Skip to content

Skip to table of contents

Ko ha Husepāniti ʻOkú Ne Maʻu ʻa e ʻApasia Lolotó

Ko ha Husepāniti ʻOkú Ne Maʻu ʻa e ʻApasia Lolotó

Vahe 4

Ko ha Husepāniti ʻOkú Ne Maʻu ʻa e ʻApasia Lolotó

1, 2. ʻOku maʻu fēfē ʻa e ʻapasiá, pea ʻoku fēfē ʻa hono fakahāhaaʻi lelei eni ʻi he meʻa ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí?

 ʻOKU ʻikai ke maʻu ʻa e ʻapasiá ʻi hano kouna atu pē ki ha taha ke ne ʻapasia kiate koe. Kuo pau ke ke ngāue ke maʻu ʻa e ʻapasiá ʻaki ʻa e founga ʻa hoʻo leá mo e ngāué pea mo ho angá.

2 ʻOku fakahāhaaʻi eni ʻi he meʻa ʻo fekauʻaki mo Kalaisi Sīsuú. Naʻá ne maʻu ʻa e ʻapasia ʻo taau mo ha faiakó ʻaki ʻa e anga ʻo ʻene faiakó. ʻI he hili ʻene Malanga ʻi he Moʻungá “naʻe toʻoa ʻa e kakai ʻi [he] . . . anga o ʻene faiako.” Ko e hā naʻá ne maʻu ai ʻa e ʻapasia ko ení? Ko ʻene falala ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e Tohitapú kae ʻikai ki he ngaahi fakakaukau ʻa e kau tangata kehé. Ko ʻene maʻuʻanga fakahinohinó pē ʻe taha ko Sihova ko e ʻOtuá mo ʻEne folofola ʻo e moʻoní. Naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e ʻapasiá fakatouʻosi mei hono kaumeʻá mo e filí ʻaki ʻene fai ha meʻa ke ne maʻu ai ia.—Mātiu 7:28, 29; 15:1-9; Sione 7:32, 45, 46.

3. Ko e hā ʻa e fatongia ʻoku ʻai ʻe ʻEfesō 5:33 ki he uaifí, pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ʻe he meʻá ni mei he husepānití?

3 “Ko e uaifi ke ne fakaʻapaʻapa [“ʻapasia loloto,” NW] ki hono husepaniti,” ko e fakahinohino ia ʻoku fakahā ʻi he ʻEfesō 5:33. Ka ʻoku totonu ki he husepānití ke ne tōtōivi ke taau ke maʻu ʻa e ʻapasia ko ení; he ka ʻikai, ʻe fuʻu faingataʻa ʻaupito ki hono uaifí ke ne fai pau ki he tuʻutuʻuni ko ení. ʻOku malava fēfē ʻe ha husepāniti ke ne fakahoko ʻa hono fatongia ʻoku hā ʻi he Tohitapú kae lava ke ne maʻu ʻa e ʻapasia pehē ní?

ʻAKI ʻA HONO NGĀUEʻAKI ʻA E TUʻUNGA ʻULU TOTONÚ

4. Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku vaheʻi ʻe he Tohitapú ki he husepānití?

4 ʻOku vaheʻi ʻe he Tohitapú ʻa e husepānití ki he tuʻunga ʻulu ʻi he fokotuʻutuʻu ki he nofo malí, ʻaki ʻene pehē: “ʻA e kau fefine, mou anganofo ki siʻomou ngaahi husepaniti, ʻo hange ki he ʻEiki. He ko e husepaniti ko e ʻulu ʻo e uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ko e ʻulu ʻo e Siasi; ʻio ko ia ia ko e fakamoʻui ʻo e sino. Ka neongo ia, kae hange ʻoku anganofo ʻa e Siasi kia Kalaisi, ke pehe foki mo e kau fefine ki honau ngaahi husepaniti ʻi he meʻa kotoa.” (ʻEfesō 5:22-24) ʻE tokoni moʻoni ʻa e fokotuʻutuʻú ni ki he fiefia ʻi he ʻapí? ʻOku ʻi ai ʻa e kau fefine ʻe niʻihi ʻoku nau lea ʻo fakafepaki ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa e kau tangatá ʻo pehē ʻoku nau māʻolunga ange ʻi he kau fefiné, ʻa ia ko e fakakaukau pōlepole mo fakalahi ʻoku maʻu ʻe he kau tangata ʻe niʻihi ʻo fekauʻaki mo honau vā mo e kau fefiné. Ka ke tau fakahā leva ʻoku ʻikai ke poupouʻi ʻe he ngaahi akonaki ʻa e Tohitapú ʻa e faʻahinga fakakaukau peheé.

5. Ko e hā ʻoku totonu ke fakatokangaʻi ʻe he husepānití ʻo kau ki he tuʻunga ʻulú, pea ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻa hai ʻoku totonu ke ne muimui ki aí?

5 ʻOku fakamamafaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻoku ʻikai ngata pē ʻa e ʻi he malumalu ʻo ha tuʻunga ʻulú ʻa e fefiné, ka ʻoku toe pehē pē foki mo e tangatá. ʻI heʻetau huke ki he tohi 1 Kolinitō vahe 11, veesi 3 ʻi he Tohitapú, ʻoku tau ʻilo naʻe tohi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻa e ngaahi leá ni ki he fakatahaʻanga ʻi Kolinitō: “Ka ʻoku ou loto ke mou ʻilo, ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi; pea ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata; pea ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.” Ko Kalaisí ko e ʻulu ia ʻo e tangatá, pea ko koe, ko e husepānití, kuo pau ke ke ako ki he founga ʻa hono ngāueʻaki ʻa e tuʻunga ʻulú mei he ʻOtuá mo Kalaisi, ko e ongo faʻifaʻitakiʻanga mo e ongo faiako kiate koe.

