmilí?

16-18. Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga maʻongoʻonga kuo fakataumuʻa ʻe Sihova ko e ʻOtuá ki he foʻi māmani ko ení?

16 Te ke saiʻia ke tokoni ki hono tokangaʻi ʻa e māmaní, ke ngāueʻi hono ngaahi manafá ke hulu fau ʻa e toʻu kaí pea ke matala ʻa hono ngaahi toafá? Te ke saiʻia ke sio ki he fetongi ʻa e ngaahi ʻakau talatalá ki he ngaahi ngoueʻanga ʻakau fua mo ha ngaahi vaotātā molumalu? Te ke fiefia mo ho fāmilí ke mou pule ki he fanga manu totoló, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e ngaahi meʻafana, ngaahi uipi mo e ngaahi konga ukamea, kae ʻi he ʻofa mo e fefalalaʻaki?

17 Kapau ʻoku fakaʻamu ho lotó ki he taimi ʻe liliu ai ʻa e ngaahi heletaá ke tuki ko e ngaahi huo toho mo e ngaahi taó ke liliu ko e ngaahi hele ʻauhani, mo e taimi ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ai ha kau ngaohi mahafu pe kau fakatupunga tau, tā te ke fiefia ʻi he ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu foʻou ʻa Sihová. Ko e pule fakapolitikale fakafeʻātungiá, mo e mānumanu fakapisinisí mo e mālualoi fakalotú ʻe hoko ia ko e ngaahi meʻa pē ʻo e kuo hilí. ʻE nofo melino ʻa e fāmili kotoa pē ʻi hono taki taha lalo vaine mo e lalo fiki. ʻE fonu ʻa e māmaní ʻi he ngaahi kalanga fiefia ʻa e fānau kuo fokotuʻu mei he maté pea mo e ngaahi hiva fakaueʻiloto ʻa e fanga manupuná. Pea ʻe fakatupu-fiefia ʻa e ʻalaha mai ʻa e ngaahi matalaʻiʻakaú ʻi he ʻeá kae ʻikai ke kona mei he ʻuli fakaengāueʻangá.—Maika 4:1-4.

18 Kapau ko hoʻo ʻamanaki fakamātoató ia ke mamata ki he puna ʻa e heké ʻo hangē ha tiá, ke fanongo ʻoku hiva ʻa e ʻelelo ʻo e noá, ke sio ʻoku mamata ʻa e mata ʻo e kuí, ke ʻilo kuo fakaava ʻa e telinga ʻo e tulí, ke sio tonu ʻoku fetongi ʻa e māpuhoi mo e tangí ki he fofonga malimali, pea fetongi ʻa e loʻimatá mo e mamahí ki he katakata, pea fetongi ʻa e langá mo e maté ki he moʻui lelei fakaesino mo e moʻui taʻengata, pea fai leva hoʻo lelei tahá ke tokoniʻi koe mo ho fāmilí ke fai ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ki he moʻui taʻengata ʻi he fokotuʻutuʻu foʻou ʻa Sihová ʻa ia ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga pehē ní ʻo taʻengata.—Fakahā 21:1-4.

19. ʻE malava fēfē ke ke kau mo ho fāmilí ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga te nau aʻusia ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e ʻOtuá?

19 ʻE kau ho fāmilí ʻi he lotolotonga ʻo e fuʻu kakai fiefia te nau fakafonu ʻa e foʻi māmaní ʻi he taimi ko iá? ʻOku fakatuʻunga pē ia ʻiate koe. Muimui leva ki he ngaahi fakahinohino ʻa Sihova ki he moʻui fakafāmilí he taimí ni. Ngāue fakafāmili ke fakamoʻoniʻi he taimí ni te mou feʻunga ki he founga moʻui ʻo e fokotuʻutuʻu foʻou ko iá. Ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ngāueʻaki ia ʻi hoʻomou moʻuí, fakahā atu ki he niʻihi kehé ʻa e ʻamanaki ki he kahaʻú. ʻI hoʻo fai peheé, ʻi homou tuʻunga ko e fāmilí ʻoku mou ʻai ai ‘ha hingoa lelei’ ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá. “Ko e ongoongolelei ko e meʻa ia ke fili muʻa ki ai ʻi he koloa lahi: pea ʻoku ngutuhuaange ke te ʻofeina ʻi ha siliva mo ha koula.” Ko e faʻahinga hingoa pehē ní ʻe ʻikai ngalo ʻia Sihova: “Oku monuia ae fakamanatu ki he agatonu.” (Palōvepi 22:1; 10:⁠7PM) ʻI he anga-ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihová ʻe tāpuakiʻi nai ai koe mo ho fāmilí ʻaki hoʻomou maʻu ha kahaʻu taʻengata ʻo e fiefia mātuʻaki lahi ʻaupito.

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā peesi-kakato ʻi he peesi 189]