6. Ko e hā ʻoku malava ke ako ʻe he ngaahi husepānití ʻo kau ki he tuʻunga ʻulu meia Sihova ko e ʻOtuá pea mo Sīsū Kalaisí?

6 Naʻe ʻaloʻofa ʻa e tuʻunga ʻulu ʻo Sihova kia Kalaisí, pea ko e anga eni ʻo e tali ʻa Kalaisí: “ʻE hoku ʻOtua, ʻoku ou manako ke u fai hoʻou finangalo.” (Sāme 40:8; Hepelū 10:⁠7) ʻOku toe anga-ʻofa foki ʻa e tuʻunga ʻulu ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻá ne pehē ki he faʻahinga te nau hoko ko ʻene kau ākongá: “He ʻoku ou faʻa kataki mo angafākatuʻa, pea te mou ʻilo ha mālōlō ʻi homou laumalie.” (Mātiu 11:29) Ko kinautolu ʻoku nau hoko ko e kau mēmipa ʻo ʻene fakatahaʻangá, ʻa ia ʻoku fakatatauʻi ʻe he Tohitapú ki ha fefine taʻané, ʻoku moʻoni ʻa ʻenau maʻu ʻa e mālōlō ko ení ʻi hono tuʻunga ʻulú. Naʻe ʻikai te ne hekasi kinautolu, ka naʻá ne moʻui līʻoa ʻi heʻene fakahāhā ʻa e ʻofa. Ko e faʻahinga tuʻunga ʻulu foki ia ʻoku totonu ke fakahāhā ʻe he husepānití ki hono uaifí: “ʻA e kau tangata, mou ʻofa ki homou ngaahi uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ofaʻi ʻa e Siasi, ʻo ne liʻoa [ia] koeʻuhi ko ia: . . . ʻOku totonu ke pehe foki ʻa e ʻofa ʻa e ngaahi husepaniti ki siʻonau ngaahi uaifi, he ko siʻonau sino kinautolu. Ko ia ʻoku ne ʻofa ki hono uaifi ʻoku ne ʻofa kiate ia. Seuke, ʻanefē ia ʻa e fehiʻa ʻa ha taha ki hono kakano oʻona; kaekehe ʻoku ne fafanga mo tauhi ia, ʻo hangē foki ko e fai ʻa Kalaisi ki he Siasi. . . . Ka ko kimoutolu foki fakafoitangata—ʻe, ke taki taha ʻofa ki siʻono uaifi ʻo hange ko ʻene ʻofa kiate ia; pea ko e uaifi ke ne fakaʻapaʻapa [“ʻapasia loloto,” NW] ki hono husepaniti.” (ʻEfesō 5:25-29, 33) Kapau te ke fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻangá ke ke anganofo ki he tuʻunga ʻulu ʻo Kalaisí, he ʻikai ke hoko ko ha meʻa faingataʻa, ka ko hono moʻoní, ʻe hoko ko e meʻa fakafiefia ki ho uaifí ke ne ʻapasia loloto ki ho tuʻunga ʻulú ʻi he tuʻunga ko hono husepāniti.

7, 8. Lave ki he ngaahi founga ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku ʻikai ke fakahāhā ai ʻe he ngaahi husepāniti ʻe niʻihi ʻa e tuʻunga ʻulu totonú.

7 Koeʻuhi ko e taʻehaohaoá mo e siokita tukufakaholó, ʻoku hoko ai ʻa e palopalema lahi koeʻuhi ʻoku ʻi ai ʻa e taimi ʻe niʻihi ʻoku saiʻia ʻa e husepānití ke maʻu ʻa e ʻapasiá ʻi hono tuʻunga ko e ʻulu ʻo e fāmilí, ka ʻoku ʻikai te ne fakahāhā ʻa e ʻofa mo e fakaʻatuʻi ʻoku fiemaʻu ke fai ki hono uaifí. ʻE faʻa pehē ʻe he uaifí ʻokú ne ongoʻi ʻoku ʻikai ʻofaʻi ia ʻe hono husepānití, pea ʻoku tokanga pē ʻa e husepānití ia ki he fiefia mo e fiemālie pē ʻaʻana. ʻIkai ngata aí, ʻoku lāunga ʻa e ngaahi uaifi ʻe niʻihi ʻo pehē ʻoku pule fakaaoao ʻa honau husepānití. Kuo hoko nai eni tupu mei he ngaahi feinga ʻa e uaifí ke faʻaoa ʻa e tuʻunga ʻulú, pea ʻoku feinga ai ʻa e husepānití ke talitekeʻi ʻa e faʻaoa peheé. Pe, naʻe tupu hake nai ʻa e tangatá ʻi ha ʻātakai ʻa ia ʻoku anga-hiki mo pule fakaaoao ai ʻa e ngaahi husepāniti tokolahi. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne fakatupunga iá, ʻoku ʻikai maʻu ʻa e ʻapasiá ʻe ha tokotaha ʻo kapau ʻoku ngāuehalaʻaki pehē ʻa e tuʻunga ʻulú.

8 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻi he ʻikai ke ngāuehalaʻaki ʻa e tuʻunga ʻulú, ʻoku fakafisi mei ai ʻa e ngaahi husepāniti ʻe niʻihi. ʻOku nau tuku kotoa ʻa e ngaahi fili ke faí ki honau uaifí. Pe, ʻi heʻenau tala ki he uaifí ke ‘ʻoua ʻe fuʻu fakavaveʻi kinautolu,’ ʻoku nau faʻa toloi-meʻa ʻo lahi ʻaupito ʻo hoko ai ha maumau ki he ngaahi meʻa ʻa e fāmilí. ʻOku ʻikai nai te nau fakapikopiko pe nofo noa, ka ʻo kapau te nau kalo mei he feinga fakaefakakaukaú ʻe hoko ʻo tatau ʻa hono ngaahi nunuʻá mo ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Palōvepi 24:33, 34: “‘Kau mohe siʻi atu pe, kau kiʻi kemo hifo muʻa, haʻaku kiʻi mohe fehulunaki.’ Ta ʻe hoko kiate koe ha masiva hange ha papani; mo e fusimoʻomo hange ha tangata toʻo mahafu.”

9, 10. ʻI hono fai ha ngaahi fili ʻoku kaunga ki he fāmilí, ko e ngaahi fakakaukau ʻa hai ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ʻa e husepānití?

9 Te ke maʻu ʻa e ʻapasiá mei ho uaifí ʻo kapau te ke fakahāhā ʻokú ke loto-maʻu mo mālohi pea malava ke fai ʻa e ngaahi filí. Ka ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ʻoku ʻikai ha taha kehe ʻi he fāmilí ke fakapoa ki ai pe ʻoua ʻe fai ha tokanga fakamātoato ki he fakakaukau ʻa ho uaifí koeʻuhi pē ʻoku ʻikai ke tatau ia mo hoʻo fakakaukaú. ʻI he konga ki muʻa ʻo e Tohitapú ʻoku tau lau ai ʻo fekauʻaki mo ha palopalema mafatukituki ʻi he fale ʻo ʻĒpalahame mo Selá, ʻo fekauʻaki mo hona foha ko ʻAisaké pea mo e foha ʻa ʻena kaunanga ko Hekaʻā. Naʻe fokotuʻu atu ʻe Sela ha fakaleleiʻanga ʻa ia naʻe ʻikai ke fehoanaki ia mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa ʻĒpalahamé ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni. Ka naʻe tala ʻe he ʻOtuá kia ʻĒpalahame: “Fanongo ki hono leʻó.”—Sēnesi 21:9-12NW.

10 ʻOku ʻikai totonu ke tau fakaʻosi ʻaki mei he meʻá ni ʻo pehē ʻoku totonu ke fakaai maʻu pē ʻe he husepānití ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa hono uaifí. Ka ʻoku malava ke ʻaonga ʻa e fetalanoaʻaki mo ia ʻo kau ki he ngaahi fili ʻoku kaunga ki he fāmilí, ʻo fakalototoʻaʻi ʻa e uaifí ke ne fakahā tauʻatāina ʻa ʻene ngaahi fakakaukaú pea mo e anga ʻo ʻene ongoʻí. ʻAi maʻu pē ke ʻatā ʻa e fetalanoaʻakí, ʻai ke ke anga-faingofua maʻu pē pea mātuʻaki fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻokú ne saiʻia aí ʻi he ngaahi fili ʻokú ke faí. ʻOua ʻaupito ʻe fakafieʻeiki pe fakaaoao ʻi hono fakahāhā ʻa e tuʻunga ʻulú, kae fakahā ʻa e anga-fakatōkilaló. ʻOku ʻikai te ke haohaoa, te ke fai ʻa e ngaahi hala, pea ʻi hoʻo fai peheé, te ke fiemaʻu leva ke fakaʻatuʻi ʻe ho uaifí. ʻI he taimi ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi tuʻunga ko ení, ʻe faingofua ange ki he uaifi ko ia ʻoku anga-fakatōkilalo ʻa hono husepānití ke ne ʻapasia ki hono tuʻunga ʻulú ʻi he uaifi ko ia ʻoku loto-mahikihiki ʻa hono hoá.

ʻAKI ʻA ʻENE HOKO KO HA TOKOTAHA TOKONAKI LELEI

11, 12. (a) Ko e hā ʻa e fatongia ʻo e husepānití ʻo fekauʻaki mo hono tokonaki mai ʻa e ngaahi fiemaʻu fakamatelié? (e) ʻI he founga fē ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi tokonaki peheé ʻaki ʻa e feinga fengāueʻakí?

11 Ko e fatongia ia ʻo e husepānití ke tokonaki mai ʻa e ngaahi fiemaʻu fakamatelié ki hono fāmilí. ʻOku fakahā ʻa e meʻá ni ʻi he 1 Tīmote 5:8 (PM): “He kabau oku ikai ke tokonaki e ha tokotaha ki hono kaiga, bea kiate kinautolu tonu i hono fale, kuo jiaki eia ae lotu, bea lahi hake ene kovi aana iate ia oku taelotu.” ʻI he ngaahi fonua lahi ʻoku fiemaʻu ʻa e fuʻu paʻanga lahi ki he moʻui ʻi he ʻaho ní, pea ko koe ko e husepānití kuo pau ke ke fai ʻa e ngaahi fili ʻa ia ʻe fakapapauʻi ai ʻa e founga ʻa hono lavaʻi ʻa e fiemaʻu ko ení. Te ke ʻilo nai, tānaki atu ki hoʻo ʻomai ki ʻapi hoʻo vahé, ʻe fiemaʻu ke ke fakafuofua fakataha mo ho uaifí ke mo femahinoʻaki ʻo kau ki he ngaahi fakamolé. Ko hono ʻuhingá pē ke ʻi ai ha fokotuʻutuʻu ke puleʻi ʻa e ngaahi fakamolé. ʻE tokoniʻi ai kimoua ke mo nofo feʻungamalie pē mo e meʻa ʻokú mo maʻú, pea ʻe tokoni lahi ia ke taʻofi ʻa e ngaahi fakakikihi ʻoku hoko he taimi ʻe niʻihi ʻi he ʻosi ʻa e paʻangá kae teʻeki ai ke hoko mai ʻa e ʻaho vahé.

12 Neongo ʻi he taimi lahi taha ko e husepānití ʻokú ne ʻomai ʻa e paʻanga ke tauhi ʻaki ʻa e fāmilí, ka ʻoku totonu ke ʻoua ʻe ngalo ʻiate koe ʻoku maʻu ia ʻi he feinga fengāueʻaki. Kapau ko koe, ko e husepānití, ʻokú ke fakakaukau atu ko koe pē ʻokú ke fai iá, pea ke kiʻi fakakaukau mo fikaʻi ange pe ʻe fiha te ke totongi ki ha taha ke ʻalu ʻo fai ʻa e fakataú, ha taha ke ne feimeʻakai, ha taha fufulu ipu, ha taha ke ne tauhi ʻa e falé, ha taha ke ne teuteuʻi ʻa e falé, ha fefine toʻotama, mo e hā fua. ʻOku fai ʻe ho uaifí ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻa ia ko hono moʻoní ko hono ngafa ia ʻo taau mo e hoa mali, pea ko ia ai, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke totongi ke fai ʻa e ngaahi meʻá ni. Pea kapau ʻokú ne hiki kotoa ʻa e ngaahi fakamole ʻo e ʻapí, te ke toe tānaki atu ki he fakahokohoko ʻi ʻolungá ko ha tokotaha “tauhi tohi” ia. ʻOku moʻoni ʻaupito ʻa e lau ʻi he Palōvepi 18:22 (NW): “Kuo maʻu ʻe ha taha ha uaifi lelei? Kuó ne maʻu ha meʻa lelei.”

13. ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakamatelié, ko e hā ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e ngaahi hoa malí, pea ʻi he founga fē ʻe lava ke ʻaonga ai ia kiate kinautolú?

13 ʻI hono tokonaki ʻa e ngaahi meʻa fakamatelié, ʻoku ʻi ai hano fakatuʻutāmaki maʻu pē—kiate koe pea ki ho uaifí⁠—​ke mo hehema ki he anga ʻo e fakakaukau ʻoku holi ki he ngaahi meʻa fakamatelie ʻi he moʻuí. ʻOku siʻisiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku malava ke ʻauha māmālie ai ʻa e makatuʻunga ʻo e fiefia fakafāmilí ʻo hangē ko e meʻa ko ení. ʻOku pehē ʻe he tokotaha tohi Tohitapu ko Paulá: “He talaʻehai naʻa tau haʻu mo kitautolu ha meʻa ki mamani, koeʻuhi foki ʻe ʻikai te tau lava ke ʻalu mo kitautolu ha momoʻi meʻa: pea ʻi heʻetau maʻu ʻetau meʻakai mo e kofu, te tau feʻunga pe ʻi he meʻa ko ia. Ka ko kinautolu kuo pau honau loto ke koloaʻia, ʻoku nau to ki he ʻahiʻahi, mo e tauhele, mo e ngaahi holi kehekehe, ʻa ia ʻoku fakasesele pea ko e meʻa ʻoku te lavea ai; ko e faʻahinga meʻa ʻoku nau lomekina ʻa e kakai ki he ʻauha mo e malaʻia. He ko e ʻofa ki he paʻanga ko e aka ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi kovi kotoa pe, pea ko e niʻihi ʻi heʻenau ala ki he meʻa ko ia kuo nau hē mei he lotu, pea kuo nau hokohokaʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻa e ngaahi mamahi lahi.” Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke maʻu mei he founga moʻui ʻoku holi ki he meʻa fakamatelié, he ʻikai ʻaupito ke lava ke totongi huhuʻi ai ʻa e mamahi ʻi heʻete vakai atu ki he hoko ʻo vaivai mo maumau ʻa e vā ʻo e fāmilí. Ko e ngaahi meʻa fakamatelie ʻe maʻú ʻoku siʻi ʻaupito ʻi hono fakafehoanaki mo e mole lahi fakalaumālié mo fakaeongó.—1 Tīmote 6:7-10.

14. Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne fakapapauʻi pe ʻoku fuʻu hulu ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi meʻa fakamatelié ʻi he moʻui ʻa ha taha?

14 Ko e holi ki he ngaahi meʻa fakamatelié ko e ʻofa ki ai, ka ʻoku ʻikai ko hono maʻu pē ʻo e ngaahi meʻa fakamatelié. ʻE lava pē ʻe ha taha ke masiva kae kei holi pē ia ki he ngaahi meʻa fakamatelié, pe koloaʻia kae kei fakakaukau maʻu pē ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. ʻOku fakatuʻunga pē ʻi he meʻa ʻoku ʻi hono lotó. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOua naʻa faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi mamani; he ko e potu ia ʻoku keina ai ʻe he ane mo e ʻumeʻumea, pea haea ʻe he kau kaihaʻa ʻo nau kaihaʻasi: kae faʻoaki koloa maʻamoutolu ʻi langi, he ko e potu ia ʻoku ʻikai keina ai ʻe he ane mo e ʻumeʻumea, pea ʻoku ʻikai haea ʻe he kau kaihaʻa ʻo kaihaʻasi: he ko e potu ʻoku ʻi ai hoʻo koloa, ʻe ʻi ai foki mo ho loto.”—Mātiu 6:19-21.

15, 16. Tuku kehe ʻa e tokanga lelei ʻa e husepānití ki he ngaahi fiemaʻu fakamatelié, ko e hā ha toe meʻa ʻe taha ʻoku totonu ke ne fai ke ne tauhi maʻu ha fāmili fiefia?

15 Ko ha husepāniti ʻokú ne tokonaki lelei ʻa e ngaahi fiemaʻu fakamatelié te ne fakalaulauloto ki he akonaki pehē mei he Tohitapú, pea tuku kehe ʻa hono tokonaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻú ʻi ha founga fakamatelie, te ne vaheʻi ha taimi ke fai ai ʻa e ngaahi tokonaki fakalaumālie ki hono fāmilí. Ko e hā hono ʻaonga ke fakamoleki ha taimi lahi ʻi he ngāue fakamāmaní ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa fakamatelie ʻo e moʻuí kae ʻikai ke toe ha taimi mo ha ivi feʻunga ke langa hake ho fāmilí ʻi ha founga fakalaumālie? Ke maʻu ʻa e poto ke lavaʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí, kuo pau ke vaheʻi ha taimi ke tō ki loto ʻi he fāmilí ʻa e ʻofa-mateaki mālohi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú. ʻE lava ke hoko eni ʻi hoʻomou vaheʻi ha taimi ke lau mo fetalanoaʻaki ai ʻo kau ki he Folofola ʻa e ʻOtuá pea pehē foki ʻi he lotu fakataha. ʻI ho tuʻunga ko e ʻulu ʻo e fāmilí, ko koe ko e husepānití ko ho fatongiá ia ke ke takimuʻa ʻi he meʻá ni. ʻE lahi ange ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe maʻu aí ʻi hono fakatatau ia ki he taimi mo e feinga naʻe vaheʻi ki aí. He ʻikai ke tō noa ʻa e talaʻofa ʻa e ʻOtuá: “Ke ke fakaongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pe, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻalunga.”—Palōvepi 3:⁠6.

16 Ko ha husepāniti ʻokú ne hanga atu ki he fakahinohino ʻa e Tokotaha-Fakatupú ke ne tataki ʻene laká ʻokú ne houngaʻia ʻi he mafamafatatau ʻa e akonaki ʻoku ʻasi ʻi he Koheleti 7:12: “Ko e poto ko e maluʻanga, ko e paʻanga ko e maluʻanga: ka ʻoku hulu ʻa e ʻilo, he ʻoku fakahaofi ʻe he poto ʻa e tangata ʻoku maʻu ia.” Ko ia, ʻi he hoko ko ha tokotaha tokonaki lelei, ʻokú ne ngāue mālohi ke tokonaki ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaesino ʻo hono fāmilí. Ka neongo ia, ʻoku tuʻu ʻene ʻamanakí, ʻo ʻikai “ki he koto taʻemaʻu na ko e koloa; ka ki he ʻOtua.” ʻOkú ne fokotuʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻi hono ʻai ke muʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié, koeʻuhi ke “puke ki he moʻui moʻoni,” ʻa ia mo hono uaifí fakatouʻosi. (1 Tīmote 6:17-19) ʻI he ngaahi feinga ʻa ha husepāniti ke ne fai fakatouʻosi ʻa e ngaahi tokonaki fakaesino mo fakalaumālie peheé, te ne maʻu ai ʻa e ʻapasia ʻa ha uaifi ʻoku manavahē ki he ʻOtuá.

ʻAKI HONO FAKAHĀHĀ KI HE UAIFÍ ʻA E ʻAPASIA

17-19. ʻE lava fēfē nai ke ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa e Tohitapú ke fai ʻa e “ʻapasia” ki ha uaifi ʻi he meʻa fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó?

17 ʻOku lea ʻa e ʻaposetolo ko Pitá ki he ngaahi husepānití ʻo kau ki honau ngaahi uaifí pea ʻokú ne tala ange kiate kinautolu ke nau “fai ki ai ʻa e ʻapasia ʻo taau mo ha ipu vaivai ange, ko e fefine.” (1 Pita 3:⁠7NW) ʻI he veesi tatau pē ko ení ʻoku toe fakahā ai ʻe Pita, ko koe, ko e husepāniti ʻokú ke nofo mo ho uaifí, ʻoku totonu ke ke fai ki ai ʻa e ʻapasia “ʻo fakatatau ki he ʻilo.”

18 ʻOku pau ʻoku kaunga tonu eni ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó. ʻOku faʻa ʻikai ke saiʻia ʻa e ngaahi uaifí ke fai ʻa e fehokotaki fakasinó koeʻuhi ʻoku ʻikai ke ʻilo ʻe honau ngaahi husepānití ʻo kau ki he faʻunga fakaesino mo e fakaeongo ʻo e fefiné. “Ke fai ange ʻe he husepaniti ki hono uaifi ʻa e toʻonga totonu,” ka ke fai eni ʻo “fakatatau ki he ʻilo, ʻo fai ki ai ʻa e ʻapasia ʻo taau mo ha ipu vaivai ange,” ko e akonaki ia ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. (1 Kolinitō 7:⁠3) Kapau ʻoku moʻoni ʻa hoʻo “fai ki ai ʻa e ʻapasiá” he ʻikai te ke anga-fefeka mo kouna, ʻo vili ke fakafiemālieʻi hoʻo holi fakaesino ʻaʻaú neongo ʻokú ne fuʻu helaʻia nai pe lolotonga ʻo e taimi faingataʻa ʻi he māhiná. (Fakafehoanaki mo Livitikō 20:18.) Pea ʻi he taimi ʻokú mo fehokotaki fakasino aí he ʻikai te ke tokanga taha pē ki hoʻo fiemālie pē ʻaʻaú ka ke taʻetokangaʻi ʻa ʻene ngaahi fiemaʻú. ʻI he tafaʻaki ko eni ʻo e moʻuí ʻoku faʻa tuai ange ʻa e fefiné ʻi he tangatá. ʻOku ʻi ai ʻene fiemaʻu makehe ke lehilehiʻi mo fakahā ʻa e ʻofa ki ai. ʻI hono tala ki he husepānití ke ne “fai ange . . . ki hono uaifi ʻa e toʻonga totonu,” ʻoku fakamamafaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e foaki atu, kae ʻikai ko e maʻu mai.

19 ʻOku pau, ko e faʻahinga foaki atu ko ení ke fakangatangata pē ia ki hoto hoa malí. ʻOku moʻoni, ko e kau tangata tokolahi he ʻahó ni ʻoku lahi ʻenau “ʻalu” mo e kau fefine kehe. Ka ko e hā ʻa e meʻa ʻoku nau maʻu mei aí? ʻOku nau maumauʻi pē ʻa e fiefia ʻo honau fāmilí tonu. ʻOku ʻikai te nau ‘fai ʻa e ʻapasia’ ki honau uaifí, pea ko ia ai, ʻoku ʻikai te nau tokonaki mai ha makatuʻunga ke ʻapasia ai ʻa honau ngaahi uaifí kiate kinautolu. ʻIkai ko ia pē, ʻoku nau fakamāʻulaloʻi ai ʻa e nofo malí, ko ha fokotuʻutuʻu naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá. Koeʻuhi ko e loto-mamahi ʻoku hoko mai mei he meʻá ni, ʻoku mahino leva ʻa e ʻuhinga ʻoku naʻinaʻi mai ai ʻi he Hepelū 13:4: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe; pea ke taʻeʻuliʻi ʻa e mohenga: he ko e kau feʻauaki, mo e tonoʻunoho ʻe fakamāu kinautolu ʻe he ʻOtua.”

20. Hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi he ʻEfesō 5:28, ko e hā ha toe ngaahi founga kehe ʻoku totonu ke fakahā ai ʻa e ʻapasia ki he uaifí?

20 ʻOku ʻikai ngata pē ʻa hono fakahā ʻo e ʻapasia ki hoto uaifí ʻi he fehokotaki fakasinó. ʻI he ngaahi meʻa kehe foki, ʻoku fakahā ʻe he husepāniti ʻoku ʻapasia moʻoní ʻa ʻene mahuʻingaʻia lahi ʻi hono uaifí. ʻOku ʻikai te ne hanga ʻo fokotuʻu ʻa e uaifí ki ha tuʻunga māʻolunga pea hoko ai ʻa e husepānití ko ha pōpula kiate ia. Ka ʻoku hangē ko ia naʻa tau lau ki muʻa ʻi he tohi ʻEfesō 5:28: “ʻOku totonu ke pehe foki ʻa e ʻofa ʻa e ngaahi husepaniti ki siʻonau ngaahi uaifi, he ko siʻonau sino kinautolu. Ko ia ʻoku ne ʻofa ki hono uaifi ʻoku ne ʻofa kiate ia.” Ko ha tangata ʻokú ne fai ení ʻoku pau ʻe ʻikai te ne ʻai hono uaifí ʻo hangē ko ha tokotaha māʻulalo ange. ʻI he taimi ʻoku maʻu ai ʻa e meʻatokoní ʻoku pau he ʻikai te ne ongoʻi ʻoku totonu ke maʻu ʻe hono sinó pē ʻa e ngaahi meʻa leleí, kae toki tuku ʻa e toengá ia ke maʻu ʻe hono uaifí—he ʻikai ke pehē ʻo kapau ʻokú ne ʻofa ki hono uaifí ‘ʻo hangē ko hono sino ʻoʻoná.’ ʻI he lelei ange ke ʻoua te ne tokanga taha ki hono fōtunga hā mai ʻoʻoná, te ne fai ha tokanga tatau pe lahi ange ki he fōtunga hā mai ʻo hono uaifí ʻo ne fai ʻa e meʻa te ne malava ke tokoniʻi ai ʻa e uaifí ke ne ongoʻi fiemālie ʻo kau ki hono ngaahi valá. ʻOku ʻikai ke taaʻi ʻe ha tangata ʻa ia tonu ʻi he ʻikai ke lava ʻene ngāue ʻaʻaná ʻo fakatatau ki heʻene saiʻiá. Pea he ʻikai fai pehē foki ʻe ha husepāniti Kalisitiane ki hono uaifí koeʻuhi pē ko e ʻikai ke aʻusia ʻe he uaifí ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina ʻe he husepānití ʻi he taimi ʻe niʻihi. Kae kehe, ko e meʻa mātuʻaki fehangahangai mo e meʻá ni, kapau ʻe ngaohikoviʻi ia ʻe ha taha, ʻe mateaki ʻa e husepānití ʻo fai ʻa e tokoni kiate ia. ʻOkú ne ʻofa ki he uaifí ʻo hangē ko ʻene ʻofa ki hono sino ʻoʻoná.

21, 22. ʻOku malava fēfē ke tokoniʻi ʻe ha husepāniti ʻa hono uaifí ke ne maʻu ʻa e fiefia ʻi hono fakahoko ʻa hono ngafá?

21 Neongo ʻokú ke ʻilo ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻoku tatau ai ʻa hoʻomo ngaahi fiemaʻú, ka ʻoku toe fiemaʻu ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi hoʻomo ngaahi fakakaukaú mo e ongoʻí, kae malava ke ke ‘fai ʻa e ʻapasia’ ki ho uaifí. Ko hono ʻelitó, ʻoku saiʻia ʻa e kakai fefiné ke ngāue ʻi he malumalu ʻo ha mafai, ʻo kapau ʻoku ngāuetotonuʻaki ia. Naʻe fakatupu kinautolu ʻe Sihova ko e ʻOtuá ke nau pehē. Naʻe ngaohi ʻa e fefiné ke ne hoko ‘ko ha tokoni ki he tangatá, ko ha fakakakato kiate ia.’ (Sēnesi 2:18) Ka ʻo kapau ko e angí ʻoku fuʻu fefeka, pea ʻoku ʻikai ha faingamālie ke fai ʻe he fefiné ha meʻa ʻiate ia pē mo ngāueʻaki ʻene ngaahi malava ʻaʻaná, ʻoku malava ke kamata ke ongoʻi ʻe he fefiné ʻoku kāsia ʻa e fiefia ʻi heʻene moʻuí, pea mahalo ʻe kamata ke tupu ai ʻa e loto-mamahi.

22 Ko ha toe meʻa mātuʻaki mahuʻinga ʻe taha ʻoku fiemaʻu ke fai ha tokanga ki aí ko e holi fakaenatula ʻa e fefiné ke ne ongoʻi ʻoku fiemaʻu ia. ʻOku fakahoungaʻi ʻe he meimei kotoa ʻo e ngaahi uaifí ha husepāniti ʻoku faʻa tokoni, ka ko ha taha ʻokú ne leʻei ki he tafaʻakí ʻa hono uaifí ka ne fai pē ʻe ia ʻa e ngaahi meʻa, te ne toki ʻiloʻi nai ʻoku lahi ange ʻa e maumau kuó ne faí ʻi he leleí. Te ke maʻu ʻa e ʻofa-mateaki ʻa ho uaifí ʻo kapau te ke anga-ʻofa mo houngaʻia pea ʻai ke ne ʻilo ʻoku fiemaʻu ia, ʻokú ke ʻapasia kiate ia, ʻokú mo kaungāngāue fakataha, ʻo mo pehē ko “kitaua” mo e ko “ʻeta,” kae ʻikai ko e pehē ko “au” mo e ko “koe” pe ko “ʻeku” mo e ko “hoʻo.” ʻOkú ke ʻai moʻoni ke ʻilo ʻe ho uaifí ʻa e lahi ʻa hoʻo houngaʻia mo fiemaʻu iá? He ʻikai te ke fai eni ʻaki haʻo ʻoange haʻane vahe; kuo pau ke ke fakahā eni ʻi he ngaahi founga kehe.

FAKAHOUNGAʻI ʻA HONO NGAAHI ʻULUNGAANGA FAKAFEFINÉ

23. ʻI he taimi lahi, ʻi he founga fē ʻoku kehekehe ai ʻa e kau tangatá mei he kau fefiné ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi ongó?

23 Naʻe tohi ʻe ha fefine ʻoku ako ʻo kau ki he ʻatamaí: “Ko hono ʻelitó, ko e kau fefiné ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi ongo ki ha meʻa ka ʻoku fakakaukau ʻa e kau tangatá.” ʻOku ʻikai ke sai ange ha taha ʻi he ongo meʻa ko ení; ʻokú na kehekehe pē. ʻOku ʻikai te tau saiʻia ʻi he kakai ʻoku loto-taʻeongó; pea pehē foki ʻoku ʻikai te tau saiʻia ʻi he faʻahinga ʻoku taʻefakaʻatuʻí. ʻOku hā mahino ʻoku maʻu ʻe he kau fefiné ʻa e malava fakatouʻosi ke ongoʻi pea mo fakakaukau, pea ʻoku toe pehē foki mo e tangatá. ʻI he taimi lahi, ʻoku faʻa vave ange ʻa e ake hake ʻa e ngaahi ongo ʻa ha fefine, ka ʻoku faʻa hehema ʻa e tangatá ke feinga ke ne mapuleʻi ʻa e ngaahi ongó koeʻuhi ke ne fakakaukau lelei ki he ngaahi meʻa ko iá. Neongo ʻoku ʻikai ke pehē maʻu ai pē, ko e toe faikehekehe eni ʻe taha ʻokú ne ʻai ke fefakakakatoʻaki ai ʻa e husepānití mo e uaifí. Koeʻuhi ʻoku mālohi ange ʻa e ngaahi ongo ʻo e fefiné, ʻoku faʻa ʻai ʻe heʻene mahuʻingaʻia lahi ʻi he kakaí ke ne lea lahi ange ʻi he tangatá. Pea ʻoku fiemaʻu ʻe he fefiné ha taha ke lea mai kiate ia. Ko e tafaʻaki eni ʻoku faʻa tō nounou ai ʻa e ngaahi husepāniti tokolahi.

24. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki ha husepāniti ke ne fanongo ki hono uaifí pea talanoa kiate ia?

24 ʻOkú ke faʻa talanoa ki ho uaifí? ʻIkai ngata pē ʻo kau ki hoʻo ngāué pē, kae toe pehē pē ʻo kau ki heʻene ngāué foki? ʻOkú ke mahuʻingaʻia ʻi heʻene ngāué, pea ʻokú ke fakahā ia ki ho uaifí? Naʻe fēfē ʻene ngāue ʻi he ʻaho ko iá? Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ki he fānaú? ʻOua te ke foki pē ki ʻapi ʻo ʻeke, ‘Ko e hā haʻatau meʻakai?’ pea ʻi he ʻosi hono kai iá, pea tangutu fakalongo ʻo ʻikai ke tokanga ki ho uaifí ʻi heʻene feinga ke lea maí. ʻAi ke ke mahuʻingaʻia ʻi ho uaifí, ʻi heʻene ngaahi fakakaukaú, ʻi heʻene ngaahi ngāué, ʻi he anga ʻo ʻene ongoʻi ʻo kau ki ha ngaahi meʻa kehekehe. Fakalototoʻaʻi ia ʻi he ngaahi ngāue ʻokú ne faí, fakaongoongoleleiʻi ia ʻi he ngaahi meʻa ʻokú ne lavá. Kapau ʻoku fakaongoongoleleiʻi ia ʻi he meʻa ʻokú ne faí, te ne kamata nai ke fai ʻa e ngaahi ngāue kehe naʻe ʻikai te ne faí. ʻE lava ke hoko ʻa e fakaangá ko e meʻa kona mo fakatupu loto-taʻotaʻomia, ka ko hono fai ʻa e fakamālō moʻoní ʻi he taimi ʻoku taau aí ko e faitoʻo mo e meʻa ueʻi-loto ʻa ia ʻokú ne ʻai ʻa e lotó ke fiefia!—Palōvepi 12:18; 16:24.

25, 26. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fakahā ki he uaifí ʻi hono foaki ki ai ha meʻaʻofa? (e) Ko e faʻahinga foaki fēfē ʻoku mahuʻinga lahi taha ki he uaifí?

25 ʻOkú ke ʻomai ki ho uaifí ha ngaahi meʻaʻofa ʻi ha taimi? ʻOku ʻikai ko ha meʻaʻofa ʻoku fuʻu mamafa nai hono totongí—mahalo pē ko ha kiʻi meʻa siʻisiʻi pē ʻa ia ʻoku malava ke ne fakahā ʻo pehē, ‘Naʻá ku fakakaukau mai kiate koe.’ Pea ʻokú ke fai eni, ʻo ʻikai koeʻuhi pē ko ha meʻa makehe ʻoku hoko ka ko e ākenoa hake pē, ʻo ʻikai ke toe ʻi ai ha ʻuhinga ia ka ko ho loto pē ke fai pehē? ʻOku hoko maʻu pē ʻo fakafiefia ʻa e ngaahi meʻa lelei naʻe taʻeʻamanekiná. ʻIkai ʻokú ke fiefia ʻi he taimi ʻokú ne teuteu taʻeʻamanekina ai ha foʻi meʻakai makehe ʻokú ke saiʻia aí? Totongi ʻa e meʻa taʻeʻamanekina ʻaki ʻa e meʻa taʻeʻamanekina pea ʻai ʻa e uaifí ke ne fiefia. ʻOku ʻuhinga lahi ange ʻa e ngaahi meʻaʻofa siʻisiʻi ʻoku ueʻi ʻe he ʻofá ʻi he ngaahi meʻaʻofa totongi mamafa ʻoku foaki fakafounga, pe mamae nai hono foakí, ʻo fai nai ʻi he ongoʻi ko e fatongia kuo pau ke fai. “ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtua ki ha taha ʻoku vekeveke foaki.” (2 Kolinitō 9:⁠7) ʻOku pehē foki mo e ngaahi uaifí. Naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ke fuʻu makehe ai ʻa e ngaahi meʻakaí, manatuʻi, “ʻOku lelei ha ʻumu lu ʻoku kiki ʻaki ʻa e ʻofa, ʻi ha pulu fafanga ʻoku ʻomi mo e fehiʻa.”⁠—⁠Palōvepi 15:17.

26 Ko e foaki mahuʻinga lahi tahá ko e foaki ʻoʻou tonu—ho taimí, ho iví, hoʻo tokangá mo hoʻo ngaahi fakakaukaú, pea tautautefito ki he meʻa ʻoku ʻi ho lotó. ʻOku faingataʻa eni ki he kau tangata tokolahi. ʻOku ngali vale nai pea taʻengali tangata ke nau leaʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea ʻofá. Ka ʻo kapau ʻokú ke ʻofa ʻi ho uaifí, te ke manatuʻi ʻa hono lahi ʻo e mahuʻinga ki ha fefine ke ke sio ange ki ai, ala ki ai, pe lea ki ai. Ka ko e ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi meʻa peheé ʻe ʻai ai ia ke ne ongoʻi ʻita, ongosia, mo loto-mamahi. Ko ia, muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻoku hiki ʻi he Tohitapú ʻi he Hiva ʻo e Hivá. Ko hono fakahā ʻa e tokanga mo e ongoʻi ʻofa ki he niʻihi kehé ʻoku lelei ia ki he tokotaha ʻokú ne fai iá. ʻOku tohoaki taʻealataʻofi ai ʻa e kakaí ki he kakai loto-māfaná. Ko e hā ha tokotaha loto-māfana? Ko ha tokotaha ia ʻokú ne fakahā ʻa ʻene ngaahi ongoʻí mo ʻene loto-māfaná kiate kinautolu ʻokú ne ʻofa ki aí. ʻOku pipihi ʻa e loto-māfana peheé; ʻe toe foki mai ia ki he tokotaha ʻokú ne fai iá.—Hiva ʻo e Hiva 1:2, 15; Luke 6:38.

27, 28. (a) Ko e hā ʻe ʻeke hifo nai ʻe he husepānití kiate ia tonu, ke fakapapauʻi pe ʻokú ne ngāuetotonuʻaki ʻa hono tuʻunga ʻulú? (e) Ko e hā ʻoku lelei ai ke fai ha tokanga lahi ʻo kau ki he meʻá ni?

27 Husepāniti, ʻeke hifo kiate koe: ʻOku faingofua ke ʻapasia ʻa hoku uaifí ki hoku tuʻunga ʻulú? ʻOku ou ʻofa kiate ia ʻo hangē ko ʻeku ʻofa kiate aú? Pe ʻoku ou fuofua mahuʻingaʻia pē ʻi heʻeku fiemālié mo ʻeku ngaahi fiemaʻu ʻaʻakú? ʻOku lahi fēfē ʻa ʻeku fakakaukauʻi ʻa ʻene ngaahi fiemaʻú? Ki muʻa ke u fai ha fili ʻo kau ki he fāmilí, ʻoku ou fanongo ki heʻene ngaahi fakakaukaú mo fakakaukauʻi ʻa ʻene ngaahi saiʻiá? ʻOku fai ʻa ʻeku ngaahi filí ʻo fakakau ai ʻa e lelei kiate iá? ʻOku ou fai ki ai ʻa e ʻapasia ʻo taau mo e ipu pelepelengesi, ko e fefiné? ʻOku ou fetalanoaʻaki mo ia, ʻo fakahā kiate ia ʻa e meʻa ʻoku ʻi hoku lotó?

28 He ʻikai te ke malava ʻo fai haohaoa ʻa e ngaahi meʻa ko ení. Ka ʻo kapau te ke fai ha feinga tuʻumaʻu mo anga-fakatōkilalo, ʻe lava ke ke tui pau ai ʻe tokoni lahi ʻa e meʻá ni ke ʻai koe ke hoko ko ha husepāniti ʻoku maʻu ʻa e ʻapasia loloto mei ho uaifí pea mo e hōifua ʻa e ʻOtuá.

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 49]

ʻOku ʻuhinga lahi ʻa e fanga kiʻi meʻa iikí